Geschiedenis, heden en toekomst van de islam in Europa

Harry Bosman, 21-03-2014
Een diepzinnig gesprek over het christelijk geloof is bijna taboe tegenwoordig en als het er al van komt, gaat het al gauw over wat er allemaal mis is met het christendom.
Veel critici willen de invloed van religie het liefs helemaal uitbannen of op zijn minst verbannen tot een beleving achter de voordeur.
En ik geef toe, er is ook heel veel mis gegaan, vooral vanuit de officiële vertegenwoordiging van het christendom. In de stroming tegen religie en het christendom in het bijzonder, krijgt het van veel ontwikkelingen de schuld, zoals het tegenwerken van de wetenschap en de daaraan gelinieerde inval van de donkere middeleeuwen.

In het vorige deel heb ik het gehad over hoe het officiële christendom volledig kon ontsporen en door haar absolute volledig gecorrumpeerde leer, haar dogma, s tot absolute waarheid verhief en ieder die kritiek durfde te leveren, geheel in strijd met alle oorspronkelijke christelijke principes, genadeloos te lijf ging.
Nu wil ik het hebben over het legioen christenen dat vaak in stilte haar roeping om het voorbeeld van christus te volgen, volbracht. Lang niet alle christenen zijn model christenen, o nee, maakt u zich daarover geen illusies. Maar toch, de opvallend andere, zorgzame en harmonieuze levensstijl van de eerste christenen waren de machthebbers destijds al een doorn in het oog.

Om een indruk te geven van hun levensstijl hier een citaat:

“En zij volhardden in de leer van de apostelen en in de gemeenschap, in het breken van het brood en in de gebeden. En er kwam vrees over iedereen; en er werden veel wonderen en tekenen door de apostelen gedaan. En allen die geloofden, waren bijeen en hadden alle dingen gemeenschappelijk; en zij verkochten hun bezittingen en eigendommen en verdeelden die onder allen, naar dat ieder nodig had. En zij bleven dagelijks eensgezind in de tempel bijeenkomen, en terwijl zij van huis tot huis brood braken, namen zij gezamenlijk voedsel tot zich, met vreugde en in eenvoud van hart; en zij loofden God en vonden genade bij heel het volk. En de Heere voegde dagelijks mensen die zalig werden, aan de gemeente toe.”

“En de menigte van hen die geloofden, was een van hart en een van ziel; en niemand zei dat iets van wat hij bezat, van hemzelf was, maar alles hadden zij gemeenschappelijk.”

Nu enkele “wapenfeiten”, van het christendom.
De oprichter van het Internationale Rode kruis bijvoorbeeld, was geïnspireerd door christelijke beginselen. De grondlegger, Henry Dunant, kwam uit een streng Calvinistische familie, de goede werken van barmhartigheid werd hem met de paplepel ingegoten. Zijn vader verzorgde wezen en zieken, zijn moeder de armen en gewonden. Al op zijn 19e richtte hij de ”Donderdagvereniging” op, die veel sociaal werk verrichtte en aan Bijbelstudie deed.
Eenmaal als geslaagd Zwitserse bankier kwam hij bij toeval op het slagveld daags na de slag bij Solferino ( 24 juni 1859) waar 40.000 gewonden achter waren bleven zonder dat ook maar iemand naar hun omkeek. Dunant was zozeer geschokt bij het aanzien van de slachtoffers, dat hij de plaatselijke bevolking alarmeerde om de gewonden de nodige zorg te geven. Dit drama lag aan de basis voor de oprichting van het Rode Kruis.


Rodney Stark:
DE OVERWINNING VAN DE REDE
Hoe Christendom leidde tot vrijheid, kapitalisme en westers succes.

”Reeds de vroegste Kerkvaders beschouwden de menselijke rede als de grootste gave Gods. Door de rede kon de mens tot een steeds grotere kennis van God komen. Geloof alleen is niet voldoende. Reeds in de derde eeuw waarschuwt Clemens van Alexandrië: Meent niet dat deze zaken alleen in geloof aangenomen moeten worden, ze moeten bevestigd worden door de rede, want het is beslist niet veilig deze dingen aan puur geloof uit te leveren, de waarheid kan beslist niet zonder de rede.

Dit vertrouwen in de rede heeft behalve voor het geloof zelf, grote gevolgen gehad op maatschappelijk gebied: er ontstond een toekomst gerichte cultuur die geloofde in vooruitgang en ontwikkeling.
Als enige ontwikkelde deze cultuur daardoor technische vooruitgang, echte wetenschapsbeoefening (theorie gestaafd door praktische ervaring), en een rationele economie, waarvan de eerste tekenen verschijnen binnen de grote kloostergemeenschappen en de Italiaanse stadstaten (kapitalisme).
Dankzij de christelijke theologie ontstond er een politieke filosofie, en een daarop gebaseerde praktijk, die in de Middeleeuwen staten deed ontstaan waarin een hoge mate van persoonlijke vrijheid bestond.

