Staphorster stipwerk: ambachtelijke producten in nieuwe jas

Staphorst is een traditionele gemeenschap in Overijssel. Het dorp staat bekend om zijn klederdracht en om het Staphorster stipwerk. Dit ambachtsproduct wordt al van generatie op generatie doorgegeven en is met zijn tijd meegegaan. Door nieuwe technieken zijn de toepassingen van het Staphorster stipwerk toegenomen waardoor de ambachtelijke souvenirs zeer gewild zijn bij toeristen. Staphorster stipwerk staat op de nationale lijst voor immaterieel erfgoed.

Staphorst, klederdracht en stipwerk

Staphorst is een dorp in Noord-West Overijssel met ruim 16.000 inwoners. Als je aan Staphorst denkt denk je aan tradities, klederdracht en aan kerken op zondag, want de Staphorster gemeenschap is een van de meest kerkelijke gemeenschappen in Nederland. Als je op zondag door Staphorst rijdt zie je overal bij de protestantse kerken fietsen staan, vaak voorzien van kleurig gehaakte jasbeschermers. Bij het uitgaan van de kerk stroomt de Staphorster bevolking naar buiten, waarbij de kenmerkende zondagse dracht valt te bewonderen. Hoewel klederdracht nog steeds veel wordt gedragen in Staphorst zijn het voornamelijk de wat oudere vrouwen die de traditie nog in ere houden. De verwachting is dat over twee generaties het dragen van klederdracht volledig zal zijn verdwenen.

Het Staphorster stipwerk

Een van de Staphorster tradities is een ambacht dat al door heel wat generaties wordt beoefend, het Staphorster stipwerk. Bij het Staphorster stipwerk worden stoffen en voorwerpen bedrukt met stempels. Vroeger werd dit alleen toegepast op de stoffen die onderdeel uitmaakten van de Staphorster klederdracht zoals de daagse muts, de kraplap (bedekt schouders, rug en borst) en soms de banden van de kraplap, maar later ook op andere artikelen en gebruiksvoorwerpen. In Staphorst zelf vinden de mensen het stipwerk heel gewoon, ze zijn eraan gewend. Maar buiten Staphorst wordt het Staphorster stipwerk als een bijzonder ambachtsproduct gezien waar de toeristen van heinde en verre op af komen.

Hoe gaat het drukken in zijn werk?

Voor het drukken of stippen gebruikt men stempels die zijn gemaakt van houten of kurken klosjes waarop spijkers, spelden en metaal zijn aangebracht. De stempels worden in de verf gedoopt en gedrukt op het gewenste materiaal. Populaire patronen zijn blad- of bloemmotieven, waarbij iedere drukker of stipper zijn eigen, unieke patronen gebruikt. Net als bij de klederdracht speelt het gebruik van kleuren een belangrijke rol. Zo zijn blauw en groen rouwkleuren en wordt er in een rouwperiode geen rood gedragen. De traditionele kleuren die worden toegepast voor het stipwerk zijn rood, wit, blauw, geel, groen en rood, maar anno 2019 worden ook andere kleuren gebruikt.

De toepassing van Staphorster stipwerk

Voor de klederdracht wordt het Staphorster stipwerk al van oudsher gebruikt, maar ook Staphorst is met zijn tijd meegegaan. Door het ontwikkelen van nieuwe verf is het mogelijk om ook andere materialen dan stof te bedrukken en kan de bedrukte stof zelfs in de wasmachine worden gewassen. Dit gaat met een watergedragen polyurethaan verf die deels in de kleding trekt en deels op de kleding blijft liggen zodat je het bekende stipjespatroon krijgt. Het principe van de oude stiptechnieken is weliswaar hetzelfde gebleven, maar de toepassingen van het stipwerk zijn toegenomen.

Ambachtelijke producten in nieuwe jas

Het Staphorster stipwerk kun je kopen in de souvenirwinkels van Staphorst of online bestellen. Verder zijn de diverse producten te zien op ambachtsmarkten in de regio en worden er regelmatig workshops georganiseerd waar men de fijne kneepjes van het vak kan leren.

Een voorbeeld van traditioneel stipwerk in een nieuw jasje:

• sieraden
• lingerie
• kleding
• jeans
• tassen
• schoenen
• kerstballen

Immaterieel erfgoed

Immaterieel erfgoed betreft cultuur die je van generatie op generatie doorgeeft. Vaak gaat dat niet bewust, maar soms zetten mensen zich er doelgericht voor in om een traditie of gebruik levend te houden en door te geven aan hun kinderen. Dat laatste geldt zeker voor het Staphorster stipwerk waar een ‘erfgoedzorgplan’ voor werd ontwikkeld. Dit erfgoedzorgplan betreft onder andere workshops en een vakopleiding voor mensen die het stipwerkambacht onder de knie willen krijgen. Hierbij hoort eveneens de perfectionering van verf en stempels voor de traditionele en eigentijdse toepassingen van het Staphorster stipwerk. Op 20 september 2013 kreeg de gemeente Staphorst het certificaat voor immaterieel erfgoed uitgereikt door het Nederlands Instituut voor Volkscultuur en Immaterieel Erfgoed. Het volgende doel is nu om het stipwerk op de internationale lijst voor immaterieel erfgoed van de Unesco te krijgen. Voor meer inlichtingen: Staphorster stipwerk.