Mediamanipulatie; een vak apart

Het publiek zou gewaarschuwd moeten worden om de media niet als objectief te zien. Veelal is de media slechts een pion van belanghebbenden, publiciteitsagenten, adverteerders en vele anderen. In Nederland wordt (nog) niet zo manipulatief met de media omgesprongen als in bijvoorbeeld Amerika, maar mediamanipulatie zal desalniettemin meer en meer integreren in de samenleving. In de nabije toekomst zal deze tijd als een herinnering worden beschouwd waarin iets beter werd omgegaan met de media.

Ontwikkelingen in de samenleving

Ontvangers van media-activiteiten moeten zicht hebben op de ontwikkelingen in de samenleving. In de perfecte situatie zou de media alle aspecten van een zaak laten zien en objectief commentaar leveren. Op deze manier kan de ontvanger op een eerlijke manier een mening vormen. Dit gebeurt echter lang niet altijd. Vaak wordt de media gebruikt om systematisch bepaalde opvattingen te uiten en krijgen andersdenkenden geen kans. Meer dan eens gebeurt dit in de politiek. In hoeverre dit gebeurt is afhankelijk van het land en het heersende politieke klimaat, bijvoorbeeld in een crisissituatie met terreurdreiging en waarbij media minder kritisch zijn.

Ook in Nederland vindt mediamanipulatie plaats, desalniettemin in veel mindere mate dan in bijvoorbeeld Amerika. Dit komt mede door ons politieke bestel en de heersende discussiecultuur in Nederland. De manipulatie die in Nederland plaatsvindt, gebeurt mede door spindoctors. Een spindoctor is een voorlichter van een politieke partij of een politiek ambtsdrager, die de opdracht heeft het beleid van zijn opdrachtgever zo goed mogelijk naar buiten toe te presenteren en te verdedigen en zijn opdrachtgevers daarin te coachen. Het doel is het beïnvloeden van de publieke opinie. De verkiezingstijd is uiteraard hoogseizoen voor de spindoctors.

Mediamanipulatie door de Amerikaanse regering

In Amerika vindt op zeer grote schaal mediamanipulatie plaats, namelijk met betrekking tot de Irak oorlog. De Amerikaanse regering oefent op aanzienlijke wijze invloed uit op de media om haar doelen te bereiken. De volgende drie tekstgedeelten afkomstig uit de vorig jaar geschreven doctorale scriptie van Birgit Voorhuis, destijds studente Taal en Cultuurstudies, getiteld Mediamanipulatie: Wapens van massadeceptie, geven een goed beeld van de manipulatie door de Amerikaanse regering om het Irak beleid te verantwoorden.

De gebeurtenissen in de Verenigde Staten in de aanloop naar de Irak oorlog - waaronder de door de Amerikaanse regering gehypte massavernietigingswapens die er niet bleken te zijn - lijken de stelling van Habermas te bevestigen dat de politiek die steeds meer gericht is op PR, door middel van de media de publieke opinie manipuleert, bijvoorbeeld door de politieke boodschap te verbergen achter een zogenaamd algemeen belang. In dit geval: veiligheid; voor de veiligheid van de Amerikaanse burgers moest de dreiging van Saddam voor eens en voor altijd (met geweld) worden aangepakt. De Bush regering had zelfs al láng vóór 11 september plannen voor een oorlog met Irak, dat blijkt uit diverse bronnen. De regering gebruikte echter de aanslagen van 11 september om uiteindelijk onder het mom van de War on Terror Irak aan te vallen. Veel mensen, inclusief de soldaten, dachten dat ze in Irak ook de slachtoffers van 11 september wreekten, aangezien de Bush regering had beweerd dat Saddam Hoessein banden had met Al Qaida en hen onderdak had geboden en gesponsord, maar hier bleek niets van waar. Nu rijst de vraag: Heeft de Bush regering door middel van PR de publieke opinie gemanipuleerd en op die manier kunnen aansturen op de Irak oorlog?

De Irakoorlog is een goede case om het manipuleren van de publieke opinie door de staat te bestuderen, aangezien het een van de meest extreme gevallen van mediamanipulatie is in deze tijd. Het gebeurde bovendien onder het toeziend oog van de hele (westerse) wereld en de consequenties van deze oorlog en van de mediamanipulatie zullen in de loop der tijd alleen maar zichtbaarder worden.

Een recenter voorbeeld is van de éérste golfoorlog met Irak. Vóór deze begon circuleerde er een verhaal in de media over Irakese soldaten die Koeweitse baby’s uit hun couveuses zouden hebben getrokken en op de vloer van het ziekenhuis hadden achtergelaten om te laten sterven. Het verhaal werd voor het eerst verteld door president Bush Sr., en als feit gepresenteerd door radio en T.V. Maar ook door de veiligheidsraad van de Verenigde Naties en Amnesty International, werd het hoog opgenomen. Pas na de oorlog kwam men erachter dat het nergens op gebaseerd was en het wordt daarom als nogal controversiële propaganda beschouwd, wat beter niet herhaald kan worden. Het was één van de belangrijkste verhalen om de voormalig bondgenoot – Irak - te demoniseren en steun te verwerven voor de oorlog.

Mediamanipulatie op alle niveaus

Mediamanipulatie vindt voortdurend plaats, er is alleen verschil in de mate waarin het gebeurt. De Amerikaanse regering beïnvloedt niet alleen de Amerikaanse bevolking, maar ook de gehele wereldbevolking. Uiteraard vind manipulatie van de media ook op andere niveaus plaats, zoals op landelijk niveau door bijvoorbeeld het NOS journaal. De redacteuren die daar werkzaam zijn bepalen het nieuws van de dag waarbij ze een onderscheid maken in wat ze wel en wat ze niet laten zien. Het NOS journaal wordt als objectief nieuws gezien, maar desondanks bepaalt ze wel zelf wat het nieuws is en beïnvloedt daarmee de publieke opinie en de agendasetting.

Resumerend

Er kan geconcludeerd worden dat mediamanipulatie op allerlei manieren kan worden toegepast in zowel de landelijke als internationale samenleving, zoals in dit artikel duidelijk naar voren komt. Het Witte Huis heeft fulltime personeel in dienst om de, vooral Amerikaanse, bevolking te overtuigen van de noodzaak van de Irak oorlog, in politiek Den Haag zijn spindoctors fulltime bezig met het promoten van politici en ook het NOS journaal drukt zijn stempel op de media, samenleving en uiteraard de publieke opinie.