Affluenza als schulduitsluitingsgrond: de zaak Ethan Couch

Kun je wegkomen met doodslag enkel omdat je als rijkeluiskind moeite hebt te begrijpen wat de consequenties van je daden zijn? De strafzaak tegen Ethan Couch bewijst dat dit in de Verenigde Staten mogelijk is. Couch veroorzaakte onder invloed van alcohol een aanrijding waarbij vier mensen om het leven kwamen. De rechter besloot hem echter niet naar de gevangenis te sturen omdat hij als gevolg van zijn geprivilegieerde opvoeding niet in staat zou zijn de consequenties van zijn handelen te begrijpen. Affluenza werd daarmee een schulduitsluitingsgrond. Veel mensen oordelen dat hij enkel aan een levenslange celstraf is ontsnapt omdat hij rijke ouders heeft.

De zaak van Ethan Couch

• Wat is affluenza?
• Ethan Couch
• Rechtszaak: affluenza als schulduitsluitingsgrond
• Houding van de rechter
• Wat er daarna gebeurde
• Maakt een affluenza-verdediging kans in Nederland?

Wat is affluenza?

Het woord affluenza is een samentrekking van de Engelse woorden affluence (rijkdom of weelde) en influenza (griep). Het is een term die vooral in Engelstalige landen wordt gebruikt en het heeft twee betekenissen. Enerzijds wordt het gebruikt om een fenomeen te omschrijven waarbij mensen 'rijker worden' als enige doel voor ogen hebben en hier werkelijk alles voor over hebben. Anderzijds wordt de term gebruikt om een modus te beschrijven waarin iemand als gevolg van zijn grote rijkdom en privileges niet in staat is om de consequenties van zijn acties te overzien. Dit wordt ook wel geassocieerd met zogenoemde 'rijkeluiskinderen' die door hun ouders geleerd zijn dat met geld alles te koop is. Het is vooral deze laatste betekenis die in de jaren '10 van de 21ste eeuw aan bekendheid heeft gewonnen als gevolg van een aantal incidenten dat de media haalde en veel stof hebben doen opwaaien.

Ethan Couch

Het is vooral sinds de strafzaak tegen Ethan Couch in de Verenigde Staten dat de term affluenza op de voorgrond kwam. Ethan Couch was zestien jaar oud toen hij in 2013 met hoge snelheid een aanrijding veroorzaakte waarbij vier mensen om het leven kwamen. Couch had op de avond van 15 juni 2013 samen met een groep van zeven vrienden bier gestolen bij een supermarkt, waarna hij achter het stuur van zijn vader's pick-up truck stapte. Op een weg waar een maximumsnelheid van 65 km per uur gold reed hij circa 110 km per uur. Breanna Mitchell stond daar net met pech langs de weg en drie andere automobilisten waren gestopt om haar te helpen. De auto van Couch slingerde over de weg en raakte daarbij de auto's van Breanna Mitchell en één van haar helpers, die vervolgens een tegemoetkomende auto raakten. Mitchell en de drie omstanders kwamen daarbij om het leven. Couch en zes van de zeven inzittenden van zijn auto bleven ongedeerd ondanks dat niemand van hen een gordel droeg (één van hen raakte verlamd). Couch bleek drie maal de toegestane hoeveelheid alcohol in zijn bloed te hebben, en dat terwijl hij als 16-jarige helemaal niet zou mogen drinken. Tevens bleek hij onder de invloed van Valium te zijn en was zijn rijbewijs ingetrokken als gevolg van eerdere verkeersovertredingen. Tegen een van zijn passagiers zou hij direct na de aanrijding gezegd hebben 'ik ben Ethan Couch, ik red je hier wel uit'.

Rechtszaak: affluenza als schulduitsluitingsgrond

Ethan Couch moest zich in 2014 voor de rechter verantwoorden voor zijn daden en tegen hem was een celstraf van 120 jaar geëist. De door de verdediging ingehuurde deskundige kwam toen op de proppen met affluenza als reden voor zijn onschuld. Couch zou geen enkele verantwoordelijkheid dragen voor zijn daden omdat hij als gevolg van zijn geprivilegieerde opvoeding niet in staat zou zijn de consequenties van zijn handelen te begrijpen. De rechter ging mee in deze redenering en in plaats van een gevangenisstraf kwam Couch weg met een voorwaardelijke gevangenisstraf van tien jaar en een verplichte behandeling voor zijn alcohol- en drugsmisbruik.

