Christendom oorzaak van secularisatie

Lang geleden werd ons bestaan gedicteerd door hogere machten. Fenomenen buiten de waarneembare werkelijkheid duidden ons leven. We riepen geesten aan om onze problemen op te lossen en dankten de goden voor genezing en goede oogsten. Tegenwoordig lijkt elk mysterie opgelost. Als we ons al laten imponeren door een gloedvolle zonsondergang, zeker als die een gevoel van geluk en harmonie teweegbrengt, dan rationaliseren we onze ver- en bewondering gauw weg. Overal hebben we wel een verklaring voor.

Goddelijk

Deze ontwikkeling naar een materialistische wereld is gelovigen een gruwel. De tijd dat het bestaan van een goddelijke orde volstrekt vanzelfsprekend was ligt voor de meeste mensen in een ver verleden. De katholieke filosoof Charles Taylor laat in zijn boek 'Een seculiere tijd' zien dat het christendom onbedoeld zelf de aanzet heeft gegeven tot dit proces van secularisatie! Terwijl het geloof zich, met de rede in de hand, heeft proberen te verdiepen, won de rede de strijd tegen het ongrijpbare van het geloof. Dat is de bittere conclusie.

Autonomie

Toen burgers voor het eerst het bestuur van hun steden in eigen hand namen, ontstond ook op moreel gebied het besef van autonomie. De kerk versterkte dit idee nog door het preken van de eigen verantwoordelijkheid ten opzichte van het geloof. En ze betoogde het christendom niet slechts te dragen als een zondags pak maar er echt naar te leven. Daarmee was het moderne besef van het 'ik' geboren.

Natuurwetenschap

Daarbij veranderde de wijze waarop het goddelijke werd ervaren ingrijpend. Vooral met de komst van het protestantisme, begin 16de eeuw, was het met de directe, bijna fysieke ervaring van het goddelijke (in heiligdommen, op bedevaartplaatsen, op heilige tijden) gedaan. God moest voortaan in de hele schepping worden ervaren. Zo ontstond ruimte voor de bloei van de moderne natuurwetenschap. Aanvankelijk niet als ontmaskering van een achterlijke geloofswereld, maar juist met God als bekroning van het wetenschappelijke werk. Het was echter meteen ook een stap naar een wereldbeeld waarin voor God uiteindelijk geen plaats meer was. Begoocheling werd vervangen door realisme, onwetendheid door intelligentie en een angstige levensvisie, met voortdurende behoefte aan troost, door moed; aldus Taylor.

Materialisme

Het wetenschappelijk materialisme legde de wereld uit in kleine brokjes; analyseerbaar en beheersbaar. En begoochelde daarmee op haar beurt de wetenschapper en de mens. Niet zonder gevaren! De wetenschap ziet immers slechts theoretische subjecten in een neutrale en onbewogen kosmos. Op de Verlichting volgde dan ook de Romantiek, die het mysterie-tekort onmiddellijk weer aanvulde. En al beschouwen we onszelf graag als door-en-door rationalistisch, we zijn het niet. De mens blijft behoefte voelen aan het spirituele.

Modern

Ook het moderne 'ik' kan het niet stellen zonder het besef te leven in een bredere wereld dan die van zijn eigen macht van denken en doen. Geloof is daarbij een optie geworden. Je kunt je leven leiden, grote beslissingen nemen, over goed en kwaad spreken, zonder een beroep te doen op godsdienst. Voor niet-gelovigen is dat bevredigend, anderen vinden zo'n leven vlak en leeg. Rond 1500 zou men dat gevoel van leegte niet begrepen hebben, voor hen was geloof beslist geen optie, het was een absolute zekerheid. Men zou zich door de boze geesten bedreigd hebben gevoeld. Tegenwoordig houden niet-gelovigen het erop getroffen te worden door een onverklaarbare liefde en ontzag.

Diversiteit

Geloof laat zich niet afdwingen. Wel kan men het geloof op heel verschillende wijzen beleven. Mensen zoeken naar vervulling van hun eigen leven, en naar een manier van vreedzaam samenleven. Diversiteit wordt vaak als een bedreiging gezien (en niet alleen in het geloof). Dit kan leiden tot polarisatie wanneer ieder overtuigd is van zijn eigen gelijk en de ander afwijst. Beseffen dat je omringd wordt door andersdenkenden kan echter heel verrijkend zijn. Openstaan voor de ander hoeft niet te betekenen dat je jouw eigen waarden inruilt, relativeert! Je kunt op zoek gaan naar overeenkomsten terwijl er verschillen blijven bestaan.

Verklaring

Veel mensen die niet geloven in iets wat buiten henzelf ligt, nemen geen genoegen met een zuiver wetenschappelijke verklaring van hun bestaan. Dat kan ook niet, want die is er niet! Ze voelen zich echter gedwongen partij te kiezen. Het gevolg is dat ze blind zijn voor de gaten in hun eigen betoog. Wie kiest voor de Verlichting onderschrijft daarmee een heel pakket van aannames. Want de natuurkunde verklaart niet alles. Zo is de transformatie van mensaap naar mens niet zuiver evolutionair verklaarbaar. Tot zover Taylor.

Antwoord

Zeker kunnen ook gelovigen hun overtuigingen voor kennis aannemen. Mysteries laten zich niet verklaren. Maar wie godsdienst probeert terug te brengen tot simpele essenties en onwelgevallige feiten negeert, doet daarmee Gods' liefde geen recht. Zoals wanneer katholieken zich niet 'de les willen laten lezen' door 'mannen in zwarte jurken', of alleen de rijke Roomse traditie roemen. Wanneer men binnen de islam alle pluriformiteit probeert uit te roeien uit naam van bedreiging van buitenaf. Of wanneer men binnen het protestantisme beweert dat de mens gepredestineerd is, zodat hij niet verantwoordelijk is voor wat hij doet. Of wanneer joden beweren dat alleen hun wijsgeren de bijbel goed kunnen interpreteren. Wie zich echter oprecht in God, Zijn Zoon en de Heilige Geest verdiept en openstelt, kan alleen maar groeien en zal merken dat er ruimte is voor pluriformiteit. Het geloof is geen keurslijf maar ons persoonlijk antwoord op God's liefde voor ons.