Rede en vooruitgang

Toen de Europeanen voor het eerst de wereld begonnen te ontdekken was hun grootste verrassing hun eigen technische superioriteit over de rest van de wereld. Niet alleen waren de trotse Maya’s, Azteken en andere volken hulpeloos ten opzichte van de Europese indringers, ook de tot de verbeelding sprekende beschavingen van het Oosten, China, India en de islamitische, waren ver achter vergeleken met het zestiende-eeuwse Europa. Hoe had dit kunnen gebeuren? Wat was de reden dat veel beschavingen wel alchemie bedreven hadden, maar dat dat alleen in Europa scheikunde had opgeleverd? Waarom waren alleen Europeanen al eeuwen in het bezit van brillenglazen, schoorstenen, betrouwbare uurwerken, of een systeem van muzieknotatie? Hoe hadden de volken die opgekomen waren uit het barbarendom en de puinhopen van het gevallen Rome, de rest van de wereld zo voorbij kunnen streven? Verscheidene schrijvers hebben het geheim van het Westerse succes gezocht in de geografische ligging. Maar diezelfde geografische ligging heeft lange tijd culturen geherbergd die ver achter waren vergeleken met die van Azië. Anderen schreven de opkomst van het Westen toe aan staal, geweren en zeilschepen, en weer anderen hielden de meer productieve landbouwmethodes verantwoordelijk.

De moeilijkheid is dat deze antwoorden maar een deel zijn van wat werkelijk verklaard moet worden, namelijk waardoor de Europeanen uitblonken in metallurgie, scheepsbouw of het boerenbedrijf. Het meest overtuigende antwoord op deze vragen schrijft de westerse dominantie toe aan de opkomst van het kapitalisme, dat ook alleen in Europa ontstond. Zelfs de meest fervente tegenstanders van het kapitalisme geven toe dat het kapitalisme een ongekende productiviteit en vooruitgang heeft gebracht. In het Communistisch Manifest stellen Karl Marx en Friedrich Engels dat ‘…het kapitalistisch systeem voor het eerst liet zien waartoe menselijke activiteit in staat was. … het heeft meer massieve en kolosale productieve krachten in werking gezet dat alle voorafgaande generaties tezamen.’ Het kapitalisme bereikt dit wonder door regelmatige herinvestering om de productiviteit te verhogen – door grotere capaciteit of verbeterde technologie – en door zowel management als arbeid te motiveren door steeds hogere beloningen.

Als we stellen dat het kapitalisme Europa’s grote stap voorwaarts heeft geproduceerd, dan nog moet verklaard worden waarom het zich alleen in Europa ontwikkeld heeft. Sommigen hebben gemeend dat de wortels van het kapitalisme gelegen zijn in de protestantse reformatie; anderen hebben het teruggevoerd op verschillende politieke omstandigheden. Maar als men dieper graaft wordt het duidelijk dat de echte, fundamentele basis, niet alleen van het kapitalisme, maar voor de hele opkomst van het Westen was gelegen in een uitzonderlijk groot vertrouwen in de menselijke rede.

The Victory of reason onderzoekt een serie ontwikkelingen waarin de rede de overhand kreeg, en daardoor de Westerse cultuur en instanties hun unieke gestalte gaf. De belangrijkste van deze overwinningen geschiedden binnen het christendom. Terwijl andere wereld godsdiensten het mysterie omhelsden en de intuïtie, omhelsde alleen het christendom rede en logica als de allereerste gids voor het vinden van religieuze waarheid. Het christelijke geloof in de rede was beïnvloed door de Griekse filosofie. Maar belangrijker is het feit dat de Griekse filosofie amper impact had op de Griekse religies. Deze bleven typisch mysterie-cultussen, waarin dubbelzinnigheid en logische tegenstrijdigheid als waarmerk golden voor de heilige oorsprong.

Dergelijke ideeën over de fundamentele onbegrijpelijkheid van het goddelijke en de intellectuele superioriteit van introspectie beheersten alle belangrijke wereldgodsdiensten. Maar vanaf het allereerste begin hebben de Kerkvaders geleerd dat de rede de allerhoogste gave van God was, en het middel om de Schrift en de Openbaring geleidelijk beter te gaan begrijpen. Vandaar dat het christendom georiënteerd op de toekomst was terwijl andere godsdiensten aan de superioriteit van het verleden vasthielden.

