Een wereld vol hooligans

De voorbije jaren komt het voetbal vaak negatief in het nieuws onder de vorm van voetbalvandalisme. Dit is niet abnormaal, aangezien het voetbal één van de populairste en meest bekeken sporten ter wereld is.

Inleiding

Voetbalwedstrijden worden massaal bekeken zowel van achter de televisie als ter plaatse. De voetbalstadions van de plaatselijke voetbalploegen zitten bij elke thuismatch meestal goed gevuld. Het spreekt voor zich dat in de ploegen uit hogere klassen meer toeschouwers zitten, maar ook in lagere klassen zijn er vaak nog veel toeschouwers.

Het voetbal is dus een zeer publieke activiteit met veel aanwezigen. Net zoals in onze samenleving heb je bij een grote mensengroep dan ook meestal een aantal heethoofden. Door de adrenaline van de voetbalwedstrijden en de liefde voor hun club, komt er vaak een agressie los. Deze kan zowel positief als negatief zijn. Toeschouwers van de rivaliserende ploeg kunnen de negatieve agressie vaak de bovenhand laten doen nemen. In het stadion zingen de supporters dan liedjes om hun tegenstander belachelijk te maken. Maar vaak blijft het daar niet bij. Als de rivaliserende supportersgroepen elkaar buiten het stadion tegenkomen, komt de agressie naar boven. Aangezien de rivalen vlak voor hen staan, zijn dit de aangewezen doelwitten om de agressie op los te laten. Zo ontstaan voetbalrellen.

In deze scriptie ga ik dieper in op de psychologische en sociologische achtergronden van de voetbalvandalen. De profielen van de voetbalvandalen zullen duidelijk worden. Zijn de zogenaamde hooligans wel steeds de klassieke heethoofden? Kan het niet zijn dat deze personen slechts een uitlaatklep zoeken voor hun dagelijkse stress in het beroepsleven? Zijn deze voetbalvandalen wel allemaal over één kam te scheren?

Dit onderzoek naar de profielen steunt op intense research in boeken, artikels en andere scripties. Een ander groot deel van de informatie haal ik uit het dagelijks leven en mijn ervaringen met voetbalsupporters en hooligans. In deze scriptie ga ik het woord ‘hooligans’ zoveel mogelijk vermijden, aangezien dit een term is die men in de media al te vaak hanteert. Hooligans zijn ook niet altijd gelijk aan risicosupporters. Hooligans zijn een relatief kleine groep binnen de groep van de risicosupporters.

Invloeden

Allerlei invloeden bepalen voornamelijk het profiel van de voetbalvandalen. Volgens L. L. Van der Vliet (2003) kan je zo ongeveer vier grote invloedsvormen onderscheiden: demografische invloeden, psychologische invloeden, sociologische invloeden en invloeden van de sport op zich. Dit benadrukt nogmaals dat voetbalvandalisme een publiek verschijnsel is dat door de maatschappij een versterking kent.

Demografische invloeden

Leeftijd
Hoewel de ouderen maar al te vaak de schuld op de jeugd steken, hebben ze grotendeels wel gelijk. Uit het jaarverslag van het Centraal Informatiepunt Voetbalvandalisme (CIV, 2005) van seizoen 2004-2005 blijkt dat de risicosupporters steeds jonger worden. Toch is de grootste groep risicosupporters de leeftijdsgroep 25-30 jaar. Men kan dus stellen dat de ‘oudere jongeren’ de grootste groep vormt. Zij nemen de jongeren vaak op sleeptouw. Die jongeren willen zich dan bewijzen tegenover hen en zo gaan ze steeds verder. Maar deze ‘oudere jongeren’ maken het liefst indruk. Dit verklaart ook waarom de leeftijdsgroep 25-30 jaar er bovenuit steekt. Ze hebben ervaring en dat willen ze graag tonen. Zo dwingen ze respect en ontzag af.

