Vrouwen nog altijd onderbetaald: onderzoek en cijfers

Tussen Europese vrouwen en mannen bestaat een kloof in salaris van 15% tot 20%. Dat is een van de conclusies uit een rapport van de Raad van Europa. Hoe zit dat? En wat doe je eraan? Cijfers, achtergronden en onderzoek.
Er wordt over gepraat en gedebatteerd. Maar de betalingskloof tussen vrouwen en mannen blijft. Een van de nieuwste onderzoeken rondom die materie is dat van de Raad van Europa. En de conclusies zijn droevig: elke dag worden Europese vrouwen minder betaald dan collega's, voor werk van gelijke soort en waarde. Ook concludeert de Council of Europe dat het beruchte 'glazen plafond' vrouwen dwars blijft zitten bij hun vooruitgang in de carrière. Ook dat heeft weer invloed op salarisniveaus. Maar niet alleen dat. Wat je nu verdient, werkt door in je latere pensioen. Ook hier is het saldo negatief. Kortom: de Commissaris voor Mensenrechten van de Raad van Europa, Thomas Hammarberg, was bepaald niet positief in zijn nieuwste Mensenrechtenrapport.

Feiten en cijfers

De kloof in betaling tussen vrouwen en mannen schommelt in de meeste Europese landen tussen de 15% en 20%. Er zijn echter ook landen waar het verschil nog groter is. Wanneer je het verschil meet over de duur van een heel leven in plaats van in uurloon, is de loonkloof nog groter. Dit is een van de achterliggende verklaringen waarom armoede in landen vaak 'gefeminiseerd' is.

Hoe komt dat?

Uit de vele vergoeilijkingen die je prompt kunt verwachten bij elk rapport over vrouw en salaris, blijkt al wat een van de belangrijkste oorzaken is van de kloof in betaling. Niet voor niets bleek onlangs uit een ander onderzoek, dat het stereotiep van de vrouw in het huishouden en de man in het zaken- en politieke leven, ook in het westen 'gewoon' voortbestaat. Niet heel verwonderlijk, want dit stereotiep is duizenden jaren oud en onder andere terug te voeren op de levenshouding van Grieken en Romeinen. Zelfs Aristoteles zag vrouwen - net als slaven - als onvolwaardige (niet-)deelnemers aan de maatschappij, die zich niet in de publieke sfeer moesten wagen. Ofwel: een belangrijke oorzaak van het verschil in betaling tussen vrouw en man, is het verouderde maar hardnekkige fenomeen genderdiscriminatie.

Mensenrechten

Het is niet echt onverwacht nieuws meer, wat de stand van zaken is. Wel bijzonder is de insteek van de Raad van Europa, en dan met name de Commissaris voor Mensenrechten. De betalingskloof wordt namelijk gedefinieerd als een schending van mensenrechten. Het recht op gelijke betaling voor hetzelfde werk, werd al meer dan zestig jaar geleden als fundamenteel mensenrecht opgenomen in de Universal Declaration of Human Rights. Vrouwen en mannen dezelfde rechten verschaffen is ook een kernwaarde voor de International Labour Organisation, ILO. Daarnaast is het ook nog eens een bepalilng in de European Social Charter. Maar zoals dat meer regel is dan uitzondering wat mensenrechten betreft: het recht is mooi, de naleving is nog ver te zoeken.

De 'oude' vertrouwde witte man

De kloof in betaling tussen vrouwenarbeid en mannenarbeid zoals die uit de statistieken blijkt, zit ook in het feit dat sectoren waarin vooral vrouwelijke werknemers werken, zoals sociaal werk en gezondheidszorg, maatschappelijk niet de status hebben die leidt tot behoorlijke - of zelfs meer dan behoorlijke - betaling, zoals in het zakenleven. Welzijn is weliswaar aan een voorzichtige herwaardering bezig, en er loopt steeds meer discussie over de vraag hoe we een CEO van een multinational financieel zo veel hoger kunnen waarderen dan iemand die mensen helpt, levenslust helpt herstellen, leed verzacht. Maar tóch zijn deze sectoren, die misschien wel tot de waardevolste van een menswaardige samenleving horen, schokkend laag betaald - met alle gevolgen voor de - meestal vrouwelijke - werknemers van dien. Een derde punt waarop het rapport wijst, is dat hardnekkige glazen plafond. Vrouwen die gekwalificeerd zijn voor een promotie, worden volgens de feiten en cijfers gepasseerd ten gunste van een gelijk gekwalificeerde mannelijke collega. Daarover deed het maandblad Opzij dan weer zinnig onderzoek. Niet alleen mannen, ook vrouwen hebben nog moeite met het idee dat 'de' leidersfiguur niet die (meestal letterlijk) oude, vertrouwde witte man is. Daarom worden vrouwen nooit als enige gediscrimineerd. Ze zijn altijd in gezelschap van allochtone werknemers, mensen met een handicap en anderen die vanuit duizenden jaren oude maatstaven minder hoog worden aangeslagen op hun kwaliteiten.