Aangemoedigd door de Scholastici en gestalte gekregen in de grote middeleeuwse universiteiten gesticht door de Kerk, injecteerde het geloof in de kracht van de rede de hele westerse cultuur, en stimuleerde de beoefening van natuurwetenschap, de ontwikkeling van democratische theorie en praktijk. De opkomst van het kapitalisme was ook een overwinning van de door de kerk geïnspireerde rede, omdat kapitalisme in wezen de systematische en volgehouden toepassing van de rede op de handel is – iets dat voor het eerst plaatsvond in de grote kloostergemeenschappen.

Gedurende de afgelopen eeuw hebben de westerse intellectuelen maar al te graag het Euopees imperialisme toegeschreven aan een christelijke oorsprong, maar ze zijn volledig onwillig geweest om te erkennen dat het christendom een bijdrage (anders dan intolerantie) geleverd heeft aan het westerse vermogen om te overheersen. Eerder wordt beweerd dat het Westen kon overheersen doordat het religieuze barrières overwonnen had die vooruitgang verhinderden, speciaal de vooruitgang van de wetenschap. Onzin. Het succes van het Westen, inclusief de opkomst van de wetenschap, rustte volledig op religieuze grondslagen, en de mensen die het tot stand brachten waren toegewijde christenen.

Helaas, zelfs de geschiedkundigen die het christendom een rol willen toekennen in de vorming van de westerse vooruitgang hebben zichzelf beperkt tot het toekennen van gunstige effecten van de protestantse reformatie. Alsof de voorafgaande vijftienhonderd jaar van christendom onbelangrijk geweest zouden zijn, of zelfs schadelijk. Dergelijk academisch anti-katholicisme inspireerde het meest beroemde boek ooit geschreven over het kapitalisme.

Aan het begin van de twintigste eeuw publiceerde Max Weber een al gauw wereldberoemde studie: De protestantse ethiek en de geest van het kapitalisme. Hierin stelt hij dat het kapitalisme in Europa ontstond doordat, van alle wereldreligies, alleen het protestantisme een morele visie verkondigde die mensen er toe bracht om hun materiële consumptie te beperken om zodoende rijkdom te vergaren. Weber stelde dat vóór de reformatie beperking van consumptie altijd gepaard ging met ascese en dus veroordeling van commercie. Anderzijds bestond er het najagen van rijkdom, dat dan altijd gepaard ging met losbandige consumptie. Beide culturele patronen stonden haaks op het kapitalisme. Volgens Weber doorbrak de protestantse ethiek deze patronen door een cultuur te kweken van zuinige ondernemers die zich tevreden stelden met het systematisch herinvesteren van de gemaakte winsten, om daardoor steeds grotere rijkdom te creëren, en daarin ligt de sleutel van het kapitalisme en de opkomst van het Westen.

Deze stelling werd breed omarmd, ondanks het feit dat hij zo apert onjuist was. Zelfs vandaag de dag geniet de Protestantse ethiek een welhaast geheiligde status onder sociologen terwijl geschiedkundigen op economisch gebied al heel snel Webers volledig ongedocumenteerde stelling weerlegden, op grond van het simpele feit dat de opkomst van het kapitalisme in Europa enkele eeuwen aan de reformatie voorafging!
Hugh Trevor-Roper legt uit: ‘Het idee dat grootschalig kapitalisme ideologisch onmogelijk was vóór de Reformatie wordt weerlegd door het eenvoudige feit dat het al bestond.’

Henri Pirenne maakte een grote opsomming van literatuur waarin bevestigd wordt dat alle essentiële kenmerken van het kapitalisme (individueel ondernemerschap, kredietverlening, commercieel winst nastreven, speculatie, etc.) al vanaf de twaalfde eeuw gevonden worden in de stadstaten van Italië – Venetië, Genua, of Florence. De noordelijke landen namen de plaats in die voordien zo lang en briljant was ingenomen door de oude kapitalistische centra van de gebieden rond de Middellandse-zee. De noordelijke landen hebben niets uitgevonden, noch wat betreft technologie, noch wat betreft business-management. Sterker nog: gedurende hun kritische periode van economische ontwikkeling waren deze noordelijke landen katholiek, niet protestant – de Reformatie lag nog in de toekomst.
De allereerste tekenen van kapitalisme verschenen in de grote kloostergemeenschappen.
Ook is duidelijk bewezen dat in de negentiende eeuw protestantse gebieden niet significant vooruit liepen op katholieke streken.
Hoewel Weber dus geen gelijk had, veronderstelde hij wel terecht dat religieuze ideeën een vitale rol gespeeld hebben in de opkomst van het kapitalisme in Europa.