L. L. Van der Vliet (2003) zegt dat uit zijn interviews blijkt dat de jongeren op 17-jarige leeftijd in de harde kern stappen. Dit is volgens mij zeer logisch. De meeste jongeren krijgen rond die leeftijd stilaan meer vrijheid van hun ouders. Ze worden zelfstandiger en verantwoordelijk voor hun eigen beslissingen. De jongere gaat met zijn vrienden naar het voetbal en daar stapt hij meestal onder invloed van ouderen in de harde kern. Hij neemt de gewoontes van die harde kern over en voelt zich veilig in de hechte groep die de harde kern is.

Geslacht
Een zeer opvallend feit is dat de risicosupporters zelden van het vrouwelijke geslacht zijn. Bij de meeste enquêtes en onderzoeken naar voetbalvandalisme behoren de vrouwen niet tot de ondervraagden. Deze opmerkelijke vaststelling kent echter een vrij gemakkelijke verklaring. Vrouwen en kinderen zijn vaak aanwezig rondom het stadion, bijvoorbeeld in de supporterscafés. Ze komen meestal slechts kijken als de ploeg het goed doet. De harde kern noemt hen vaak successupporters. Het spreekt voor zich dat de harde kern ook maar weinig respect heeft voor deze personen.

Er zijn natuurlijk wel vrouwen die altijd naar de wedstrijden van hun favoriete ploeg komen kijken. Zij krijgen meer respect van de harde kern, maar procentueel gezien zijn ze slechts een minderheid. Je kan ze ook moeilijk bij de risicosupporters rekenen omdat ze meestal op de achtergrond blijven. Ze zijn ook niet de aanleiding van de gevechten en jutten de mannen allerminst op. Meestal vinden ze het ‘typisch mannen’ om te vechten voor een sport. Slechts heel uitzonderlijk mengen ze zich in het vandalisme en de gevechten tussen de rivaliserende supporterskernen.

Het feit dat de mannen dan steeds de risicosupporters zijn, is biologisch verklaarbaar. Het mannelijke hormoon testosteron speelt hierin een belangrijke factor, zoals blijkt uit het artikel van Goris, P. (2000). In het algemeen aanziet men het voetbal ook als een mannensport, net zoals vele andere sporten.

Psychologische invloeden

Bepaalde psychologische afwijkingen kunnen een belangrijke rol spelen in het ontwikkelen van voetbalvandalisme.

Aangeboren
Dit afwijkend gedrag kan aangeboren zijn. De agressie en het vandalisme komen dan als een soort van natuurlijke reactie. Mensen hebben vaak een natuurlijke opvliegendheid of bepaalde afwijkingen zoals ADHD waardoor ze meer vatbaar zijn voor afwijkend gedrag als vandalisme en hooliganisme.

Observatie
Een tweede belangrijke factor is de observatie. Deze observatie kan direct of indirect gebeuren volgens L. L. Van der Vliet (2003). Telkens observeer je het gedrag van een bepaald persoon die dan als model optreedt.

Directe observatie gebeurt wanneer je bepaald gedrag observeert terwijl je aanwezig bent. Ouders zijn de meest voorkomende vorm van directe observatie. Een kind neemt de gebruiken en daden van zijn of haar ouders en familieleden waar en doet die dan na. Naargelang een kind ouder wordt, veranderen de personen die het kind observeert. Eerst vormen de vrienden een vorm van inspiratie. Later worden dat bekende mensen, sportmensen of mensen die zich opvallend profileren. In deze laatste groep zitten vaak de hooligans. Die kunnen een belangrijke invloed uitoefenen door middel van beloningen. Als de jongeren het gedrag van de risicosupporters nadoen, gaan de risicosupporters dit vaak op prijs stellen. Ze aanvaarden de jongeren, en die zien dit op hun beurt dan als een beloning. Het is wel belangrijk om te zeggen dat de supporters elkaar opjutten, maar elkaar nooit dwingen om bepaalde dingen te doen.

Bij indirecte observatie gebeurt de observatie door middel van een bepaald medium. Radio, televisie, kranten of boeken zijn hierbij de meest voorkomende. Maar ook het internet is daarin de laatste jaren uitgegroeid tot een belangrijke factor. Op verscheidene internetfora komen de harde kernen samen om rellen te plannen of te bespreken. Mensen die dit lezen voelen zich gesterkt door dat groepsgevoel en ze gaan mee op pad.

