Baptisme, geloven, gemeente en dopen

In 1609 ontstaat het baptisme. Baptisten zijn protestantse christenen die alleen volwassen gelovigen dopen. De eigen gemeente speelt een grote rol in de geloofsbeleving. De Bijbel is de belangrijkste leidraad. Kerktradities die in andere geloofsgemeenschappen vaak ook een belangrijke rol spelen zijn in de ogen van baptisten niet relevant. Daarnaast kenmerkt de kerk zich door een strikte scheiding tussen de kerk en de staat. Vooral John Smith wordt gezien als oprichter van deze kerk met meer dan 40 miljoen leden wereldwijd.

Inhoud

• Baptisme ontstaat door onvrede met de Anglicaanse kerk
• Dopen van volwassenen
• Gemeente
• Bijbel is leidraad
• Strikte scheiding tussen kerk en staat
• John Smyth en Thomas Helwyn
• Een grote kerk
• Gemeenten en samenwerking

Baptisme ontstaat door onvrede met de Anglicaanse kerk

De kerk ontstond uit onvrede met de Anglicaanse kerk. Een groepje gelovigen onder leiding van John Smyth richtten een eigen kerk op. Een dappere daad in het 17e eeuwse Engeland. De groep werd zwaar vervolgd en vluchtte tenslotte naar het meer tolerante Nederland. De doop van volwassenen was een van de belangrijkste kenmerken van deze groep. In Nederland werd de eerste gemeente gevormd. Een deel van de gelovigen trok in de loop van de jaren weer naar Engeland maar nog meer vertrokken er naar Amerika.

In 1845 is de eerste Nederlandse baptistengemeente een feit. Ds. Elias Feisser, een hervormde predikant uit Gasselternijeveen werd hier uit zijn ambt gezet, onder andere door zijn voorkeur voor de volwassendoop. Hij zocht contact met baptisten uit Duitsland en laat zich, samen met 7 medestanders, in een veenkanaal bij Gasselternijeveen dopen door een Duitse baptist.

Dopen van volwassenen

Baptisten dopen alleen volwassenen, de kinderdoop wordt afgewezen. Na een openbare geloofsbelijdenis wordt een gelovige opgenomen in de gemeente. In een geloofsbelijdenis spreek je je geloof in Christus uit. Het dopen van baby’s is dus onmogelijk. Voor leken is deze volwassenendoop het belangrijke kenmerk van de baptisten en dat is het ook, ze zijn er niet voor niets naar vernoemd, (bapist komt van het Griekse woord ‘baptistès’, doper) maar het is meer.

Gemeente

De gemeente is een verbond van gelovigen waarin iedereen gelijk is. De volwassendoop was een uitvloeisel van dit geloof. De gelovigen sluiten met elkaar een verbond waarin iedere lidmaat de rol van priester op zich zou kunnen nemen. Hierdoor ontstonden kleine autonome gemeenten waarin status geen rol speelt. Theoretisch kan ieder lid elke rol op zich nemen, praktisch gezien bleek dit niet haalbaar. Er zijn wel predikanten maar deze zijn gelijk aan alle andere gemeenteleden. Vooral deze kleine autonome gemeenten zijn karakteristiek voor het baptisme.

Bijbel is leidraad

Alleen de Bijbel is de leidraad in het geloof. Wanneer de baptisten zoeken naar de manier om hun geloof te belijden, wordt alleen de Bijbel geraadpleegd. Kerktradities e.d. speelt hierin geen rol. In de Bijbel alleen staat de bedoeling van God met zijn volgelingen en gemeente.

Strikte scheiding tussen kerk en staat

De baptisten willen een strikte scheiding tussen kerk en staat. De kleine autonome gemeenten mogen zich niet bemoeien met de overheid en de overheid heeft geen zeggenschap in geloofszaken. Deels waarschijnlijk bepaalt door de zware vervolging van de eerste jaren is dit concept later wel overgenomen door veel landen.

John Smyth en Thomas Helwyn

John Smyth was een Engelse purist en separatist. De Engelse Anglicaanse kerk had volgens de puristen nog te veel katholieke trekken. Ze wilden een ‘pure’ kerk gezuiverd van alle roomse decorum en tradities. Sommige Engelse puristen gingen nog verder en stichtten eigen kerken, John Smyth kwam terecht bij zo’n groep. In 1603 vormt hij zijn eigen kerk. De separatisten stonden in Engeland onder zware druk. Veel belandden in gevangenissen of nog erger. Smyth moet met zijn gemeente vluchtten naar Nederland en komt terecht in Amsterdam.

Hier komt hij in contact met doopsgezinden. Deze doopsgezinden wezen de kinderdoop af en Smyth is onder de indruk. Hij sticht een nieuwe gemeente die alleen de doop van volwassen voorstaat. Smyth doopt zichzelf, de kritiek is enorm, ook van zijn Engelse medestanders. Vooral de toenadering tot de doopsgezinde Nederlanders wordt hem kwalijk genomen. Zijn eigen gemeente excommuniceert hem en al snel vertrekken deze naar Londen. Hier wordt de eerste baptistische kerk opgericht, Smyth was er niet bij.

Thomas Helwyn was één van de mensen die zich verzette tegen de lijn van Smyth. Hij hoorde bij de oprichters van de baptistische kerk in Engeland.Wat hij mee nam van Smyth was de nadruk op de echte christelijke gemeenschap. Een christelijke gemeenschap die bestond uit leden die na een openlijke geloofsbelijdenis gedoopt werden. Het verzet tegen Smyth was dan ook nooit gericht tegen de basis van het baptisme, wel tegen de meer oecumenische instelling van Smyth. Vooral Thomas Helwyn heeft zich uitgesproken voor de scheiding tussen kerk en staat.

Een grote kerk

Veel baptisten vertrokken onder druk van vervolging naar Amerika. De veilige Amerikaanse haven deed de kerk goed, een stevige evangelisatiedrang deed de rest. Baptistische kerken zijn over de hele wereld te vinden en met 80 miljoen leden wereldwijd hoort de kerk in de top vijf van grote kerken. Binnen de kerk zijn verschillende stromingen zichtbaar, van de zeer orthodoxe Southern Baptists tot meer vrijzinnige gemeenten.

Gemeenten en samenwerking

De kerk bestaat uit een groot aantal autonome gemeenten. Juist die autonomie maakt de kerk bijzonder. De gemeente alleen heeft zeggenschap over de geloofslijnen en de uitvoering daarvan. De basis is de visie van de gemeente op de Bijbel, alleen in de Bijbel staan de regels voor geloof en leven. Samenwerking vindt wel plaats binnen de in 1881 opgerichte Unie van Baptisten Gemeenten. De gemeenten werken onder ander samen op het gebied van jeugdwerk en zending maar de unie is geen synode. Gemeenten die zich niet hebben aangesloten worden ‘vrije baptisten’ genoemd, enkele ‘vrijen’ werken samen in de ‘ABC-gemeenten’. Wereldwijd wordt samengewerkt in de ‘Baptist World Alliance’.