Temperamenten in de literatuur

In verschillende series en in het dagelijks leven zijn temperamenten herkenbaar bij de mens. Deze leer over temperamenten heeft een historie, wat meer duidelijk maakt over de temperamenten. Vervolgens kunt u lezen over de volgende vier temperamenten: cholerisch, flegmatisch, melancholisch en sanguinisch. Voor sommigen vol herkenning en voor anderen juist niet.

Geschiedenis van de temperamentenleer

Het temperament is in het Latijns ‘temperamentum’, wat betekent: (juiste) maat, (juiste) verhouding. Op psychologisch gebied werd het woord temperament in de oudheid al gebruikt als een weergave van de natuurlijke gesteldheid van de mens. Bij het indelen van de karakterleer is het temperament gebruikt om het karakter in theorie in te kunnen delen.

Het temperament is afkomstig van de typologie van Claudius Galenus. Galenus is een Griekse arts en wijsgeer geweest, die heeft geleefd tussen 130 – 200 na Christus. Hij wordt beschouwd als de grootste geneesheer van de oudheid en als een universeel geleerde. Galenus heeft de leer van de temperamenten opgeschreven in één van zijn vele boeken. De temperamenten berusten volgens hem op de menging, de respectievelijke verhouding van de vier lichaamssappen: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal. Deze lichaamssappen zijn te koppelen aan de vier elementen aarde, lucht, water en vuur. De sappen hebben ieder twee van de kenmerken warm, koud, droog en vochtig. De lichaamssappen horen elk bij een temperament die in dit verslag besproken wordt. Bloed hoort bij sanguinisch (warm en vochtig), slijm bij flegmatisch (koud en vochtig), gele gal bij cholerisch (droog en warm) en zwarte gal bij melancholisch (droog en koud).

De Nederlandse wijsgeer en psycholoog Gerardus Heymans (1857–1930) heeft via onderzoek en testen de typologie van Galenus wetenschappelijk onderbouwd. Hij heeft een psychologische typologie ontworpen, waarin hij drie grondkenmerken heeft onderscheiden. Deze zijn: emotionaliteit, activiteit en primair of secundair functioneren. Een individu wordt naarmate de kenmerken wel of niet getoond worden, ingedeeld bij een bepaald type. Heymans heeft acht types onderscheiden, namelijk: de nerveuzen, de sentimentelen, de sanguinici, de flegmatici, de cholerici, de gepassioneerden, de amorfen en de apathici (zie voetnoot 1). In de “Algemene Nederlandse Systematisch Ingerichte Encyclopedie” wordt geschreven dat deze acht types in de “kubus van Heymans” ruimtelijk worden voorgesteld. Heymans benoemt niet de melancholici of een type die op de melancholici lijkt. Het melancholische temperament wordt door Galenus wel erkend.

Ron Malestein, een hedendaags paragnost en magnetiseur geeft in zijn boek twee methodes aan om het eigen basiskarakter ofwel temperament te berekenen. Hij gebruikt de elementen vuur, water, aarde en lucht. De eerste berekenmethode gaat via de numerologie, het optellen van de cijfers van de eigen geboortedatum totdat er een getal onder de tien uitkomt. De tweede berekenmethode doet hij via de dierenriemtekens waaronder men geboren wordt. In de bijlage is de uitkomst van beide methodes terug te vinden. In dit verslag wordt zijn betekenis bij de vier temperamenten gebruikt.

Meerdere auteurs hebben zich laten inspireren door de temperamenten of hebben hun visie gegeven over de temperamenten. Zo heeft Louis Couperus de temperamenten in zijn boeken gebruikt om zijn personages weer te geven en heeft Heinrich Eltz een boek geschreven over de vier temperamenten.

Cholerisch

Cholerisch betekent volgens de Van Dale: heftig, driftig, opvliegend. Volgens Heymans zijn cholerici beweeglijk, impulsief, heftig, ongeduldig en onverdraagzaam. De cholerici vertonen doorzettingsvermogen, moed, overeenstemming tussen denken en handelen, hebben een ruime blik en een goed observatievermogen. Op de website van docent D.F. Schäfer wordt in het artikel “Alternatieve Geneeswijzen” het lichaamssap gele gal en de kenmerken droog en warm toegekend aan het cholerische temperament. De paragnost en magnetiseur Ron Malestein noemt het vuurtype de levendige (geestdriftig en intuïtief).

Uit de lessen, de hand-outs en de bijbehorende reader van de studie Kunstzinnige Therapie wordt de volgende informatie gehaald: Bij het temperament cholerisch hoort het element vuur. Het overheersende wezensdeel is het ik-lichaam. In de ziel is het temperament niet te tempen en ontvlambaar. De ziel heeft een sterk innerlijk leven, herkenbaar wegens het ik-lichaam. Een cholerisch mens is een krachtig persoon en toekomst- en doelgericht. Hij heeft graag de touwtjes in handen. Hij kan herkend worden in leiders en in helden en avonturiers. Als het wat doorgeslagen is, kan hij zich als een dictator of een tiran uiten.

Bij dit temperament hoort een persoon die zeker overkomt. Hij kent zijn eigen kwaliteiten en is er trots op. Hij onderneemt graag dingen en wil daarnaast niet afhankelijk zijn van anderen. Hij heeft de macht zelf in handen. Kortom, een vurige en krachtige persoon.

