Het Cassandra effect - wat is dat eigenlijk?

Veel mensen hebben er nog nooit van gehoord: het Cassandra effect. Toch komt het veel voor in relaties waar een van de twee partners autisme heeft. Kort gezegd betekent het dat de partner zonder autisme zich emotioneel niet gehoord voelt en depressief wordt omdat niemand haar verhalen gelooft. Datzelfde overkwam Cassandra, een vrouw uit de Griekse mythologie. Cassandra was de vrouw op wie de god Apollo zijn oog liet vallen. Om haar voor zich te winnen gaf hij haar een voorspellende gave. Toen zij hem afwees, vervloekte hij haar, met de woorden dat niemand haar ooit zou geloven. Zo voorspelde zij de ondergang van Troje, maar deed niemand hier iets mee. Partners van autistische mannen overkomt min of meer hetzelfde. Zij worden niet geloofd, het gedrag van hun autistische partner wordt gebagatelliseerd onder het mom van 'dat hebben toch alle mannen' en de vrouw blijft achter met een gevoel van onbegrepen eenzaamheid.

Het Cassandra effect

De Affectieve aandoening van Cassandra (afgekort CADD) is in 2003 geïntroduceerd door de Britse autismedeskundige Maxine Aston. Zij zag het (ook wel genoemde) Cassandra effect vooral bij partners van mannen met een autistische stoornis. Zij leden vooral door het gebrek aan emotionele wederkerigheid binnen hun relatie, waardoor ze zich door hun partner niet begrepen voelden, geen gevoelens met hem konden delen en daar depressief van werden.

De vrouw in kwestie kan haar verhaal niet kwijt bij haar man en mist daardoor een stukje geborgenheid. Ondanks de aanwezigheid van een partner kan ze zich zielsalleen voelen, zeker omdat mensen in haar omgeving, haar man kennen als een rustige, lieve en soms zelfs attente partner. Haar verhaal wordt dus niet geloofd of gebagatelliseerd, wat haar gevoel van eenzaamheid en wanhoop alleen maar zal versterken.

Cassandra effect ook bij mannen

Overigens kan het ook andersom. De autistische partner kan ook een vrouw zijn, al komt dit minder vaak voor. Voor de leesbaarheid van dit artikel houd ik even datgene aan wat het meest voorkomt: de vrouw met de mannelijke autistische partner. Maar bij het lezen ervan moet men zich realiseren dat het zeker ook andersom voorkomt, of bij stellen met een homo- of lesbische geaardheid.

Geen kwade opzet

De benaming CADD is een tijdje geleden overigens veranderd in Affective Deprivation Disorder (AfDD), al wordt de term Cassandra nog steeds gebruikt om het effect bij partners van mensen met autisme aan te duiden. De problemen ontstaan doordat de vrouw bij haar partner een stukje emotionele wederkerigheid mist. Dit probleem kan echter ook voorkomen als gezinnen te maken krijgen met depressies, persoonlijkheidsstoornissen of Post Traumatische Stress Stoornis. Daarbij impliceert de term Cassandra effect, dat de problemen puur de schuld zijn van de autistische partner, terwijl er ook sprake kan zijn van een wisselwerking.

Daarbij is er bij de autistische partner vaak geen sprake van 'kwade opzet'. Hij doet, zeker in het begin van hun relatie vaak echt zijn best, het zijn vrouw naar de zin te maken. Dit doet hij vaak door 'goed voor haar te zorgen'. Te zorgen dat er voldoende geld is, dat zij en de kinderen voldoende eten en kleren hebben en in een mooi huis kunnen wonen. Dat zij naast het materiële comfort, ook snakt naar een stukje geborgenheid op emotioneel gebied, vindt hij vaak moeilijk te snappen. Dit omdat de autistische partner zelf moeite heeft met het uiten en beleven van zijn gevoelens. Sommige van hen hebben zelfs Alexithymie.

Alexithymie

Alexithymie is volgens Wikipedia geciteerd: Een persoonlijkheidstrek die wordt gekenmerkt door moeilijkheden in het beschrijven en onderscheiden van gevoelens, een beperkt fantasieleven en een denken dat voornamelijk gericht is op de buitenwereld en minder op de innerlijke beleving. Mensen die hieraan lijden hebben te maken met moeilijkheden met het verwoorden en begrijpen van emoties en met het omgaan met hun emoties.

Dit fenomeen komt veel bij mannen met Asperger, een vorm van autisme. Omdat ze het al moeilijk vinden hun eigen gevoelens te identificeren en te begrijpen, hebben ze nog meer moeite met de gevoelsuitingen van een ander, in dit geval hun partner. Wanneer ze hun vrouw zien huilen, verwacht deze dat hij aan een half woord genoeg heeft, terwijl in paniek raakt van haar tranen omdat hij in de verste verte niet begrijpt wat er aan de hand is.

