Beïnvloeden met de Roos van Leary

De 'Roos van Leary' is een model waarmee je invloed kunt uitoefenen op je interactie met anderen. Het model werd uitgewerkt door de Amerikaanse psycholoog Timothy Leary. Hij ontdekte dat de manier waarop mensen op bepaald gedrag reageren in veel situaties vrij voorspelbaar is. Hij gaat ervan uit dat gedrag, gedrag uitlokt. Anders gezegd: door je op een bepaalde manier te gedragen, kun je anderen beïnvloeden.

Actie is reactie

Als je tegen iemand zegt: Ga zitten, en de ander gaat zitten, dan heb je invloed. Maar als je dezelfde woorden zegt, en de persoon in kwestie loopt boos weg, dan heb je niet bereikt wat je wilde. Misschien koos je de verkeerde toon, de verkeerde houding of de verkeerde woorden. Als je het gedrag van anderen wilt beïnvloeden, is niet alleen belangrijk wat je zegt, maar vooral door hoe je het zegt. Door op een bepaalde manier te communiceren, heb je een bepaalde invloed. Die invloed kun je als het ware voorspellen. Dit gegeven heeft Leary rond 1950 uitgewerkt in een model. Voor het model liet hij zich inspireren door een windroos, een cirkel waarin de vier windrichtingen staan aangegeven.

Trouwens, in een 'normale' communicatie komen alle aspecten van de Roos wel eens aan bod, en dat hoort ook zo. De Roos van Leary wordt als hulpmiddel vooral handig als de interactie niet lekker loopt, als het beïnvloeden van anderen je beroep is of als er patronen in het gedrag zijn ontstaan waardoor mensen vast zijn komen te zitten, en ze niet meer 'gewoon' met elkaar kunnen communiceren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een vastgelopen huwelijk.

Kompas

De Roos van Leary kun je gebruiken als een kompas. Je kunt aan de hand van de Roos steeds kijken waar je je precies bevindt in relatie tot de ander, net zoals je ook op een kompas kunt zien waar je bent. Om je positie te bepalen, heb je coördinaten nodig. In de Roos zijn dat twee assen die twee verschillende gedragsdimensies weergeven. De verticale as noemen we de boven-onder as, de tweede gedragsdimensie van de Roos is de horizontale as: de ik/wij-as.

Gedragsdimensie: boven-onder
Boven: dominant gedrag
Je spreekt luid en duidelijk. Je staat rechtop, met je hoofd omhoog. Je neemt veel ruimte in en je hebt de leiding in handen. Je stapt op mensen af en je neemt het woord. Je treedt op de voorgrond en stelt je actief op. Anderen moeten naar je opkijken en krijgen weinig ruimte.

Onder: niet-dominant gedrag
Je zegt weinig en spreekt zacht. Je vermijdt oogcontact, neemt weinig plaats in en geeft daardoor veel ruimte aan anderen. Je stelt je passief op en neemt opdrachten van de ander aan. Je bent volgzaam.
Boven- en ondergedrag hebben een versterkende invloed op elkaar. “Ondergedrag” roept bij de ander “bovengedrag” op, en andersom. Zo houden deze twee soorten van gedrag elkaar in stand, er ontstaat als het ware een spiraal.

Gedragsdimensie: ik-wij

Rechts: Wij of relatiegericht gedrag
Je laat zien dat je interesse hebt in de persoon tegenover je. Je vindt de relatie en de sfeer belangrijk. Je wilt de ander op zijn gemak stellen, je geeft complimentjes, je stelt vragen. Je wilt samen voor iets werken.

Links: Ik of taakgericht gedrag
De taak die volbracht moet worden is de hoofdzaak, je houding is gericht op het resultaat. Het werk moet gedaan worden. Je kijkt serieus en je bent gericht op doelen die gehaald moeten worden. Je onderbreekt een gesprek, geeft kritiek of stelt regels.

Waar boven- en ondergedrag elkaar oproepen en in stand houden, is Ik- en wij-gedrag juist 'besmettelijk'. Ik/taak-gedrag roept bij de ander vergelijkbaar ik- gericht gedrag op, terwijl wij/relatie-gedrag ook wij-gedrag oproept.

Vier kwadranten

De Roos is nu verdeeld in vier kwadranten. Je kunt het gedrag dat je waarneemt op de volgende manier in de Roos teurgvinden:

• Rechtsboven: dominant - relatiegericht gedrag
• Rechtsonder: onderdanig - relatiegericht gedrag
• Linksonder: onderdanig - taakgericht gedrag
• Linksbover: dominant - taakgericht gedrag

De Roos van Leary geeft overigens geen waarde- oordeel aan de gedragsvarianten. Of gedrag functioneel is hangt af van de situatie.

Combinaties van gedragsaspecten

Als we de vier 'windstreken' die nu ontstaan zijn weer splitsen in twee delen, komen we uit op acht gedragsvarianten. Dat zijn combinaties van de gedragsaspecten boven-onder en ik-wij. Leary onderscheidt met de klok mee, de volgende vormen van gedrag: Leidend - Helpend - Meewerkend - Volgend - Teruggetrokken - Opstandig - Aanvallend - Concurrerend
In het kompas is te zien welke vormen van gedrag een tegenovergestelde reactie oproepen. Het gedrag bóven de horizontale lijn roept namelijk het tegenovergelegen gedrag ónder de horizontale lijn op. Met andere woorden: leidend gedrag lokt volgend gedrag uit, zoals agressief gedrag opstandig gedrag oproept. Op dezelfde manier is zichtbaar welk gedrag elkaar versterkt: die vormen van gedrag liggen verticaal tegenover elkaar. Dus: helpend gedrag versterkt aanvallend gedrag van de ander, en opstandig gedrag versterkt de neiging van je communicatiepartner om zich meewerkend op te stellen.

Gedrag sturen met de Roos van Leary:

Als je vastzit in je communicatie met iemand, kun je verschillende acties ondernemen om daar verandering in te brengen. Meer hierover kun je lezen in Werken met de Roos van Leary. Afhankelijk van je doel kun je bijvoorbeeld:

1. Aansluiten. Kijk hoe de ander zich gedraagt (in welk kwadrant zit hij) en 'sluit aan' op hetzelfde niveau. Als de ander 'onder' zit, ga dan zelf ook onder zitten.
2. Steek over naar 'de andere kant'. Je kiest een tegenovergestelde gedragsvariant. Als de ander vastzit in teveel leidend gedrag, kies je bijvoorbeeld ik-bovengedrag (aanvallend, concurrerend). Als de ander vastzit in bijvoorbeeld concurrerend gedrag, kies je voor wij-bovengedrag (leidend, helpend)
3. Zet het exacte gedrag in dat bij dat kwadrant of gebied hoort. Als de ander bijvoorbeeld 'onder' zit en opstandig is, gedraag jij je meewerkend. Of als de ander zich te helpend gedraagt, gedraag jij je een beetje aanvallend.

Het is belangrijk dat je je voorbereidt. Vraag jezelf af wát je precies wilt veranderen, welke kant wil je op? Als het patroon al langer bestaat, dan is het belangrijk dat je je nieuwe gedrag bewust en duidelijk inzet en ook echt volhoudt tot je je doel bereikt hebt.

De Roos van Leary laat zien hoe een impasse ontstaat, en hoe je eruit kunt komen. Er is maar één persoon nodig om het patroon te doorbreken, en dat ben jij!