Tijdens de behandeling van de zaak kreeg de rechter - en daarmee het publiek - een inkijkje in het leven van Ethan. Zo bezocht hij een dure privéschool waar hij al vanaf zijn dertiende zelf met de auto naartoe reed. Toen de school hier achter kwam werd hij bedreigd met een uitsluiting maar zijn vader wist dit te voorkomen door op zijn beurt te dreigen dat hij dan de hele school zou opkopen. Fred Couch, de vader van Ethan verdient jaarlijks miljoenen met zijn eigen bedrijf maar is zelf al tientallen malen in aanraking gekomen met justitie vanwege onder andere ernstige verkeersovertredingen, fraude en diefstal. Veroordelingen wist hij vaak af te kopen door de maximale boete te betalen. Ook Ethan's moeder werd al voor verschillende vergrijpen veroordeeld. Zij zouden hun zoon niet tot nauwelijks aangesproken hebben op zijn gevaarlijke en anti-sociale gedrag. Hij woonde ten tijde van het dodelijke ongeluk weliswaar nog thuis maar in plaats van een kamer had hij een eigen optrekje in de immense omheinde achtertuin, compleet met eigen oprijlaan en zwembad. Volgens vrienden stonden hierin niet meer dan een slaapbank, een flatscreen-tv en een XboX.

Houding van de rechter

Dat Ethan Couch ontsnapte met zo'n lichte straf leidde tot een vloedgolf aan verontwaardigde reacties in de Verenigde Staten. Veel mensen vonden dat hij enkel aan een zware straf ontsnapte omdat zijn ouders rijk zijn. De rechter in zijn zaak is overigens lang niet altijd zo mild wanneer het jonge daders betreft. Kort daarvoor had ze nog een 14-jarige Afro-Amerikaanse jongen veroordeeld tot tien jaar celstraf nadat hij met een enkele klap iemand dodelijk had verwond. Tien jaar daarvoor had ze een andere 16-jarige tot een gevangenisstraf van twintig jaar veroordeeld voor een vergrijp vergelijkbaar met dat van Couch en daarbij gezegd 'ik weet dat je een treurige opvoeding hebt gehad maar hopelijk doe je je voordeel met de diensten die je geboden worden door de gevangenis en maak je nog wat van je leven'.

Wat er daarna gebeurde

Je zou je kunnen voorstellen dat een zaak als deze een dusdanige schok bij iemand teweegbrengt dat het ertoe leidt dat hij zijn leven betert. Helaas bleek Ethan Couch hardleers. In 2015 werd een onderzoek naar hem gestart naar aanleiding van een filmpje dat op internet circuleerde, waarop te zien was dat Couch wederom alcohol consumeerde. Dit was een overtreding van de voorwaarden van zijn veroordeling en zou kunnen betekenen dat hij alsnog tien jaar de cel in zou moeten. Toen er een arrestatiebevel voor Couch uitging ontvluchtte hij samen met zijn moeder het land. Op 28 december 2015 werd hij gevonden in de Mexicaanse kustplaats Puerto Vallarta en gedeporteerd naar de Verenigde Staten, waarna hij zich opnieuw in de rechtbank moest melden. In 2016 werd hij veroordeeld tot vier straffen van 180 dagen, bij elkaar dus circa twee jaar.

Maakt een affluenza-verdediging kans in Nederland?

De zaak van Ethan Couch doet de vraag rijzen of het ook in Nederland mogelijk zou zijn om aan een straf te ontkomen met een succesvol beroep op affluenza. Het Nederlandse strafrechtsysteem leert dat aan vier voorwaarden moet zijn voldaan om iemand te veroordelen. Er moet sprake zijn van (1) een menselijke gedraging, die (2) valt binnen een delictsomschrijving, die (3) wederrechtelijk is, en die (4) aan schuld te wijten is. Een advocaat zou daarbij een poging kunnen doen te betogen dat er geen sprake is van schuld, het vierde vereiste. Een rechter heeft dan de mogelijkheid om iemand ontoerekenbaar of verminderd toerekenbaar te verklaren op basis van een 'gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis' (art. 39 Wetboek van Strafrecht). Dat iets als affluenza onder deze categorie geschaard wordt lijkt in Nederland echter hoogst onwaarschijnlijk en kent anno 2018 nog geen precedent.