nieuws uitgelicht

Zwarte Piet voor de rechter? - aangifte

Zwarte Piet wordt in het voorjaar van 2014 in de rechtszaal besproken. Hij staat niet zelf voor de rechter, maar het gaat wel over hem. Is de figuur van Zwarte Piet, het maatje van Sinterklaas, een discriminerend en beledigend stereotype of niet? Had de burgemeester van Amsterdam de evenementenvergunning voor de intocht van Sinterklaas met Zwarte Pieten mogen verlenen of niet? De rechter buigt zich over de zaak. De Stichting Nederland Wordt Beter wil vervolging van verschillende Sinterklaasfeest organiserende partijen via de rechter afdwingen.

De strijd rond Zwarte Piet

• Rechter buigt zich over kwestie Zwarte Piet
• Quinsy Gario
• Bodemprocedure
• Voor en tegen
• Verene Shepherd
• Volkscultuur van Nederland
• Kwetsvrij Nederland
• Uitspraak van de rechter
• In beroep - Raad van State buigt zich over kwestie Zwarte Piet
• Uitspraak van Raad van State
• Nederland Wordt Beter (SNWB)
• Justitie begint geen strafzaak over Zwarte Piet

Rechter buigt zich over kwestie Zwarte Piet

In het voorjaar van 2014 buigt de bestuursrechter zich over de kwestie Zwarte Piet. Sinterklaas zit al hoog en breed aan een van de Costa’s is Spanje, maar in mei 2014 is Zwarte Piet volop in het nieuws en onderwerp van discussie. Op verjaardagen en op internet woeden hevige discussies tussen voorstanders van een zwarte Zwarte Piet en tegenstanders die de figuur discriminerend voor de donkere medemens vinden. De kritiek op Zwarte Piet wordt door velen gezien als een aanval op Nederlandse verworvenheden. Te vuur en te zwaard moeten de tradities worden behoed van uitkleden of verdrijving. Zwarte Piet moet de Nederlanders niet net als de gulden worden afgepakt, is de mening van velen.

Vroege Sinterklaas

In 2014 begint Sinterklaas heel vroeg. Liggen de pepernoten elk jaar eerder in het schap dan het jaar daarvoor, in 2014 is het op 22 mei al Sinterklaastijd. Op die dag dient de bodemprocedure. De bestuursrechter in Amsterdam buigt zich over Zwarte Piet. Is de figuur kwetsend of toch niet? Daar gaat de rechter op 3 juli 2014 een uitspraak over doen. Een groeiende groep Nederlanders neemt aanstoot aan de traditie, die in hun ogen 'respectloos is naar mensen van Afrikaanse afkomst.'

Quinsy Gario

Activist Quinsy Gario, beeldend kunstenaar Meinbert Gozewijn van Soest en documentairemaker Sunny Bergman staan aan de basis van de protestgolf in 2013/ 2014. Zij vinden Zwarte Piet racistisch. Via een bodemprocedure verwachten ze een uitspraak van de rechter over het racistische karakter van de knecht.

Bodemprocedure

Advocaat Frank King spande eind 2013 een kort geding aan en hierop volgde de bodemprocedure. Daarvoor was er al zonder resultaat bewaar aangetekend bij de gemeente Amsterdam. Onderwerp was de aanwezigheid van Zwarte Pieten bij de intocht van Sinterklaas in Amsterdam, in november 2013. Burgemeester Eberhard van der Laan had de evenementenvergunning afgegeven voor een feestelijke intocht zoals dat gebruikelijk is in Amsterdam en in Nederland. Op 8 november 2013 wees de rechter het verzoek om de intocht te laten plaatsvinden zonder Zwarte Pieten af. De bodemprocedure van 22 mei 2014 handelt om de vraag of de burgemeester terecht een vergunning verleende voor een intocht met Pieten. Amsterdam had al water bij de wijn gedaan door de oorringen van de Pieten af te doen en te laten variëren in kleur en vorm van de haardracht en lippen. Van der Laan staat op het standpunt dat het niet aan de burgemeester van Amsterdam is om te bepalen of er sprake is van een racistische figuur. Ook wil Van der Laan niet de burgemeester zijn die een kinderfeest van de kalender verwijderde. Daar komt nog bij dat hij alleen als de openbare orde en veiligheid in het geding zijn een evenementenvergunning kan weigeren.