Een onbegrepen probleem

Bovenstaande wetenschap, waarin begrip wordt getoond voor de houding van de autistische partner, maakt echter niet ineens dat het 'allemaal wel meevalt'. Integendeel. Het niet kunnen uiten van je gevoelens binnen een relatie, is en blijft een enorme handicap, voor beide partijen. De partner met autisme kan het gevoel krijgen dat 'hij het nooit goed doet'. Er wordt voortdurend een beroep gedaan op iets wat hij niet heeft. In hun verkeringstijd lukte het vaak nog wel om attent te zijn, al begreep hij er weinig van waarom zij zo blij was met een bloemetje. Eenmaal getrouwd lukt het vaak niet, dit aangeleerde gedrag vol te houden en steeds iemand te spelen, die hij eigenlijk niet is.

De vrouw ziet haar eens zo attente man veranderen in een 'knorrepot, die er nooit voor haar is'. Die altijd met praktische oplossingen aankomt, terwijl zij gewoon getroost wil worden. Als zij huilt, geeft hij niet thuis, soms is hij ronduit grof. Daarbij kan iemand met Alexithymie regelmatig woedeaanvallen hebben om schijnbaar niets, iets wat veel mensen met een autistische partner zeker zullen herkennen.

Extra moeilijk wordt het wanneer er geen diagnose is of als de man met autisme ontkent dat er een probleem is. Naar de buitenwereld zijn deze mannen vaak nog steeds attent en voorkomend, waardoor niemand gelooft dat hij binnenshuis een knorrig man is, die er in zijn woede soms de meest vreselijke dingen uitgooit. Buiten de deur hebben veel mensen hem zelfs nog nooit kwaad gezien.

Niet zonder gevolgen

Veel vrouwen leven jarenlang in een relatie waarin ze lijden onder het gebrek aan wederkerigheid, waarin ze zich alleen voelen, omdat ze een stukje liefde ontberen. Dubbel eenzaam voelen zich, omdat anderen alleen de goede buitenkant zien en dus niet door hebben hoe eenzaam ze in werkelijkheid zijn, al zijn ze getrouwd. Vaak worden ze ook niet geloofd, als ze eens een tipje van de sluier oplichten. Dan worden ze erop gewezen hoe zorgzaam hun man is en dat ze blij moeten zijn met hun partner, die het zo goed bedoelt. Net als Cassandra worden ze niet geloofd, wat allerlei klachten tot gevolg kan hebben:

• een laag zelfbeeld
• nervositeit
• depressie
• boosheid
• schuldgevoelens
• identiteitscrisis
• overspannenheid/burn-out.
• eetproblemen
• slaapstoornissen
• Post Traumatische Stress Stoornis

Deze klachten liegen er niet om en laten zien dat het Cassandra effect een niet te onderschatten probleem is.

Wat helpt

Maxine Aston heeft zeker baanbrekend werk verricht door het Cassandra effect bespreekbaar te maken. Openheid leidt tot begrip. Door kennis van zaken zullen mensen de vrouw in kwestie wellicht minder snel veroordelen als ze bijvoorbeeld gaat scheiden omdat ze de situatie niet langer meer aan kan.

Het kan ook gebeuren dat door de toegenomen kennis omtrent autisme, de partner een diagnose krijgt en dat zij samen een stukje hulp krijgen, dit een plekje binnen hun relatie te geven. Wanneer de vrouw ziet dat er bij haar man vooral sprake is van onmacht en hij leert de behoeften van zijn vrouw te herkennen, kan er een stukje wederzijds begrip ontstaan. Voorwaarde is daarbij wel dat zij beiden bereid zijn aan hun relatie te werken en de liefde bij beiden groot genoeg is om daarin te willen investeren.

De vrouw moet haar man daarbij vertellen wat zij van hem verwacht op emotioneel gebied; hij voelt dit uit zichzelf niet aan. Zij kan haar waardering uitspreken voor de manier waarop hij in materieel opzicht voor haar zorgt, dit is vaak zijn manier om haar zijn liefde te tonen.

Natuurlijk zal het altijd moeilijk blijven, iets wat er niet is, is in dit geval ook niet 'maakbaar'. Daarom is het goed, als de vrouw in kwestie zelf manieren zoekt om het gebrek aan emotionele wederkerigheid in haar relatie te compenseren. Dit kan ze doen door bijvoorbeeld lid te worden van een forum met gelijkgestemden of met goede vrienden over haar situatie te praten. Ook kan het goed zijn, dingen te doen waar ze energie van krijgt, zoals zichzelf eens lekker laten verwennen bij de kapper of iets gezelligs gaan doen met een vriendin.