Pesten op de werkvloer: doorbreek het taboe

Op getreiter en gepest op de werkvloer rust een taboe. Volwassen werknemers lopen niet te koop met het feit dat ze structureel worden gepest. Volgens een onderzoek van TNO uit 2014, zijn een half miljoen werknemers in Nederland slachtoffer van milde tot ernstige pesterijen op het werk. Er heerst een taboe rondom dit onderwerp, vandaar dat maar liefst 77% van de ondervraagden min of meer het probleem van pesten op het werk ontkent of bagatelliseert.

• Wat is pesten
• Voorbeelden van pestgedrag op de werkvloer
• Het taboe op pesten
• Pesten op de werkvloer: de cijfers
• Waarom pest een pester eigenlijk
• Wat kunnen bedrijven doen tegen pestgedrag?

Uit een onderzoek door IPSOS (Marktonderzoeksbureau) in samenwerking met 'Viking het blog voor de slimme ondernemer' blijkt dat werkgevers nauwelijks maatregelen treffen om pesten op de werkvloer aan te pakken. Terwijl er in 2014 een half miljoen werknemers op het werk werden gepest.

Wat is pesten

In de toelichting op de Arbowet staat de volgende omschrijving:

“Onder pesten wordt verstaan alle vormen van intimiderend gedrag met een structureel karakter, van een of meerdere werknemers (collega’s, leidinggevenden) gericht tegen een werknemer of een groep van werknemers die zich niet kan of kunnen verdedigen tegen dit gedrag. Een belangrijk element aangaande pesten op het werk is de herhaling van die gedraging in de tijd. Het gaat bij pesten dus niet om een eenmalige gedraging. Dit gedrag uit zich op verschillende manieren maar in het bijzonder door woorden, gebaren, handelingen of bedreigingen.”

Bovenstaande omschrijving geeft globaal aan wat pesten kan inhouden. We spreken van pestgedrag indien:

• de persoon het mikpunt van anderen is geworden
• de gepeste persoon moeite heeft zich te verdedigen en wordt onderdrukt
• de persoon structureel wordt buitengesloten, uitgescholden, geïntimideerd, aangevallen en vernederd
• er bewust (belangrijke) informatie voor de gepeste persoon wordt achtergehouden
• het pesten minstens een keer per week plaatsvindt, gedurende een lange periode (minstens zes maanden)

Voorbeelden van pestgedrag op de werkvloer

Pesten op de werkvloer komt in verschillende soorten voor. De een is opvallend en zichtbaar de ander is minder in het oog springend en gebeurt onderhuids of wordt afgedaan als een geintje. De pestmethoden die bij volwassenen het meest voorkomen zijn:

Sociaal isoleren
Iemand bewust buitensluiten. De gepeste collega wordt niet meegevraagd voor een borreltje of lunch met collega's en wordt onthouden van belangrijke informatie en de pester(s) fluisteren en lachen in zijn/haar gezelschap.

Belachelijk maken en roddelen
Over de gepeste persoon worden negatieve dingen gezegd en deze werknemer wordt bespot vanwege zijn hobby's, privéleven, uiterlijk of seksuele voorkeur.

Intimideren en (be)dreigen
Voorbeelden van bedreigend pestgedrag is schelden en opmerkingen plaatsen in de trant van: 'je werkt hier niet lang meer', 'we pakken je na het werk', 'als we met jou klaar zijn, dan ...', 'ik zal ervoor zorgen dat je ontslagen wordt', enzovoort.

Het taboe op pesten

Pesten op het werk is een onderschat maar groot probleem. Collega's weten over het algemeen heel goed wat er speelt op de werkvloer en weten ook wie de pesters zijn en wie de slachtoffers. Toch doen de meeste collega's en leidinggevenden hier niets aan, ze houden hun mond en sluiten hun ogen voor deze moeilijke kwestie.

De slachtoffers van pesten raken gedemotiveerd, verliezen de lust om te werken, kunnen last krijgen van werkgerelateerde stresskenmerken (extreme vermoeidheid, spierpijn, hoofdpijn, irritaties, maag-en darmklachten, hartkloppingen, slaapproblemen, transpireren, gespannenheid en somberheid) met een mogelijke burn-out in het vooruitzicht.