Voor en tegen

In de rechtszaal kwamen voor- en tegenstanders aan het woord. De tegenstanders waren gehuld in een zwart T-shirt met witte opschrift 'Zware Piet is discriminatie.' De rechter bestudeert de figuur van Zwarte Piet en neemt daarin de argumenten van voor- en tegenstanders mee in de overwegingen. Dan blijkt of Zwarte Piet, die enerzijds voortkomt uit het brein van de Amsterdamse schoolmeester Jan Schenkman, die in 1850 de stoomboot, intocht van Sinterklaas en de knecht Zwarte Piet bedacht en anderzijds aanwezig is bij de veel oudere riten waar niet een neger maar iemand met de roetvermomming een rol speelt, te handhaven is. Arnold-Jan Scheer is er in zijn boek Wild Geraas helder over. Zwarte Piet heeft niets met slavernij en discriminatie te maken. Als de rechter besluit dat Zwarte Piet niet te handhaven is in de Nederlandse hoofdstad, dan zal dat het begin van het einde zijn. Als dat bolwerk valt, zullen andere gemeenten volgen en Zwarte Piet in de ban doen, verwachten de tegenstanders. De Pietenhaters willen niet het familiefeest onderuit halen maar racisme uitbannen. Zij willen voorkomen dat kinderen opgroeien in een vreemdelingenhaatkoesterende samenleving.

Verandering

In de loop van de jaren zijn de figuren van Sinterklaas en Zwarte Piet al danig veranderd. Sinterklaas is niet meer de autoritaire baas, maar een kindervriend, de roe is in onbruik geraakt en er gaan geen kinderen meer mee in de zak naar Spanje. Het zakje zout wordt nauwelijks meer gebruikt als straf en waarschuwing. Het wordt eigenlijk alleen nog als grap voor een volwassene ingezet. Sint en Piet zijn de laatste jaren ook gelijkwaardiger aan elkaar geworden. Piet is niet meer de domme maar een waardevolle en slimme assistent of zelf manager van een leger Pieten.

Witte Pieten

Protesten tegen de zwarte knecht staken in de jaren zestig de kop op. In de jaren 70 werden Witte Pieten geïntroduceerd, maar dat werd geen succes. Winkels met witte Pieten in de etalage zagen hun omzet kelderen: het winkelend publiek ging hun deur voorbij. In 1981 lieten leden van de Surinaams-Nederlandse gemeenschap weten dat het feest ook wel zonder Zwarte Piet gevierd kan worden. De acties heetten: 'Sinterklaas vieren zonder Zwarte Piet' en later: 'Zwarte Piet = Zwart verdriet' en 'Zwarte Piet is racisme'. De protestgeluiden werden bij een kleine groep gehoord. Het merendeel van de Surinaamse Nederlanders heeft geen probleem met Zwarte Piet.

De Surinaamse Nederlanders die in de jaren 60 hun protest lieten horen, stammen af van Surinamers die slechte herinneringen bewaren aan de tijd van voor de afschaffing van de slavernij in Suriname in 1863.

Verene Shepherd

Het was de Jamaicaanse VN-consultante Verene Shepherd, die de knuppel in het hoenderhok gooide. Shepard noemde in oktober 2013 het Hollandse Sinterklaasfeest 'een terugkeer naar de slavernij in de 21ste eeuw.' Liefhebbers openden daarop een Facebookpagina met de naam Pietitie. In een paar dagen tijd kreeg de pagina meer dan twee miljoen likes. Zwarte Piet werd in bescherming genomen door miljoenen Nederlanders.

Kwetsend

Het Nederlandse College voor de Rechten van de Mens mengde zich in 2013 in de discussie: 'Zwarte Piet is een fenomeen dat een racistisch onderdeel is van deze traditie. Ook al is het niet racistisch bedoeld, het wordt wel als kwetsend ervaren.' De rechtbank kan die conclusie onderschrijven en dan komt het Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van elke vorm van rassendiscriminatie in beeld. Het is één van de zeven mensenrechtenverdragen van de Verenigde Naties. Nederland heeft dat verdrag ondertekend en staat voor het recht van ieder mens op gelijke behandeling.

Volkscultuur van Nederland

De beer is los en de rechtszaak is aangespannen. Met gewoon praten lukt het niet meer en het oordeel van een rechter werd gevraagd. Het Nederlands Centrum voor Volkscultuur en Immaterieel Cultureel Erfgoed praat inmiddels met voor- en tegenstanders om de traditie door de 21ste eeuw te loodsen op een manier waar zowel Zwarte Piethaters als Zwarte Pietliefhebbers zich in kunnen vinden.

Kwetsvrij Nederland

Uitspraak van de rechter

Zwarte Piet is een kwetsend figuur voor zwarte Amsterdammers, dat bepaalde de rechter op 3 juli 2014. De figuur naast Sinterklaas doet te veel denken aan het slavernijverleden. Mensen voelen zich daardoor gediscrimineerd en dat is een inbreuk op hun privéleven. De rechtszaak ging over het kwetsende karakter van de Sinterklaasintocht in Amsterdam in november 2013. De eisende partij vond dat burgemeester Eberhard van der Laan de vergunning voor die Sinterklaasintocht niet had mogen geven. De bodemprocedure was aangespannen door tegenstanders van Zwarte Piet. De Amsterdamse burgemeester heeft na 3 juli 2014 zes weken de tijd om zijn besluit over de vergunning te herzien.

