Mantelzorg tegen wil en dank

Wat is er mooier en bevredigender dan mantelzorg uit liefde? En wat is er moeilijker dan mantelzorg uit plichtsgevoel? Sommige mantelzorgers voelen zich als Chinese vrijwilligers: ze zijn door hun omgeving of door hun geweten belast met de verzorging van ouders, schoonouders of andere familieleden. En ze hebben last van schuldgevoelens omdat ze ondanks hun liefde voor hun dierbaren dit verzorgende werk haten en er geen voldoening in vinden. Die emoties zijn nog het moeilijkst als degene die verzorging nodig heeft, dankbaar is voor alle gegeven hulp. En bovendien als je omgeving vindt dat je ‘dierbare’ wel heel blij mag zijn dat hij of zij jou heeft die voor hem of haar zorgt. Nog lastiger is de situatie als de relatie met de hulpbehoevende vroeger of nu afstandelijk of zelfs slecht was. Wat betekent mantelzorg voor degene die hulp biedt aan iemand die daarvan afhankelijk is?

Zorgen uit liefde

Als je een hartelijke relatie hebt met degene die ondersteuning nodig heeft, verricht je de mantelzorg uit liefde, word je mogelijk beloond met hartelijke woorden of een liefhebbende hand op je arm of andere kleine vormen van waardering. Jouw zorg geeft dan persoonlijke voldoening en zinvolle betekenis aan je leven.

Het feit dat je af en toe te maken hebt met uitputtingsverschijnselen, met boosheid en wrok, hoort er ‘gewoon’ bij. Als je alles tegen elkaar afweegt, ben je blij dat je dit liefdewerk mag doen.

Zorgen uit plichtsgevoel

Als je echter niet uit liefde, maar uit plichtsgevoel een hulpbehoevende bijstaat, dan vormt de verzorging een grotere belasting. Dat is dus aanzienlijk moeilijker om langere tijd vol te houden. Je zorgt dan meestal omdat er niemand anders is die de zorg op zich kan of wil nemen of omdat je niet geleerd hebt om ‘nee’ te zeggen.

Dat plichtsgevoel houdt als het om de zorg voor een of beide ouders gaat, verband met het feit dat je ouders voor jou zorgden toen je dat nodig had en dat het nu jouw beurt is om je vader of moeder te helpen, nu deze hulpbehoevend is. Je hebt dan het gevoel dat je een schuld aflost.

Vermoeidheid, weinig vrije tijd en weinig inkomen

Boodschappen of de financiële administratie doen, brengen naar en/of halen naar afspraken met de huisarts of het ziekenhuis of helpen met de lichamelijke verzorging, het hoort er allemaal bij als een van je dierbaren door ziekte of ouderdom hulpbehoevend is geworden.

De ene activiteit is fysiek en emotioneel wat minder belastend dan de andere, maar alles bij elkaar betekent het vaak dat je vrije tijd tot een minimum wordt teruggebracht.

Dat kan extra pijnlijk zijn als je hoopte dat je eindelijk als je ’s avonds thuiskomt van je werk eens wat tijd voor jezelf te krijgen nu de kinderen geen grote aandacht meer vragen. Of als je een leuke en goedbetaalde baan moet opzeggen, omdat je al te moe bent van het combineren van werk en zorg. Toch, voor een dierbare ben je graag bereid om dat offer te brengen.

Maar tegenwoordig wordt door de huidige regering ook steeds meer van familieleden verwacht dat die de persoonlijke zorg op zich nemen van iemand die daar niet blij mee is of met wie ze een afstandelijke of ronduit slechte relatie hadden of hebben. Wat betekent dat dan voor de onvrijwillige mantelzorger?

Is mantelzorg een voorrecht?

Hoe voel je je als vrienden en kennissen die ook aan mantelzorg doen dit ervaren als een voorrecht?

Wat als jijzelf wordt geplaagd door het gevoel dat je afstompt van de mantelzorg, dat jouw kansen op een promotie op het werk op deze manier verkeken zijn? Eenvoudigweg omdat je ’s morgens niet bepaald fris en uitgeslapen op kantoor verschijnt. Omdat voor iedereen aan je grauwe en strakke gezicht te zien is dat je nachtrust tekort komt en dat je eigenlijk al moe bent voordat je aan je werkdag moet beginnen. En omdat je je ’s morgens al afvraagt, hoe het die avond zal gaan met degene die van jouw hulp afhankelijk is. En omdat je in de weekenden niet je batterij kunt opladen, maar geacht wordt zorg te geven, zodat degenen die dat door de week overdag doen, ook eens even vrij hebben.