Hoe komt het dat er een taboe heerst op pesten op het werk

• Schaamtegevoelens, zowel bij het slachtoffer als bij de pester(s). 'Wij zijn immers volwassen professionals' en die gedragen zich niet zo kinderlijk.
• Schaamtegevoelens bij het slachtoffer dat het zover heeft kunnen komen en dat hij/zij niet in staat is zich hiertegen te verweren.
• Het slachtoffer van pesten legt de schuld vaak neer bij zichzelf, 'er zal wel iets mis met mij zijn, ik doe het niet goed'.
• Het slachtoffer zal het gepest niet snel bespreekbaar maken uit schaamte, onzekerheid en ziet dit als een zwaktebod.
• Het slachtoffer is bang dat het bespreekbaar maken van de pesterijen, uiteindelijk ten koste van zijn/haar baan zal gaan.
• Collega's zeggen niets over het getreiter omdat zij bang zijn om ook slachtoffer te worden van pesterijen.
• Collega's zijn bang als ze zich met de kwestie gaan bemoeien, dit negatieve consequenties kan hebben voor hun loopbaan.
• Collega's zijn bang als ze het opnemen voor het slachtoffer, dat zij door andere collega's zullen worden buitengesloten.

Pesten op de werkvloer: de cijfers

De onderstaande cijfers komen voort uit het onderzoek door IPSOS, in samenwerking met 'Viking het blog voor de slimme ondernemer' en zijn geënt op cijfers van TNO uit 2014. Zij stellen dat:

• 500.000 werknemers zijn jaarlijks slachtoffer van pesterijen op het werk
• tussen de 80.000 en 100.000 werknemers worden structueel aan pesterijen onderworpen
• jaarlijks worden, door de pestcultuur, 4 miljoen extra verzuimdagen opgenomen door de slachtoffers
• dit kost het bedrijfsleven jaarlijks 900 miljoen euro aan loondoorbetaling
• slechts een kwart van de collega's meldt het pestgedrag aan een manager
• 32% van de ondervraagde bedrijven hebben geen pestprotocol en treffen geen maatregelen
• slechts 11% sanctioneert pesters (waarschuwing, schorsing, ontslag)

Waarom pest een pester eigenlijk

Pesten geeft de pester een gevoel van macht. Hij/zij pest vanuit onzekerheid en jaloezie. De pester kan zich bedreigd voelen door mensen die in zijn/haar ogen anders, beter, intelligenter of aantrekkelijker zijn. De pester heeft het gevoel minder gewaardeerd te worden en voelt zich minderwaardig. Deze negatieve gevoelens moet de pester voor zichzelf compenseren en uit dat door te pesten. De pester voelt zich (weer) groot en machtig. Dikwijls zijn de pesters voormalige slachtoffers van treiterijen.

Wat kunnen bedrijven doen tegen pestgedrag?

Het getreiter en gepest op de werkvloer is niet alleen nadelig voor het slachtoffer, het heeft ook schadelijke effecten op de bedrijfscultuur an sich. Het personeel gaat, in een bedrijf waar een pestcultuur hangt, met minder plezier naar het werk en werkt minder efficiënt. De pestcultuur kan leiden tot een hoog ziekteverzuim en een groot personeelsverloop. Wat kan een werkgever doen:

• een pestprotocol opstellen, welke onderdeel is van de arbeidsovereenkomst
• een vertrouwenspersoon binnen het bedrijf aanstellen
• voorlichting geven over pesten (sinds 1994 vallen pesten en seksuele intimidatie onder de Arbo-wet)
• een klachtenprocedure invoeren, personeel moet weten waar zij terecht kunnen
• cursussen of trainingen, bijvoorbeeld een assertiviteitscursus, aan werknemers aanbieden
• leidinggevende moeten hun verantwoordelijkheid nemen en pesters aanspreken op hun gedrag en hier consequenties aan verbinden

Het moet voor werknemers duidelijk worden wat hun rechten als slachtoffer zijn en hoe er samen met het management naar een oplossing gezocht kan worden, desnoods met mentale ondersteuning door bijvoorbeeld een coach en/of juridische ondersteuning.