Verdrag voor de Rechten van de Mens

Amsterdam had de vergunning van vorig jaar, waar toen al een kort geding om was gevoerd waarbij de tegenstanders van Zwarte Piet de zaak verloren, moeten toetsen aan artikel acht uit het Verdrag voor de Rechten van de Mens, meent de rechter een dik half jaar naar de bewuste intocht.

De uitspraak heeft alleen betrekking op Amsterdam, maar zal zijn effect op de rest van de Nederlandse samenleving niet missen.
Hoe de NTR na deze uitspraak de Sinterklaasintocht in Nederland op televisie zal laten zien is nog niet duidelijk. Helder is dat ontwikkelingen in de maatschappij worden weerspiegeld in het televisieprogramma.

De stichting die de Sinterklaasintocht in Amsterdam organiseert wacht eerst de reactie van de burgemeester af. In 2013 paste de stichting de intocht al aan door de oorringen uit Piets oren in de lade te laten liggen en te variëren in haarkleur.

In beroep - Raad van State buigt zich over kwestie Zwarte Piet

Burgemeester Eberhard van der Laan heeft niet met terugwerkende kracht de vergunning van 2013 gewijzigd. Hij ging in beroep. Op 16 oktober 2014 bogen drie rechters van de Raad van State, het hoogste rechtscollege van Nederland, zich over de kwestie of een burgemeester een inhoudelijk oordeel mag vellen over de intocht van Sinterklaas en het uiterlijk van Zwarte Piet. Van der Laan vindt van niet. De burgemeester van de Nederlandse hoofdstad meent dat die discussie in de samenleving moet worden gevoerd. Een burgemeester moet niet een soort zedenmeester worden. De lagere rechter was het niet met hem eens en nu is het oordeel aan de Raad van State. De uitspraak is op 12 november 2014.

Uitspraak van Raad van State

De Raad van State heeft burgemeester Eberhard van der Laan van Amsterdam gelijk gegeven. Hij heeft in 2013 bij het verlenen van de intochtvergunning terecht geen rekening gehouden met de belangen van de tegenstanders van Zwarte Piet. De eerdere uitspraak van de rechtbank Amsterdam werd daarmee vernietigd.

Openbare orde

Het is niet het werk van de burgemeester om zich te buigen over de inhoud van een evenement. Hij gaat wel over de openbare orde en veiligheid. Van der Laan is tevreden met de uitspraak en hoopt dat in het vervolg de discussie in de samenleving en niet voor de rechter wordt gevoerd.

Nederland Wordt Beter (SNWB)

25 april 2015

Stichting Nederland Wordt Beter (SNWB) klaagt over het Openbaar Ministerie. Ze zijn het niet met het OM eens en vinden Zwarte Piet wél racistisch of discriminerend. Het OM vindt van niet en heeft alle aanklachten tegen Zwarte Piet zijn geseponeerd.

Samenleving verandert tradities

Veruit de meeste Nederlanders houden van Zwarte Piet en associëren hem helemaal niet met racisme. Nederland Wordt Beter geeft de strijd tegen Zwarte Piet niet op (Quinsy Gario doet niet meer aan de strijd mee. Hij was de aanjager en heeft nu het stokje overgedragen). Het OM meent dat niet de rechter maar de samenleving tradities moet veranderen dan wel te behouden. Zo'n verandering moet zonder dwang gaan.

Juli 2015

Op 1 juli 2015 volg een nationale aangifte tegen Zwarte Piet. Er worden honderden handtekeningen verzameld van mensen die aangifte willen doen tegem Zwarte Piet. De 1 juli actie, georganiseerd door Stichting Nederland Wordt Beter, New Urban Collective, Zwarte Piet Niet en Stop Blackface, is onder meer gericht tegen de NTR, die het Sinterklaasjournaal uitzendt, De Bijenkorf, Blokker, Hema en Albert Heijn. Jerry Afriyie doet diezelfde dag aangifte namens SNWB.

Hof voor de Rechten van de Mens

SNWB hoopt dat het OM de zaak niet weer terzijde schuift. Als dat wel gebeurt wil SNWB een klacht bij de Verenigde Naties en het Europese Hof voor de Rechten van de Mens indienen.

Justitie begint geen strafzaak over Zwarte Piet

28 juni 2017

Het Amsterdamse gerechtshof wijst het verzoek om een strafzaak over Zwarte Piet te beginnen af. De activisten van SNWB hoopten via een artikel 12-procedure het Openbaar Ministerie alsnog tot een zaak te dwingen, maar daar gaat het gerechtshof niet in mee. De aangifte is zo algemeen geformuleerd dat er geen duidelijke strafbare feiten in staan. Bovendien vindt de rechter dat de maatschappelijke discussie gaande is en dat veel organisatoren Zwarte Piet al van zijn mogelijk kwetsende stereotyperingen hebben ontdaan.

Lees verder

• Zwarte Piet zonder oorringen - cosmetische aanpassingen
• Wild Geraas - Sinterklaasriten in wintertijd
• Sinterklaas bestaat! Het boek van Bram van der Vlugt
• Sinterklaas en Pieterbaas op Ameland