Het ontstaan en de kleding van Sinterklaas en zwarte piet

De eerste zaterdag na sint Maarten (11-11) komt Sinterklaas elk jaar in Nederland met zijn stoomboot pakjesboot 12. Met vele pieten die zwaaien, dansen en acrobatische toeren uithalen. Ook in België komt Sinterklaas de eerste zaterdag na Sint Maarten met de stoomboot. Een kinderfeest in de late herfst. Een feest voor kinderen. Hoe is dit kinderfeest ontstaan?

• Het ontstaan van het Sinterklaasfeest
• De kleding van Sinterklaas
• Hoe Sinterklaas zijn knecht (en) kreeg
• Kleding van zwarte piet
• De rol van Sinterklaas
• Erfgoed

Het ontstaan van het Sinterklaasfeest

Het ontstaan van het sinterklaasfeest begint bij de bisschop van Myra (Nicolaas van Myra). Nicolaas van Myra is geboren in het jaar 280 na Christus in Patara te Lycië (tegenwoordig ligt dit in Turkije) en werd hier later tot bisschop gewijd. Een bisschop die, volgens de overlevering veel goeds verricht heeft en eeuwen na zijn dood (op 6 december 342) is Nicolaas van Myra heilig verklaard en als beschermheilige van zeelieden, handelaren, scholieren, huwbare jongeren en kinderen benoemd. Nicolaas werd zo Sint-Nicolaas en in de volksmond is dit Sinterklaas geworden. Zijn sterfdag van 6 december, werd voor de kerk een feestdag die begint op de avond ervoor. Een feestdag om de heilige sint Nicolaas te herdenken. Om cadeautjes te geven aan alle kinderen ter herinnering aan de bisschop van Myra.

De kleding van Sinterklaas

Nicolaas van Myra is gewijd tot bisschop. Het sinterklaasfeest heeft hier zijn oorsprong en sinterklaas heeft dan ook bisschopskleding aan met bisschoppelijke symbolen (de pontificalia) zoals:

• de bisschopsstaf. De staf van de sinterklaas is meestal een kromstaf. Op het eind krult de staf naar binnen en eindigt met een verdikking. De krul van de staf van sinterklaas is groter dan de krul bij een bisschopsstaf;
• mijter (het traditionele, ceremoniële hoofddeksel van bisschoppen);
• bisschopsring;
• borstkruis als een ketting om de nek;
• kazuivel of koormantel. Een lange rode jas waarvan de voorkant open is en sinterklaas kan wuiven naar de kinderen. Vaak zitten erop het kazuivel gouden tressen randen;
• albe. De albe is een witte onderjurk met vaak mooie kantjes en wijd uitlopende mouwen;
• stola. Over de albe hangen rode stroken in dezelfde kleur dan de rode mantel met vaak twee ‘gouden’ kruizen (of mijters) erop, de stolagenoemd. De stola wordt gedragen om de nek.;
• tabberd. Een paarse jurk of broek.

Soms heeft sinterklaas nog een koord met kwastjes om zijn middel (de cingel). Dit is om de albe, die nog wel eens wil verschuiven, op zijn plek te houden.

Hoe Sinterklaas zijn knecht (en) kreeg

In 1850 is Sinterklaas begonnen met één knecht. Daarvoor was er geen knecht. Vermoedelijk door het eerste kinderboek dat geheel is gewijd aan Sinterklaas van J. Schenkman met zestien illustraties van P. Geldorp. Het (nu zeldzame) kinderboek Sint Nikolaas en zijn knecht, gaf Sinterklaas:

• zijn knecht;
• zijn paard;
• zijn grote boek;
• de aankomst per stoomboot;
• het lied: zie ginds komt de stoomboot.

Het eerste knechtje van Sinterklaas

Het overbekende lied is dus al meer dan 150 jaar oud. In het boek is Sinterklaas de grote kindervriend en de psycholoog. In het grote boek houdt hij bij wie zoet is en wie stout is. De knecht varieerde van een licht gekleurde, soms donkergekleurde en soms een getinte huidskleur. Hij was gekleed als page (een jongen die vanaf zijn vijfde of zesde levensjaar in dienst is van een ridder om opgeleid te worden tot schildknaap). De knecht heeft in het boek nog geen naam. Vervolgens werden er verschillende namen gebruikt. Van Trappedoelie, Piëdro, Sjaak Sjoor tot Pieter. Rond 1900 was de naam: zwarte piet, algemeen en geheel ingeburgerd. Pas na de Tweede Wereldoorlog komen er vele zwarte pieten bij, geïntroduceerd door de Canadese militairen. Pieten die een taak kregen met daaraan een naam doelend op de taak. Onder ander:

• Hoofdpiet;
• Wegwijspiet;
• Pepernotenpiet;
• Huispiet;
• Rijmpiet;
• Pietje paniek;
• Sorry piet;
• Paardenpiet;
• Schoorsteenpiet;
• Rare Piet.

Paard

Sinds het begin van de jaren negentig heeft de witte schimmel waar sinterklaas zijn intocht mee maakt, een naam: Amerigo. In België heet het paard van sinterklaas: slecht weer vandaag.

Kleding van zwarte piet

Het ontstaan van zwarte piet is vermoedelijk gebaseerd op het boek van J. Schenkman: Sint Nikolaas en zijn knecht. Het hulpje van sinterklaas was hier gekleed als page. Om schildknaap te worden moest je vroeger beginnen als page. Van ongeveer het zevende tot 14de levensjaar was je een page, een persoonlijk dienaar van een ridder. Tijdens de pageperiode leerde de tiener de juiste omgangsvormen zoals hoffelijkheid, moed, trouw en eer. Eigenschappen die een goede ridder nodig had. De page hielp de ridder met veel klusjes in een daarvoor passende outfit. De kledingkeus voor de pieten van nu komen dan vermoedelijk ook uit de 16/17de eeuw. De:

• pofbroek met fel gekleurde strepen;
• het bijpassende jasje met de pofmouwen;
• de muts met veer;
• de maillot;
• handschoenen.

De roe

Tot ongeveer 1980 had zwarte piet, naast de zak met pepernoten ook een roe. Brave kinderen kregen pepernoten en stoute kinderen de roe en moesten in de lege pepernotenzak mee naar Spanje. Sinterklaas, als beschermheilige van de kinderen, heeft dit toen ‘afgeschaft’. Evenals de gouden oorbellen en de knalrode lippen bij zwarte piet.

De rol van Sinterklaas

Het Sinterklaasfeest is een herdenking aan de Bisschop van Myra. Sinterklaas is geboren in 280, dus een oud man. De rol van Sinterklaas moet dan ook een oud man waardig zijn. Rustig, bedachtzaam, bedaard en integer. Altijd opkomen voor kinderen en kinderen met respect en liefde tegemoet komen. Sinterklaas is er voor de kinderen want de echte bisschop van Myra was ook de beschermheilige van kinderen. Sinterklaas bestaat dus!

Erfgoed

In 2015 plaatste het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) het sinterklaasfeest, inclusief Zwarte Piet, op de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed in Nederland.

Aanpassing

Er werden met name uit andere landen en uit naam van de Verenigde Naties echter bezwaren geuit tegen het zwart/bruine uiterlijk van de zwarte pieten. De discussie die zich al jarenlang voortsleept gaat over of de sinterklaastraditie geen racistisch gegeven is.