Zwarte Piet en Sinterklaas: de geschiedenis

Op 5 december vieren we het feest van Sinterklaas. Een heus kinderfeest waar veel vrolijkheid centraal staat. De intocht van Sinterklaas is altijd weer een feestelijke dag. De dagen daarna, tot en met Pakjesavond op 5 december, staan in het teken van het zetten van je schoen. Want wie weet is de Sint met zijn Pieten vannacht wel bij jou langs geweest? Spannende tijden voor de kinderen en misschien wel voor iedereen die het leuk vindt. Maar wat weten we eigenlijk over de geschiedenis van deze goedheiligman? In dit artikel blikken we terug.

• Nicolaas in de vierde eeuw
• Sint-Nicolaas in de Middeleeuwen
• Sinterklaas in de 19e en 20e eeuw
• Zwarte Piet een edelman?

Nicolaas in de vierde eeuw

De eerste verhalen rond Nicolaas duiken op in de vierde eeuw. Als bisschop van Myra in Klein-Azië, nu Zuidwest-Turkije, zou hij na zijn dood tot beschermheilige van kinderen uitgeroepen zijn. Hij zou drie meisjes van de prostitutie gered hebben door hen ’s nachts een zak met goud te hebben gegeven. Waarschijnlijk is deze legende de oorsprong van ons verhaal aan onze kinderen dat de Sint ’s nachts langskomt om cadeautjes in de schoen te stoppen. Ook zou de bisschop veel hulp geboden hebben aan schippers in nood wat dan de oorsprong zou kunnen zijn van het feit dat de Sint altijd per (stoom)boot reist. Sint-Nicolaas werd op die manier een heilige en kreeg in veel plaatsen in Europa bekendheid.

Sint-Nicolaas in de Middeleeuwen

Rond de middeleeuwen vierden de Nederlanders het Sint-Nicolaasfeest door kinderen op scholen, koorknapen en arme mensen van tractaties te voorzien. Daarnaast zouden er ook kermissen en marktjes gehouden zijn op de feestdag. Speculaas en ander suikergoed zouden centraal staan en ook het zogenaamde strooigoed kwam al voor. De schoen zou ook al worden gezet.
Veel later, zo tussen 1750 en 1850 moest het feest meer en meer in het teken komen te staan van een beschaafd feest met een opvoedkundig karakter. Het feest moest voortaan meer in huiselijk kring worden gevierd en gehoorzame kinderen zouden beloond worden en ongehoorzame kinderen gestraft. Nog weer later ontwierp onderwijzer Jan Schenkman een prentenboekje van de goedheiligman met daarin een soort leidraad van de viering: de Sint arriveerde uit Spanje en er was een pakjesavond met strooigoed. Daarnaast kwamen er liedjes bij. Op het platteland vierden men amper pakjesavond terwijl dit in de steden wel gebeurde. Het zetten van de schoen was wel iets wat men in de dorpen deed. Destijds verkleedde men zich en schminkten zichzelf zwart om vervolgens onherkenbaar luidruchtig door de straten te trekken, op zoek naar de stoute kindertjes. Er werd ook al met pepernoten gestrooid.

Sinterklaas in de 19e en 20e eeuw

Aan het eind van de negentiende eeuw veranderde dit gebruik. Men wilde een beschaafder feest, met een duidelijke uitstraling en Zwarte Piet werd de naam voor de knecht van Sint-Nicolaas. De jaren daarop kregen ook volwassenen aandacht voor het feest. De eerste surprises en gedichten werden gemaakt. Het feest kreeg een nationaal karakter en werd ook op TV uitgezonden. In de jaren tachtig ontstond de discussie over het afschaffen van Zwarte Piet omdat dit figuur gebaseerd zou zijn op een slaaf. Ook nu is deze discussie nog steeds actueel.

Zwarte Piet een edelman?

In het Rijksmuseum hangt een schilderij van Jan Mostaert, afkomstig uit 1520 met daarop een zwarte man met een baret, fluwelen jas en kraag. De kleding zou van vóór de slavernij zijn en zou de de afgebeelde man een knecht zijn. Volgens de directeur van het Rijksmuseum is dit een trotse man die een belangrijke rol zou hebben gespeeld in de hofhouding van Karel V. De eerste Zwarte Piet was een ridder en een ridder is volgens de directeur een knecht.