Presidentieel pardon of gratie in de Verenigde Staten

De Amerikaanse president heeft de mogelijkheid om een presidentieel pardon te verlenen. De veroordeling van een veroordeelde wordt daarmee ongedaan gemaakt of een celstraf wordt ingekort. Tijdens een presidentschap worden duizenden van dit soort pardons verleend, maar het meest in het oog springen de gratieverleningen die een president doet in de laatste dagen van zijn presidentschap. Zo verkortte Barack Obama de celstraf van Chelsea Manning in de laatste dagen voor het aantreden van Donald Trump.

Presidentieel pardon of gratie

• Het presidentieel pardon
• Verschillende soorten pardons
• Geruchtmakende zaken

Het presidentieel pardon

Het is vaak een van de laatste daden van een zittende president in de Verenigde Staten: het geven van een presidentieel pardon of het omzetten van een straf van een veroordeelde. De Amerikaanse grondwet schept hiervoor een mogelijkheid. In Article II, Section 2, Clause 1 - dat gaat over de machtsmiddelen van de president - is bepaald dat deze het recht heeft om een in zijn ogen buitenproportionele straf kwijt te schelden, te verkorten of om te zetten in een ander soort straf. Het is enigszins te vergelijken met het verlenen van gratie in Nederland en België. Niet zelden leidt de verlening van een pardon tot een grote controverse.

De Amerikaanse president heeft de macht om een pardon te verlenen gedurende zijn hele presidentschap en het wordt ook met regelmaat gebruikt maar het fenomeen is vooral bekend van de pardons die verleend worden in de laatste dagen van een presidentschap. Niet zelden gaat het dan om controversiële gevallen. Zo verleende Barack Obama in de laatste dagen van zijn presidentschap een presidentieel pardon aan Chelsea Manning. Deze oud-militair - toen nog bekend onder de naam Bradley Manning - lekte honderdduizenden vertrouwelijke documenten met betrekking tot activiteiten van het Amerikaanse leger aan WikiLeaks. Manning werd veroordeeld tot een celstraf van 35 jaar. Deze straf werd op 17 januari 2017 door Obama omgezet naar een straf van zeven jaar waardoor zij in mei 2017 vrijkomt. In Amerika ontstond veel verontwaardiging over deze beslissing omdat velen Manning zien als een landverrader die duizenden militairen in gevaar heeft gebracht door haar acties.

Thanksgiving

Met een knipoog naar deze praktijk verleent de Amerikaanse president met Thanksgiving traditioneel gratie aan een kalkoen. Deze zal dan niet geslacht worden ten behoeve van het feestmaal maar naar een dierentuin worden gestuurd. George H.W. Bush begon deze traditie in 1989.

Verschillende soorten pardons

Wanneer de Amerikaanse president gebruikmaakt van de hem in Article II, Section 2, Clause 1 toegekende instrumenten dan zijn er verschillende opties:

• Amnestie (amnesty): een pardon heeft betrekking op een groep in plaats van een individu. Zo verleende president Carter amnestie aan iedereen die de dienstplicht had ontdoken.
• Omzetting (commutation): een door de rechtbank opgelegde straf kan worden omgezet in lagere of een andersoortige straf terwijl een veroordeelde wel schuldig blijft aan het hem ten laste gelegde misdrijf. Regelmatig wordt een doodstraf omgezet in een levenslange gevangenisstraf.
• Remissie (remission): een complete of gedeeltelijke ongedaanmaking van de opgelegde straf terwijl een veroordeelde wel schuldig blijft aan het hem ten laste gelegde misdrijf.
• Uitstel (reprieve): uitstel van de uitvoering van een straf, vooral toegepast bij de doodstraf.
• Respijt (respite): het vertragen van de uitvoering van een straf of het uitstellen van de uitvoering van een straf om het misdrijf nog eens nader te onderzoeken of ruimte te scheppen voor een beroep dat in vrijheid kan worden afgewacht.
• Schrapping (expungement): verordonneren dat een veroordeling van iemands strafblad wordt geschrapt.
• Immuniteit (immunity from prosecution): iemand immuun verklaren voor strafvervolging met betrekking tot een bepaald delict.

Geruchtmakende zaken

Naast de omzetting van de straf van Chelsea Manning door Barack Obama zijn er vaker geruchtmakende beslissingen genomen door presidenten in de laatste dagen van hun presidentschap. Zo was er bijvoorbeeld veel kritiek op de beslissing van Obama om een pardon te verlenen aan Oscar López Rivera. De Puerto Ricaanse nationalist López Rivera zat een celstraf uit van in totaal 70 jaar voor onder meer samenzwering tegen de staat, een gewapende overval, transport van vuurwapens, allen gepleegd ten behoeve van de Puerto Ricaanse onafhankelijkheidsstrijd in de jaren 70. President Bill Clinton had hem eerder een voorwaardelijk pardon aangeboden maar López Rivera weigerde dit omdat het onder andere inhield dat hij de gewapende strijd moest afzweren. Hiertoe was hij niet bereid. Aan zijn vrijlating op 17 mei 2017 zitten geen voorwaarden verbonden.

George W. Bush verleende gratie aan onder meer twee US Border Patrol-agenten die een drugssmokkelaar neerschoten en geprobeerd hebben om dit feit te verdoezelen. Tevens was er een pardon voor Lewis 'Scooter' Libby, een persoonlijk assistent van Bush die had gelogen tegen agenten die onderzoek deden naar naar de zogeheten 'Plame affair' waarbij de identiteit van een CIA-agent gelekt was.

Bill Clinton verleende onder meer postuum gratie aan Henry O. Flipper, een van de eerste zwarte officieren in het Amerikaanse leger die werd ontslagen vanwege een verduisteringsschandaal. Flipper werd onschuldig verklaard maar wel voor een wat twijfelachtige andere aanklacht veroordeeld. Ras speelde hierbij waarschijnlijk een rol. Bill Clinton is veel bekritiseerd om zijn pardons. Zo verleende hij gratie aan twee zakenmensen die goed bevriend waren met een jongere broer van Hillary Clinton en kreeg ook Bills jongere halfbroer Roger Clinton gratie in de laatste dagen van Bill Clinton's presidentschap.