De materiële voorwaarden noodzakelijk voor kapitalisme bestonden in veel beschavingen, in verschillende streken, inclusief China, islamitische streken, India, Byzantium en waarschijnlijk ook in het antieke Rome en Griekenland. Maar geen van deze maatschappijen ontwikkelden kapitalisme, net zoals ze geen ethische visies ontwikkelden die aansluiten bij een dynamisch economisch systeem. Leidinggevende religies buiten het Westen riepen op tot ascese en veroordeelden het maken van winst, terwijl rijkdom onttrokken werd aan boeren en handelaren door roofzuchtige elites die zich bezig hielden met vertoon en consumptie.
Waarom liepen de dingen anders in Europa? Vanwege de christelijke rationele theologie – iets dat ook een overwegende rol heeft gespeeld in het veroorzaken van de Reformatie, maar dat meer dan een millennium aan het protestantisme vooraf ging.

Eveneens ontwikkelde het kapitalisme zich slechts in sommige plaatsen. Waarom niet overal? Omdat in sommige Europese samenlevingen, net zoals in het merendeel van de rest van de wereld, hebzuchtige despoten het verhinderden: vrijheid was namelijk ook essentieel voor de ontwikkeling van kapitalisme. Dit roept iets anders op: waarom heeft vrijheid zo zelden bestaan in het overgrote deel van de wereld, en hoe werd zij in sommige middeleeuwse staten gevoed? Alvorens enige middeleeuwse Europese staat in feite een gekozen bestuur bereikt had, hadden christelijke theologen al lang theorieën ontwikkeld over de aard van gelijkheid en individuele rechten – inderdaad, het latere werk van ‘wereldlijke’ achttiende-eeuwse politieke theoretici als John Locke berustte expliciet op gelijkheidstheorieën van kerkelijke geleerden”.

Slavernij word allerminst ondersteunt door het christendom. De afschaffing van de slavernij was een christelijk initiatief.


Het christendom staat tweemaal aan de basis van het afschaffen van de slavernij, namelijk na de val van Rome en na de afschaffing van de trans-Atlantische slavernij, waarna het Westen slavernij wereldwijd heeft verboden, en deze in grote mate terugdrong. De gehele geschiedenis van Europa staat vol met priesters die bij slavenpoorten zoveel mogelijk slaven probeerden te bevrijden. Ook in Noord Afrika, in bijvoorbeeld de 10e en 11e eeuw waren er ordes welke als enige functie het bevrijden van slaven had. De Europese Mercedariërs hebben tussen 1200 en 1600 bijna 500.000(!) slaven bevrijd in de maghreb. En dit is maar een van de vele ordes die dit gedaan hebben. Er was in het christendom ook een traditie om zichzelf op te offeren en te laten knechten om andere slaven te bevrijden. De geschiedenis van de christelijke strijd tegen de slavernij is zo consistent en zo wijdverspreid dat het een misdaad is dat de socialisten slechts negatieve aspecten van het christendom hebben verspreid in elke hoek van onze samenleving”.

Het laatste zetje voor de officiële afschaffing van de slavernij werd bevochten in Engeland. Een rechter die moest oordelen over een weggelopen slaaf beriep zich op de Magna Carta (1215) en oordeelde dat de man vrij moest worden gelaten. Kort daarop kwam onder het Britse publiek en met name vanuit de Quakers een anti-slavernij beweging. William Wilberforce werd de spreekbuis voor het Parlement en zij kregen steun van de Baptisten en Methodisten.



Dit waren slechts enkele voorbeelden, maar het legioen christenen gevormd vanaf het allereerste begin deed veel meer. Zij verzorgden zieken en behoeftige, bouwden kloosters en daaraan verbonden scholen waar de basis werd gelegd voor ons algemeen onderwijs, zendelingen bouwden overal waar ze neerstreken scholen en droegen hun kennis over op de plaatselijke bevolking. Al in de vroege Middeleeuwen waren kloosters centra van kennis en cultuur. De voornaamste kloosterorde was die van de heilige Benedictus (480-547). Het christendom heeft onmiskenbaar een niet te overschatten invloed op de hele westerse cultuur gehad. De hele westerse cultuur is schatplichtig aan het christendom. Veel atheïsten zijn ”cultuur christenen” zonder het zelf te beseffen.