Sociologische invloeden

Je kan het voetbalvandalisme uitleggen met behulp van allerlei ingewikkelde sociologische theorieën. Maar je kan dit ook op een veel gemakkelijkere en begrijpbare manier doen. Zoals Bogaerts, S., Spapens, A.C., & Bruinsma, M.Y. (2003) kan je een onderverdeling maken gebaseerd op de etnische afkomst, burgerlijke staat, het opleidingsniveau en de arbeidssituatie. Zij hebben een duidelijk onderzoek gedaan naar deze invloeden. Net zoals in een gewone maatschappij zijn er steeds afwijkingen van de standaardmodellen. Deze personen vormen een soort subcultuur. Het hooliganisme kan je ook beschouwen als een subcultuur.

Etnische afkomst
Wanneer je aan etnische afkomst denkt, denk je meteen aan cultuur. Elk volk heeft zijn eigen cultuur. Sommige culturen hebben een open kijk op geweld en gebruiken dit veelvuldig. Andere culturen zijn eerder vredelievend. Het spreekt voor zich dat de meeste vredelievende culturen, zoals bijvoorbeeld de joodse cultuur, weinig of geen gevolg kennen in vandalisme. Andere zuiderse culturen zijn dan weer wel vatbaar voor hooliganisme. Zuiderse volkeren hebben een speciaal temperament waardoor ze opvliegender zijn. Denk maar aan de Italiaanse tifosi. Samen met de Britse supporters zijn behoren de Italiaanse supporters tot de hardste in Europa. Dit werd tijdens het Heizeldrama in 1985 waarbij het tot rellen kwam in Brussel tussen Liverpool en Juventus-fans.

Bogaerts, S., Spapens, A.C., & Bruinsma, M.Y. (2003) merken op dat in hun onderzoek bij verdachten van voetbalgeweld uit Nederland enorm weinig allochtonen vertegenwoordigd zijn. Een opmerkelijke vaststelling, aangezien ze bij algemene criminaliteitscijfers wel overvloedig aanwezig zijn. Een verklaring hiervoor kan zijn dat etnische groepen veel minder vertegenwoordigd zijn bij voetbalwedstrijden.

Burgerlijke staat
Ui het onderzoek van Bogaerts, S., Spapens, A.C., & Bruinsma, M.Y. (2003) blijkt ook dat de meeste risicosupporters ongehuwd zijn. Dit komt vooral omdat de meeste risicosupporters die ondervraagd zijn nog vrij jong zijn en dus nog niet getrouwd. Mensen huwen tenslotte ook veel later tegenwoordig.

Opleidingsniveau en arbeidsniveau
Het opleidingsniveau van de ondervraagden in het onderzoek ligt vrij laag. Iets meer dan de helft maakte het middelbaar af. Slechts een klein deel volgde een voortgezette opleiding in een hogeschool of op een universiteit. De meeste ondervraagden verklaarden dat ze niet graag naar school gingen.

Het arbeidsniveau ligt dan ook nauw samen met het opleidingsniveau. Het merendeel is arbeider en verricht meestal (zware) fysieke arbeid. Nog een grote groep is de groep scholieren. Dit is weer te verklaren door de jeugdige leeftijd van veel risicosupporters. Het beeld dat risicosupporters bijna allemaal werklozen zijn is zeker niet juist. Slechts 12% van de ondervraagden is werkloos en deze categorie is dus verre van overheersend. In vergelijking met de totale werkloosheid van de beroepsbevolking in Nederland (waar de ondervraging gebeurde) is dit percentage bijna gelijk.

Sociale leefsituatie
Toch blijkt uit het onderzoek van L. L. Van der Vliet dat de risicosupporters niet allemaal kansarme of gemarginaliseerde jongeren zijn. Het merendeel van de nieuwe aanwas van risicosupporters komt zelfs niet uit de lagere sociale klassen. De meeste ouders hebben een job die redelijk goed betaalt. Weinig ouders zijn gescheiden zodat er ook zelden sprake is van gebroken gezinnen als oorzaak.