En wat als degene die jouw hulp nodig heeft, telkens kritiek heeft op jouw manier van zorgen. Als wat je ook doet, het nooit goed is. Als je telkens weer stank voor dank krijgt, hoewel je je uiterste best doet om het de hulpbehoevende naar de de zin te maken?

In wezen heb je het gevoel dat er roofbouw op je wordt gepleegd. En je vraagt je af hoelang je dit zware en ondankbare werk nog volhoudt.

In die gevallen kun je je nauwelijks voorstellen dat andere mensen het geven van mantelzorg als voorrecht zien. Een opmerking als ‘Wat fijn dat je dit mag doen voor je eigen vader of moeder’ voelt dan aan als een klap in je gezicht.

Een schuldgevoel bij de mantelzorg

Mensen die uit plichtsgevoel mantelzorg bieden, voelen zich soms tekortschieten, omdat ze geen of slechts weinig warmte voelen voor degene die van hen afhankelijk is. Of omdat ze hun tijd eigenlijk liever op een andere manier zouden willen besteden. Dan dringt zich vaak een schuldgevoel op.

Als je je in dit beeld herkent en iemand zegt tegen je dat je hulpbehoevende vader of moeder maar met jou boft, weet je misschien niet goed wat je moet zeggen en voel je je opgelaten.

In plaats van je ten onrechte schuldig te voelen, is het beter om te beseffen hoe geweldig het is dat je verantwoordelijkheidsgevoel zo groot is. Immers, een gevoel voor verantwoordelijkheid is een bewonderenswaardige eigenschap waarop je zonder meer trots mag zijn.

Verder kun je de mantelzorg voor een ouder die jou geen gelukkige jeugd heeft bezorgd, of die, sterker nog, misbruik van je heeft gemaakt, zien als een kans om te groeien en vrede te vinden met een situatie die je vroeger veel verdriet of wanhoop heeft bezorgd.

Het belang van grenzen stellen aan je beschikbaarheid voor mantelzorg

In het belang van je eigen gezondheid en welbevinden en dat van je partner en eventuele jonge kinderen, is het noodzakelijk om grenzen te stellen aan je beschikbaarheid, vooral als de mantelzorg naar verwachting langere tijd kan gaan duren.

Als je uitgeput bent door de mantelzorg

Ongeacht of je uit liefde of uit plichtsgevoel aan mantelzorg doet, de kans bestaat dat je op een gegeven moment totaal bent uitgeput en niet meer weet hoe het verder moet, omdat je al doodmoe bent bij het opstaan en je afvraagt hoe je de lange dag doorkomt.

Op dat moment heb je waarschijnlijk al langere tijd je eigen grenzen genegeerd en te weinig nee gezegd tegen verzoeken om hulp die ook door andere mensen uit het sociaal netwerk van de hulpbehoevende zouden kunnen worden geboden.
Soms hebben de mensen in je omgeving al gemerkt dat het niet goed met je ging, maar soms ook niet. In een aantal gevallen wil men niet zien dat het slecht met je gaat, omdat dit betekent dat er dan een zwaarder beroep op henzelf wordt gedaan om zorg aan een hulpbehoevende te bieden.

Als je hebt besloten om al dan niet tijdelijk te stoppen met de mantelzorg omdat je het niet langer volhoudt en je compleet aan het eind van je latijn bent, moet je rekening houden met kritische vragen en opmerkingen van familie en kennissen, maar ook van zorginstanties.

Verlichting van de druk van de mantelzorg

Misschien vind je persoonlijke steun in speciale bijeenkomsten voor mantelzorgers. Of misschien kun je een deel van de belasting uitbesteden, denk aan ‘tafeltje-dek-je’, dagprogramma’s of vrijwilligersorganisaties als er geen andere familieleden of vrienden van de hulpbehoevende beschikbaar zijn.