Kortom, het christendom stond aan de wieg van de rede, het onderwijs, (waar was de wetenschap gebleven zonder de rede en het onderwijs), de ziekenzorg, het Rode Kruis, de liefdadigheidsinstellingen en het einde van de slavernij.

Hoe zou de wereld er nu uit hebben gezien als het legioen christenen dat de boodschap van christus wel begrepen had en daar ook naar handelde door de eeuwen heen en van het begin af, naar de wens van de critici, hun geloof alleen achter de voordeur hadden beleden? Reactie infoteur, 19-04-2014
Dank voor uw reactie, die blijk geeft van dat mijn artikel u aan het denken heeft gezet.

Claes Compaen, 25-01-2014
Religie is ondanks leed, oorlogen en onrechtvaardigheid hoe raar dat ook klinkt de motor geweest achter onze zelfbewustwording, zelfbewustwording is evolueren. Wat wordt het volgende instrument of bestaat dat al?

Mvg,

Adam West Reactie infoteur, 09-02-2014
Religie is de motor? Dat zou kunnen zijn. Het probleem is dat tot nu toe het concept van de mens van religie altijd is geweest dat je iets gelooft en anderen dat ook maar moeten doen. Anders komt het zwaard in actie. Hopelijk dat in de toekomst dat verandert en de mensen hun eigen persoonlijke geloof mogen hebben, ieder voor zich, zonder dat een ander gedwongen wordt hetzelfde te geloven. Dát is zelfbewustwording…

Jan vd Waal, 01-04-2013
Evolutie van de islam is nog 'n heel eind weg. De trend is zo dat de islam in Europa zich naar buiten en tegelijkertijd naar binnen keert en de oude waarden en tradities omarmt.
Nee, ik geloof niet dat de moslims in de straat bezig zijn met de overname van Europa.
Die mensen leven gewoon hun leventje net als iedereen.
Het zijn echter wel blinde volgers en makkelijk te mobiliseren!

Europeanen worden steeds zelfbewuster en velen hebben god hier niet meer bij nodig. Dit is 'n goede stap! Denken vanuit de logica en feitelijke bevindingen heeft bij mij immers de voorkeur boven blind vertrouwen in dogma's en verdraaide denkbeelden uit de oudheid.

De islam heeft in de vroege middeleeuwen een aantal christelijke landen veroverd zoals Syrië, Egypte en Turkije. Na 'n lange tijd van terreur en gedoe in het heilige land kwamen de kruistochten.
In de door moslims veroverde landen werd de islam ingevoerd en vrijheden van de "anders gelovigen" sterk ingeperkt, in tegenstelling tot wat veel moslims ons willen laten geloven. De islam is nooit 'n tolerante cultuur geweest en nog niet.
Hoe je het ook bekijkt, de islam is 'n religie die z'n volgelingen door angst en terreur aan zich bindt. Moslims voelen zich door zo'n bewering beledigd maar stel ze dan eens de volgende vragen: 1. Mag 'n islamitisch meisje trouwen met 'n ongelovige of, anders gelovige, zonder dat deze zich bekeert tot de islam? 2. Kun je zonder enige consequenties tegen je familie en vrienden zeggen dat je geen moslim meer wilt zijn? 3. Stel, je komt erachter dat je homo ben, de rest van de vraag kan men zelf verzinnen. 4. Je vrouw wilt 'n avondje met vriendinnen naar de kroeg, vind je dat leuk voor haar of stel je je in gedachten voor wat je vrienden in het theehuis er van zullen zeggen? 5. Israël is 'n moeilijke kwestie. Je komt als rechtgeaarde moslim op voor je Palestijnse broeders, kom je ook op voor je moslim zusters, die tijdens 'n demonstratie in Egypte in het openbaar verkracht werden? Of geld die solidariteit alleen wanneer de tegenstander géén moslim is? Zo kunnen we nog wel even doorgaan maar dit is wat ik zie en al dat gelul, met het doel de islam als vredelievende religie door onze strot te duwen, veranderd niets aan deze feiten!
Ik denk dat door deze ondoordringbare cultuur de weg naar openheid en vrijheid, nog heel lang is en misschien wel doodloopt!
Wij Europeanen willen namelijk niet op hun lange tenen stappen en daarom doen we steeds 'n stapje terug maar elke stap achteruit is onomkeerbaar. Reactie infoteur, 21-05-2013
Hallo Jan,

Bedankt voor je interessante reactie. Het thema van de islam zal nog lang een hot item blijven denk ik. Ik zelf denk dat religie op zich de slechtste 'uitvinding' van de mensheid is. Heeft alleen maar leed, oorlogen en onrechtvaardigheid opgeleverd.

Hartelijke groet