De meeste risicosupporters komen dus eerder uit de sociale middenklassen. Ze hebben een goede woning en komen weinig te kort. Zo kom je bij een belangrijke factor voor delinquent gedrag: de verveling. De jongeren vertonen haantjesgedrag uit pure verveling omdat ze niet graag nuttige dingen doen. De ouders zijn door hun job niet vaak thuis en de jongeren krijgen veel vrijheid en zelfstandigheid. Verantwoordelijkheid is iets wat ze minder meekrijgen en dat rondt vaak uit in kleine misdaden.

Invloeden van de sport

Voetbal is een zeer competitieve sport. Het standaardgegeven van twee elftallen die het op het veld tegen elkaar opnemen, nemen de supporters maar al te graag over. In de eerste plaats is dit een gezonde competitie, maar daar blijft het niet altijd bij.

Clubliefde en eer
De meeste supporters hebben een grote clubliefde. Vooral in de harde kern kan je deze clubliefde duidelijk merken. Voor hun voetbalclub gaan ze als het ware door het vuur. Ze willen er alles aan doen om de eer van hun club hoog te houden. Rivaliserende supporters denken hier uiteraard net hetzelfde over. De rivaliteit tussen twee ploegen kan zo enorm oplopen. De grootste rivaliteit vind je tussen ploegen uit dezelfde streek of tussen de topploegen. De kleinere ploegen hebben ook vaak een haat tegen de topploegen omdat die meestal veel successupporters hebben. Ze vinden ook dat de topploegen teveel voordelen krijgen van de scheidsrechters en de voetbalbond.

Streekploegen die elkaar bekampen, doen dat in een derby. Deze naam komt van het Engelse stadje Derby waar de eerste ‘derby’ plaatsvond. In België heb je zo bijvoorbeeld de derby tussen Germinal Beerschot en Antwerp of tussen Racing Mechelen en KV Mechelen. De onderlinge rivaliteit tussen die ploegen is vaak enorm en dat toont zich niet enkel op het veld. Vooral naast het veld strijden de supportersclans het hardst. Het gaat hem tenslotte voor de eer van de ploeg en die moeten de supporters verdedigen. Deze derby’s gaan daarom meestal gepaard met een indrukwekkende politiemacht. Zeker in de hoogste voetbalklasse is er dan een verplichte combiregeling. Daarbij moeten de supporters van de bezoekende ploeg via door de club ingelegde bussen onder politiebegeleiding naar het stadion van de andere ploeg gaan. De politie begeleidt de bussen veilig tot aan de ingang en na de match staan de bussen aan de uitgang klaar, zodat er geen contact is met de rivaliserende supporters. Toch is dit niet altijd genoeg. In het stadion ontstaan dan vaak de rellen. Of soms komen de risicosupporters van de thuisploeg gewoon naar de startplaats van de bussen, ruim voor de wedstrijd wanneer er nog geen politie aanwezig is.

Spelers
Spelers zijn de ideale personen om hun eigen spionkop en die van anderen op te jutten. Dit kan door kleine opstootjes tussen de spelers van beide ploegen. Wanneer een speler gaat protesteren bij de scheidsrechter gebeurt dit ook op een soms agressieve manier. Deze opstootjes betekenen uiteindelijk niets..Maar de supporters zien dit vaak anders. Zij zien een extra aanleiding tot het haten van de rivaliserende supportersgroep of het uitjouwen van de wedstrijdleiding. Al te vaak komt geweld naast het veld dus voort uit geweld op het veld.

Als een speler een andere spionkop opjut, reageren de risicosupporters vaak eerst verbaal. De andere spionkop reageert hier meestal ook verbaal op, afhangend van hoe dicht de spionkoppen bij elkaar zitten. Maar als de fysieke grens tussen de supporterslegioenen klein is, kan er ook in de tribunes geweld van komen. Hoewel ze het geweld niet schuwen, zullen risicosupporters maar zelden het veld opstormen. Ze gooien liever dingen op het veld.