Gecamoufleerde discriminatie

Het feit dat vrouwen wereldwijd vaker wél dan niet gediscrimineerd worden, leidt tot ongemak. Ongemak leidt tot ontkenning. En oude gewoontes sterven langzaam. Dat is in lijn met de conclusies van de Raad van Europa. Vaak, vertelt hun rapport, is onrecht in behandeling gecamoufleerd. Het gaat schuil achter drogredenen, ondoorzichtige werkevaluatie en onduidelijke promotiesystemen. Ook zijn er rookgordijnen te vinden in de vorm van verschillende titels en classificaties. Wat zit daar allemaal onder? Ten eerste angst. Zo lang al wordt het publieke leven in principe of tenminste in meerderheid door mannen geleid. Niet alleen mannen, ook vrouwen zijn nog huiverig te geloven in de resultaten van 'gelijke monniken, gelijke kappen'. Zelfs, al wijzen de cijfers er duidelijk op dat waar vrouw en man op gelijke voet samenwerken, het leven het beste is.. ook financieel. Meer specifiek, vertelt de Raad van Europa, zitten managers stiekem met de angst dat vrouwen zwanger worden en werktijd moeten gaan gebruiken voor het ouderschap. Ook dit is een vrij logisch uitgangspunt volgens het oude systeem van normen en waarden. Zwangerschap en moederschap houden de wereld draaiende - maar zijn financieel (gelukkig) niet in waarde uit te drukken...

Zorg en werk

Al is er enige vooruitgang te melden in westerse landen, de Raad van Europa concludeert dat kinderen grootbrengen en huishouden nog allerminst gelijk verdeeld zijn onder vrouwen en mannen. Dat komt terug in statistieken over parttime werk. Vrouwen zijn uiterst sterk oververtegenwoordigd. Dat verslechtert carrièremogelijkheden, maar heeft ook economisch slechte gevolgen voor loon én later pensioen.

Hoopvolle vooruitzichten

is het dan alleen maar kommer en kwel? Zeker niet. Er komt steeds meer oog voor de vrouwelijk geachte kwaliteiten op de werkvloer. Cijfers bewijzen dat een bedrijf met gemengd bestuur, beter presteert dan een bestuur oude stijl. De managementboeken stapelen zich op met boodschappen over nieuw leiderschap: de doortastendheid en individualiteit en resultaatgerichtheid van het oude systeem, maar dan gekoppeld aan het sociale gezicht, het vermogen samen te werken, en oog voor het proces in plaats van alleen maar het doel. Er is, langzaam maar zeker, een maatschappelijke omkeer gaande. En dat betekent dat er ook goede hoop is dat er in de toekomst niet meer zulke onderzoeksresultaten zullen zijn als dat van een Duits arbeidsmarktinstituut, waaruit bleek dat vrouwen die aardig zijn op de werkvloer, minder verdienen dan vrouwen die zich als een 'Alfa-mannetje' opstellen.

Maatregelen

Een heet hangijzer zijn de maatregelen die de politiek kan nemen. Vanouds is er toch de hoop dat 'de markt het wel zal oplossen.'Maar dat geloof brokkelt wel af. Ook bij de Raad van Europa. Zij dringt aan op krachtiger optreden van overheden. Alleen al in het bieden van een 'onberispelijke voorbeeldfunctie' van overheidspersoneel wat betreft gelijke betaling. Maar ook bij het opstellen van CAO's. De Europese Raad pleit voor het aanvullen van eventueel tekort schietende vrijwillige pogingen, door wetgeving. Parttime werk moet gelijk gewaardeerd worden aan fulltime werk. Als ouderschapsverlof gelijker verstrekt én gebruikt wordt onder vrouw en man, is niet alleen het ouderschap eerlijker verdeeld, maar hebben werkgevers ook niet de Pavlov-reactie 'vrouwelijke werknemer = ouderlijk productiviteitsverlies.' Een maatschappij die wil dat er straks nog mensen zijn om de sociale voorzieningen te betalen, zou het ouderschap veel hoger moeten schatten. De Europese Raad pleit ook voor betere kinderopvangvoorzieningen, en andere voorzieningen die mensen het combineren vna ouderschap én werknemerschap gemakkelijker kunnen maken. En tot slot moet het gemakkelijker worden voor mensen om betalingsongelijkheid juridisch aan de kaak te stellen.

Tot slot

Vrouwen en mannen zijn gelijkwaardig, maar niet gelijkaardig. Tot de wetenschap toe bestaat de erkenning van het feit dat in grote lijnen 'de' vrouw andere eigenschappen heeft dan 'de' man. Dat neemt natuurlijk niet weg dat een mens voor alles een mens is, een individu. Maar als blijkt dat vrouwen en mannen elkaar niet alleen in het dagelijkse leven maar ook op de werkvloer aanvullen en ook qua arbeid in waarde versterken, waarom zouden we daar dan niet van profiteren? Dat is ook de slotconclusie van de Raad van Europa: iedereen wint bij vernieuwing, ook van oude systemen. En iedereen wint bij gelijkheid op de arbeidsmarkt. Loonverschillen en ongelijke posities voor vrouw en man zijn niet alleen oneerlijk. Gelijkheid draagt aantoonbaar bij aan de welvaart en het welbevinden van iedereen. Wie wil dat niet?