Galgen, vroeger hadden veel steden en dorpen hun eigen galg

Als tegenwoordig iemand ter dood wordt veroordeeld door ophanging wekt dat wereldwijd afschuw. Zo’n 5 eeuwen geleden had echter elke stad in Nederland ook een eigen galg. Aan die galg werden per jaar toch zeker 5 mensen opgehangen. In Friesland waren bovendien nog veel meer galgen te vinden. Zij werden neergezet om de soevereiniteit te benadrukken.

Andere woorden voor galg

Er zijn diverse woorden voor de galg. Het apparaat waar mensen aan werden opgehangen werden ook wel aangeduid als:

1. Schavot. Het schavot is eigenlijk de stellage waaraan ook de galg hangt. Zo’n schavot stond over het algemeen op een marktplein in het centrum van een stad of dorp en vaak kwamen er veel mensen af op zo’n terechtstelling
2. Wip of wipstrik komt voor. De wip is dat deel van de galg dat werd opengegooid als iemand er op stond. Daardoor kwam het touw strak om de nek te staan van degene die ter dood was veroordeeld. De wip is trouwens pas in de 18e eeuw ingevoerd en bestond daarvoor nog niet. Tegenwoordig wordt de uitdrukking “op de wip staan" vaak gebruikt voor iemand die mogelijk ontslagen wordt. Maar in de oorspronkelijke zin had het een veel luguberder betekenis want toen betekende het op het punt staan opgehangen te worden.
3. Schopstoel. Wie op de schopstoel stond, werd eveneens ter dood gebracht. De persoon in kwestie stond op een stoel en die werd onder hem vandaan geschopt. Ook werden mensen wel op een kar gezet en dan ging die kar rijden of een beul drukte de veroordeelde van een ladder af zodat de strop strak om de nek van de veroordeelde kwam te zitten.

Galgen in Friesland in de late middeleeuwen

Het aantal galgen in de late Middeleeuwen in Friesland zijn helemaal opvallend. Tussen 1450 en 1500 werden er in Friesland wel zo’n 40 galgen opgericht. Dit betekende dat alle elf steden en alle 30 grietenijen (ander woord voor gemeente) hadden rond 1500 een eigen schavot. Dit betekende overigens niet dat er vanaf dat moment ook meer mensen werden opgehangen. In de zestiende eeuw werden 4 tot 5 mensen per jaar opgehangen in de provincie Friesland en dat was hoogst waarschijnlijk niet meer dan in de eeuw daarvoor.

De galg als bewijs van zelfstandigheid

Het feit dat er in Friesland in de zestiende eeuw steeds meer galgen werden gebouwd had niet te maken met meer criminaliteit, maar meer met het feit dat de gemeenten daarmee wilden aangeven dat ze volledig zelfstandig functioneerden. Steden en grietenijen gaven daarmee aan dat ze juridisch autonoom waren. Toch was dat gevoel vaak helemaal niet reëel. De macht lag namelijk helemaal niet bij die grietenijen, maar was gedecentraliseerd. Daardoor zijn er ook veel galgen gebouwd waar nooit iemand aan is opgehangen.

De galg als afschrikmiddel

De galg werd natuurlijk gebruikt als middel om daadwerkelijk ter dood te veroordelen. Maar het was ook een middel dat mensen moest afschrikken. Een galg in het dorp of de stad, volledig zichtbaar voor iedereen maakte wel heel erg duidelijk wat er kon gebeuren als je iets deed wat niet mocht. Bovendien werd opgehangen worden als oneerbaar gezien. OM dat nog duidelijker te maken stonden de galgen op centrale plaatsen, zichtbaar voor iedereen. Meestal langs belangrijke waterwegen of op verhogingen. De galg in Leeuwarder stond langs de Harlingertrekvaart, waar nu zorgverzekeraar De Friesland zit.

Andere straffen in die tijd die de dood tot gevolg hadden

Naast ophanging waren er nog andere manieren om mensen te straffen voor iets dat ze hadden gedaan. Dit waren onder andere:

• Radbraken. Daarbij werden iemands botten gebroken op een houten wiel
• Koppen. Iemand werd onthoofd met een zwaard
• Vierendelen. Daarbij werd iemand met een aantal paarden uit elkaar getrokken

Wanneer verdwenen de galgen uit Nederland?

De meeste galgen verdwenen toen de Habsburgers aan de macht kwamen. Dit was in de loop van de zestiende eeuw. Ameland hield overigens nog wel lang een eigen galg. Die stond er waarschijnlijk tot 1795, Dit kwam omdat Ameland in 1515 buiten het Friese gewest gehouden werd en het bleef zelfstandig, ook wel aangeduid als Vrije heerlijkheid. De galg van Ameland stond tussen Hollum en Ballum op een hoge onbedijkte kwelder, zo bewijzen kaarten van die tijd.

Wonen aan de Wipstrikallee

Mensen die aan de Wipstrikallee wonen weten misschien niet waarom hun straat die naam heeft, maar zij wonen in een gebied waar ooit een galg heeft gestaan. Maar ook wonen in Galgenwaard of het Galgendal betekent dat er in dat gebied ooit een galg heeft gestaan.