Onderverdelingen risicosupporters

Naast de invloeden die de risicosupporters krijgen, kan je ze ook onderverdelen. Zoals L. L. Van der Vliet het in zijn scriptie al voorstelde kan je de risicosupporters in drie grote groepen opdelen. Dit kan je door een onderscheid te maken tussen de motieven, de achtergrond, de persoonlijke kenmerken, de gewoonten…

De harde kern

De eerste en voornaamste categorie is die van de harde kern. Zij zijn de leiders en bestaan meestal uit oudere mannen. Ze organiseren de rellen maar treden daarnaast niet vaak op de voorgrond. Ze krijgen respect van de anderen maar ze denken wel goed na bij hun daden. Ze zullen slechts toeslaan wanneer er weinig of geen politie aanwezig is. Dit komt omdat ze de risico’s van het vak kennen en zo dus berekend te werk kunnen gaan. Naast het feit dat ze hun eigen supporters kunnen oproepen tot vechten, hebben ze ook contacten met rivaliserende harde kernen. Uiteindelijk kan je de harde kern nog wel verdelen in de leiders en de leden, waarbij de leiders het hoogst in aanzien staan.

Hoewel ze de harde kern van een ploeg vormen, is het niet steeds duidelijk of deze supporters veel voeling hebben met de club. Velen gebruiken het voetbal slechts als een dekmantel om rel te schoppen. Toch is dit niet steeds het geval. Sommige harde kernsupporters zijn zogenaamde ‘die-hards’ die alles willen doen voor hun club.

De meelopers

Deze groep is ook een vrij harde groep. Het is ook een kleinere groep, maar hij is groter dan de echte harde kern. De leden van deze groep willen graag toetreden tot de harde kern en ze willen zich daarvoor bewijzen. Ze staan vaak op de eerste rij als het op rellen aankomt. Door hun ongeremdheid in het zichzelf bewijzen, kan men ze beschouwen als de gevaarlijkste groep. Ze nemen onberekende risico’s en dit resulteert vaak in arrestaties of stadionverboden. Toch voelen ze zich veilig in de groep.

De wannabe’s

De groep van de wannabe’s is zonder twijfel de grootste groep. Zoals de naam doet vermoeden zijn dit de personen die een hooligan wíllen zijn. Maar uiteindelijk zijn ze dit verre van. De wannabe’s zijn meestal zeer jong en ze doen gewoon mee. De aanwezigheid is voor hen al een grote prestatie. Ze nemen het gebeuren waar maar nemen zelden actief deel aan de rellen. Toch verdraaien ze vaak de waarheid door tegen hun vrienden op te scheppen dat ze weldegelijk actief deelnamen. Van de harde kern krijgen ze dus ook weinig respect.

Besluit

Het is niet gemakkelijk om een beeld te vormen van de standaardvoetbalvandaal. Toch kan je het voetbalvandalisme als een subcultuur beschouwen. Zoals blijkt uit deze scriptie zijn er verschillende factoren die een invloed hebben op deze personen. Die invloeden kennen bij iedereen een andere uiting, waardoor er grote verschillen ontstaan.

Een eerste afbakening kan je al maken op demografisch niveau. Psychologische en sociologische factoren bepalen deels het waarom, maar het voetbalspel zelf is de grootste reden.

Verder blijkt ook dat de risicosupporters veel te algemeen worden bekeken. Net als in de maatschappij kan je deze groep in bepaalde subgroepen onderverdelen. Samengevat kan je dus zeggen dat de gemiddelde voetbalvandaal een man is van 25-30 jaar. Hij is ongehuwd, autochtoon, komt uit een doorsnee gezin met ouders die nog samen zijn. Dit gezin komt uit de middenklasse. Hij wil de eer van zijn club verdedigen, maar gebruikt dit vaak als excuus om ongeoorloofd geweld te plegen.

Toch is het niet correct om dit als standaard te nemen. Net zoals in onze maatschappij denken de mensen veel te snel in hokjes. Ze verdelen andere mensen in groepjes en denken te strikt. Net wanneer je denkt dat je een algemene definitie kan maken voor een risicosupporter, zie je iemand die enorm ver van dit beeld afstaat.

Vast staat dat het begrip voetbalvandalisme niet snel uit de wereld zal uitdoven. Net zoals de criminaliteit is dit een fenomeen dat eens is opgekomen en er waarschijnlijk nooit meer verdwijnen.