Probeer de werkelijkheid niet slechts lineair te verklaren

Om de werkelijkheid te begrijpen zoeken we vaak een lineaire verklaring volgens het oorzaak-gevolg principe: uit het een volgt het ander. De zaak ligt echter complexer. Als we met elkaar communiceren hangen vele factoren met elkaar samen; er is sprake van een circulair proces. Het is niet zo simpel als we zouden willen: wie is er fout en wie heeft (dan) gelijk. Er is sprake van wederzijdse beïnvloeding, van momentopnamen en een bepaalde context. We moeten de zaak, het probleem, dus breder bekijken, in zijn context en met zijn geschiedenis. Dan pas kunnen we een kwestie ontrafelen.

De werkelijkheid verklaren

Mensen hebben verklaringen nodig om de werkelijkheid te kunnen duiden. We zoeken naar oorzakelijke factoren. Omdat we denken dat als we de oorzaak van een probleem kennen, we ook begrijpen wat daaruit volgt. Dat is echter slechts één manier om achter de werkelijkheid te komen, te begrijpen wat er aan de hand is.

Oneindige samenhang

Daarnaast kunnen we uitgaan van een circulair verklaringsprincipe: de oneindige samenhang in een continue wisselwerking. We noemen dit 'circulair' omdat de samenhang oneindig is, zonder aanwijsbaar begin of einde, dus zonder één duidelijk herkenbare oorzaak of gevolg.

Oorzaak - gevolg

Het lineaire verklaringsprincipe (oorzaak - gevolg) is verre van vrijblijvend. Er wordt uitgegaan van een begin, de oorzaak, dat uitmondt in een bepaald gevolg. Een simpel voorbeeld: slechte communicatie kan leiden tot een verstrekkend misverstand. In dit geval is er sprake van slechts één oorzaak. Het ligt echter vaak toch iets ingewikkelder: wanneer twee of meer mensen in hun omgang problemen met elkaar hebben, en een oorzaak zoeken, hebben ze drie mogelijkheden:

1. Het ligt aan mij
2. Het ligt aan de ander(en)
3. Het ligt aan externe factoren

Voorbeeld: Geert en Goof zijn vrienden en tennissen al jaren samen. De laatste tijd heeft Geert al drie keer verstek laten gaan. Hij hoort nooit meer iets van Goof. Ga je deze situatie analyseren om tot de kern van het probleem te komen dan resulteert dat in de volgende mogelijkheden:

Goof denkt:

1. Ik zal wel te slecht tennissen
2. Geert houdt zich niet aan de afspraken, hij is onbetrouwbaar
3. De tennisclub is ongezellig

Geert denkt:

1. Goof laat me stikken; ik ben een workaholic
2. Goof heeft geen begrip voor mijn situatie
3. Goof belt niet meer, dat mag zeker niet van zijn vrouw

Schuld / onschuld

Heel ons maatschappelijk leven is zo georganiseerd dat rechtspraak maar één functie heeft: wie staat in zijn recht, en is onschuldig, en wie heeft het fout, en heeft dus schuld? Dit gebeurt ook bij relatieproblemen en tegenslagen. De werkelijkheid is, zoals bovenstaande al laat zien, vele malen ingewikkelder.

Invloed / aandeel

Circulair proces: één vorm van samenhang

Deze wederzijdse beïnvloeding verloopt via de buitenkant, binnen een bepaalde context. Het gaat dan niet meer over schuld, maar over invloed / aandeel. Andere mogelijke oorzaken van bovenstaand probleem zijn:

1. Goofs telefoon is kapot
2. ze hebben het allebei erg druk
3. ze zoeken elk een oplossing om afspraken te hervatten
4. ze laten het allebei op zijn beloop
5. etc.

Context

Het circulaire proces is een perpetuum mobile. Niets ligt vast, het gaat om momentopnamen. Er is ook niet één context, er zijn diverse contexten. Geert kan te maken hebben met minstens vijf contexten:

1. De tennisclub
2. Zijn werk
3. Zijn gezin
4. Zijn vriendschap met Goof
5. Het gezin van Goof

We spreken dan over de horizontale doorsnede.

Geschiedenis

Daarnaast hebben we te maken met de geschiedenis van elk individu oftewel de verticale doorsnede:

1. Goof speelde de laatste tien jaar in drie verschillende clubs. Geert is de eerste echte tennisvriend.
2. Goof is gewend dat alles op tijd en op rolletjes loopt.
3. Goof werd op school wel uitgelachen omdat hij zo 'stijf' was; hij is bepaald geen atletisch type.
4. In het begin van zijn huwelijk heeft Goof veel conflicten gehad met zijn vrouw over het al dan niet hebben van een eigen hobby.

Onderstaand schema verbeeld zowel de horizontale als de verticale doorsnede. Horizontaal kunnen we de diverse contexten invullen, terwijl we verticaal de genoemde geschiedenissen kunnen invullen:

Tennis episode

---

Sociale druk

Ieder van ons heeft te maken met sociale druk en kent verschillende manieren om hier mee om te gaan. Wat 'men' denkt is niet altijd duidelijk voor beide partijen maar kan wel vaak als hypothese geformuleerd worden. Het is goed te beseffen welke bepaalde sociale zienswijze van invloed is om niet in de gevarenzone te belanden waar conflicten, pijn en vervreemding alleen worden toegeschreven aan personen en/of betrokken relaties. Er is een bredere samenhang. Dit maakt het moeilijk een conflict te formuleren.
Daarnaast bestaat er ook sociale druk waarbij de norm is dat mensen zich niets 'mogen' aantrekken van 'wat men denkt of vindt'.

Regels en normen

Omgaan met sociale druk is niet gemakkelijk. Ergens bij horen heeft de consequentie dat er bepaalde regels en normen gevolgd moeten worden. Anderzijds geldt: Wie het gevoel heeft ergens bij te horen en daaraan voldoende identiteit overhoudt, zal gemakkelijker kunnen dwarsliggen, afwijken, protesteren.