En als je voelt dat je de benodigde zorg niet lang (meer) kunt opbrengen en er zijn geen of onvoldoende andere helpende handen binnen het sociaal netwerk of van andere vrijwilligers beschikbaar, kun je misschien wel helpen bij het zoeken naar de beste professionele zorg voor de hulpbehoevende in een verzorgingshuis of verpleeghuis of hospice.

Mantelzorg en de verdeling van de hulp binnen de familie

Als jouw verminderde beschikbaarheid of totaal ontbreken van beschikbaarheid met zich meebrengt dat andere familieleden 'dus' meer uren aan de zorg moeten besteden, kan dit emotionele spanningen in de familie opleveren. Vooral als jij tot dan toe degene was die verreweg de meeste hulp bood, omdat de familie van oordeel was dat jij daarvoor de meest aangewezen persoon was en jij moeilijk ‘nee’ kan zeggen.

Voordat je besluit dat je als mantelzorger minder of in het geheel niet beschikbaar bent, is het verstandig je problemen met die zorg binnen de familie bespreekbaar te maken en te kijken of er oplossingen te vinden zijn om de situatie voor alle betrokkenen, dus voor zowel de mantelzorgers als de hulpbehoevende, hanteerbaar te houden.

Soms betekent dit dat thuiszorg door de familie niet langer mogelijk is en dat er dus een oplossing moet worden gevonden in de vorm van een verzorgingshuis, verpleeghuis of een hospice. Houd er rekening mee dat jij dan de schuld krijgt van het ‘opbergen’ van de hulpbehoevende. Hoe onterecht dit ook kan zijn.

Mantelzorg en de zorginstanties

Bedenk dat zorginstanties onder meer tot taak hebben zoveel mogelijk het sociale netwerk van de hulpbehoevende in te schakelen, zodat de beperkt beschikbare hulp zoveel mogelijk wordt ingezet voor mensen zonder adequaat sociaal netwerk.

Misschien krijg je opmerkingen te horen over het ‘in de steek laten’ van hulpbehoevenden. Het kan zijn dat de contactpersoon van de zorginstantie dit als zodanig beleeft. Het kan ook zijn dat dit behoort tot de bekende trucs om iemand zover te krijgen om toch maar door te gaan met de mantelzorg, ook al gaat het ten koste van de gezondheid van de mantelzorger zelf.

In tegenstelling tot de zogenaamde 'gebruikelijke zorg' voor andere leden van het huishouden, is mantelzorg geen verplichting. Voor zover het gaat om persoonlijke zorg, is die alleen verplicht voor de partner van degene die ziek is of hulp behoeft. En die verplichting duurt slechts maximaal 3 maanden. Als die belasting toch te zwaar is, kan degene die hulp nodig heeft in beginsel voor 'respijtzorg' in aanmerking komen. Dit om de mantelzorger enige verlichting te geven als deze overbelast dreigt te raken of al overbelast is.

Tip tegen druk van anderen om toch door te gaan met de mantelzorg

Houd er rekening mee dat er flink wat druk van verschillende kanten op je uitgeoefend gaat worden als je de mantelzorg wilt verminderen of stopzetten, ook als voor de buitenwacht duidelijk is dat je gezondheid er onder te lijden heeft. Houd rekening met al dan niet oprecht verontwaardigde opmerkingen als: 'Maar het gaat toch om je eigen vader!’ Of ‘Dat heb je toch wel over voor je eigen moeder?’

Als je niet goed weet wat je moet zeggen tegen mensen die kritiek op je hebben omdat je wilt stoppen met de mantelzorg, kun je je toevlucht nemen tot de zogenaamde 'krassende grammofoonplaat'.

Op elke opmerking die dan tegen je wordt gemaakt, zeg je steeds weer dezelfde zin. Bijvoorbeeld: 'Dat kan best zijn, maar ik ben aan het eind van mijn latijn.' Dat is een effectieve strategie om het gezeur uiteindelijk te doen ophouden.

Ga vooral niet in op vragen van de contactpersoon van de zorginstantie naar de details van dat 'aan het eind van je latijn zijn'. Want de antwoorden op die vragen gaan tegen je gebruikt worden om je over te halen om toch maar door te gaan met de mantelzorg.
Zeg bijvoorbeeld vriendelijk maar beslist dat je de details over je gezondheid voor jezelf houdt. En je besluit met 'bedankt voor je begrip'.