Flegmatisch

De betekenis volgens de Van Dale: flegmatiek: een psychische constitutie die gekenmerkt wordt door niet-emotioneel gedrag, activiteiten en overheersen van de secundaire functie. Bij het woord flegmatiek staat als betekenis: gelijkmatig en onverstoorbaar kalm, soms ongunstig: ongevoelig, koud, koel.
Heymans schrijft dat mensen met een flegmatisch temperament herkent worden aan de geringe emotionaliteit, de grote activiteit en een sterke secundaire functie. Hij vindt de flegmatici koel en nuchter, kalm en gelijkmatig van stemming, weinig vatbaar zowel voor intensief zinnelijk als voor intensief geestelijk genieten of lijden. Flegmatici zijn niet in staat hun emoties en hun emotionele behoeften gemakkelijk te beheersen. Schäfer beschrijft op zijn website dat slijm het lichaamssap is en koud en vochtig de bijbehorende kenmerken. Ron Malestein noemt het watertype het gevoelstype.

Uit de lessen, de hand-outs en de bijbehorende reader wordt de volgende informatie gehaald: Bij het temperament flegmatisch hoort het element water. Het overheersende wezensdeel is het etherlichaam. In de ziel is het temperament sterk voelend en rustig. De ziel heeft een rustig innerlijk leven. Een flegmatisch mens is een evenwichtige en betrouwbaar persoon en gericht op het heden. Hij is een objectieve waarnemer. Mede door zijn rust en minste ik-sterkte van de vier temperamenten, maakt hij weinig contact met andere mensen. Hij stroomt mee met zijn omgeving. Hij kan herkend worden in leraren en redenaars.

Bij dit temperament hoort een persoon die gemoedelijk zijn gang gaat. Hij kan zich goed concentreren, al kan hij ook dromerig zijn. Hij is kalm en daarnaast fijn in de omgang. Hij is geneigd om mee te lopen met de rest, “go with the flow”. Hij is tevreden met zichzelf.

Melancholisch

Melancholisch betekent volgens de Van Dale: zwartgallig, zwaarmoedig, droefgeestig. Op de website van Guus Boden wordt een uitgebreide betekenis gegeven. Kanttekening bij deze definitie: er wordt niet gesproken van een temperament. Melancholie volgens Boden:

1. (algemeen) zwaarmoedigheid, zwartgalligheid.
2. depressieve fase van de bipolaire stoornis.
3. endogene depressie gepaard gaande met depressieve stemming, remming van de gedachtegang, lusteloosheid en meer.
4. Depressie waarbij minderwaardigheidsgevoelens het karakter van een waan hebben aangenomen.

Deze definities zijn zeer negatief over de melancholie. Ik ga ervan uit dat het temperament niet als dusdanig bedoeld wordt, maar dat het eerder als de negatieve kant van het temperament gezien kan worden. Docent Schäfer benoemt hier het zwarte gal als lichaamssap en droog en koud als kenmerken. Ron Malestein noemt het aardetype de praktische (erg zintuiglijk en praktisch denken).

Uit de lessen, de hand-outs en de bijbehorende reader wordt de volgende informatie gehaald: Bij het temperament melancholisch is het element aarde. Het overheersende wezensdeel is het fysiek lichaam. In de ziel is het temperament een denker, waarbij weinig beweeglijkheid is. De ziel heeft een gevoelig innerlijk leven. Een melancholisch mens is een serieus gestemde persoon en gericht op het verleden. Hij heeft hierin zijn kracht en weet leiding te geven mede door zijn structuur. Hij kan herkend worden in leidinggevenden, filosofen en denkers.

Bij dit temperament hoort een persoon die zijn leven duidelijk geordend heeft. Hij kan teruggetrokken zijn, waarbij hij in zichzelf gekeerd is. Ik denk dat deze persoon moeite heeft met anderen en dat hij zich snel gekwetst voelt. Ik zie een individu die alles in het leven serieus neemt en zwaar aan de dingen des leven kan tillen.

Sanguinisch

Sanguinisch betekent volgens de Van Dale: volbloedig; (fig) vurig, driftig. Guus Boden geeft op zijn website de volgende betekenis van het temperament: heftig, vrolijk, actief, optimistisch en levenslustig. Hij benoemt daarbij dat het letterlijk ‘bloedig’ betekent(zie voetnoot 8). Schäfer schrijft dit temperament het lichaamssap bloed en de kenmerken warm en vochtig toe. Ron Malestein noemt het luchttype de denker.

Uit de lessen, de hand-outs en de bijbehorende reader wordt de volgende informatie gehaald: Bij het temperament sanguinisch is het element lucht. Het overheersende wezensdeel is het astraallichaam. In de ziel is het temperament gevoelig en beweeglijk. De ziel heeft een vluchtig innerlijk leven, herkenbaar wegens het luchtelement. Een sanguinisch mens is een vrolijk, vluchtig en enthousiaste persoon, gericht op het heden. Hij heeft lijkt soms overal te zijn, hij gaat snel van het ene naar het andere. Hij kan herkend worden de genieter, de dichter en de minnaar.

Bij dit temperament hoort een persoon die overal en nergens wil zijn. Hij kan enorm chaotisch zijn, maar blijft vooral de humor er van in zien. Ik zie een persoon die slecht tegen boze woorden kan, niet alleen naar hemzelf, maar ook tussen anderen. Ik denk dat hij veel ziet van het leven door alles te willen doen.

De temperamenten in het kort

Tabel 1 geeft een overzicht van de eerder benoemde elementen, lichaamssappen en kenmerken die bij de temperamenten horen. Dit is tevens een zeer korte samenvatting van de temperamentbetekenis die in de vorige paragrafen omschreven zijn.