Het bijbelgeloof van Nikolaus Ludwig Graaf von Zinzendorf

Nikolaus Ludwig Graaf von Zinzendorf (1700-1760), vooral bekend als stichter van de Hernhutter Broedergemeenten, wordt niet alleen beschouwd als een van de belangrijkste vertegenwoordigers van het piëtisme van zijn tijd, maar ook als de uitgesproken lutheraan binnen die godsdiensdienstige beweging. Daarbij had hij een vrijmoedige visie op het Schriftgezag, zoals blijkt uit zijn (in druk) uitgegeven redes. Als piëtist stond daarbij de persoonlijke omgang met God centraal.

Bijbelkritiek en schriftbegrip

Zinzendorf is met zijn tijdgenoten energiek in discussie geweest over bijbelkritiek (‘t is per slot de tijd van de Aufklärung). Hij is daarbij een voorloper van wezenlijke inzichten van de latere bijbelwetenschap. (De volgende gegevens zijn ontleend aan Studiën zur Theologie Zinzendorfs van E. Beyreuter.)

Zijn bijbelkritiek heeft Zinzendorf vrijmoedig in zijn geschriften en redes uitgesproken en daarbij veel opzien gebaard. Wat daarvan niet in zijn gedrukte redes staat komt tot uitdrukking in zijn met de hand geschreven redes, die binnen de broedergemeenten verspreid werden, voornamelijk na 1747-'48. Opvallend daarbij is, dat het weten van bijbelkritiek de broedergemeenten niet verlamd heeft in het geloof, maar juist open en elastisch heeft gehouden.

bijbeluitleg

Bij zijn bijbeluitleg grijpt Zinzendorf terug op Luthers schriftbegrip. Hij heeft niet Luther geciteerd, maar in z'n resultaten staat hij heel dicht bij de reformator. Voor Zinzendorf staat de Schrift niet buiten de historische 'gebondenheden' waarbij individualiteiten en ontwikkelingen horen. Met dezelfde onbevangenheid als Luther is hij in staat vanuit deze nieuwe wetenschapsopvatting een overvloed aan bewijsstukken aan te dragen, om duidelijk te maken dat een goed verstaan van de Schrift dan eerst mogelijk is. In het Nieuwe Testament onderkent Zinzendorf een leerontwikkeling. Zo meent hij dat het geloof in Christus als de waarachtige God en mens pas door Johannes, aan het eind van de aposteltijd, werkelijk is gevormd.

Grenzen aan de inspiratie

Zowel bij Luther als Zinzendorf beweegt zich alles primair om de vraag naar een persoonlijke ontmoeting met de levende God. "Christus is meer dan de Schrift, die van Hem getuigt." De Heilige geest wijst ons op de verschillende plaatsen in de bijbel, zodat bepaalde waarheden plotseling ontdekt worden. Die Heilige Geest heeft ook de apostelen persoonlijk geïnspireerd. Maar toch zijn er grenzen: "Niet alles wat de apostelen zeggen is door de Heilige Geest ingeblazen". Met name wat Paulus zegt, houdt Zinzendorf niet allemaal voor geïnspireerd."Man könne nicht sagen, das Göttliche Buch, sondern die Göttliche Wahrheit in dem Buch" (Londoner Reden).

Menselijk boek

De bijbel is voor Zinzendorf een door en door menselijk boek en haar taal en voorstellingen zijn tijd- en plaatsgebonden. Hij spreekt onomwonden van schrijffouten, geografische en chronologische fouten. Maar dat vindt hij slechts van ondergeschikt belang. Het is voor Zinzendorf onmogelijk de verbaal-inspiratieleer van de orthodoxie nog te vertegenwoordigen. Hij ziet de bijbel niet als een onfeilbaar boek. Maar daar hangt volgens hem onze zaligheid ook niet vanaf. "Juist in de souvereine manier waarop de Schrift haar disharmonie in bepaalde verklaringen niet bedekt, maar ze laat staan, ligt voor Zinzendorf een van de sterkste bewijzen voor haar absolute historische geloofwaardigheid besloten.”

Samenvatting van “bijbelgeloof" (de 15e homilie over de wonden- litanie) (In: N.L. von Zinzendorf, Hauptschriften III, p.141-151)

Ons karakter, aldus Zinzendorf, is van het begin af geweest, dat we niets nieuws gezocht hebben, noch in de praktijk, noch in de leer; we hebben alleen de vele dwalingen, die in de kerk ontstaan zijn, een beetje precieser onderzocht. Vele mensen hebben daardoor hun dwalingen ingezien en zijn er van bevrijd.

Schriftgezag

Zo is er een algemeen onjuist inzicht ten aanzien van de Heilige Schrift. Velen menen namelijk dat, als ze geschiedenissen, chronologie en elkaar tegensprekende omstandigheden in de Schrift niet als waarheden bewijzen kunnen, het hele gezag van de Schrift valt. Daarom hebben mensen die zich voor de Kerk gehouden hebben, geprobeerd bepaalde onverklaarbare dingen te bewijzen. Maar daardoor zijn ze wel verdacht geworden bij alle verstandige mensen. Omdat het duidelijk werd dat zo de waarheid in de Heilige Schrift moeilijk te verdedigen is, dat de Heillige Schrift misbruikt werd en zelfs aanleiding was tot heimelijke spot, hebben ze uiteindelijk verboden het boek in handen van alle mensen te geven; ze deden dat wel te goeder trouw: ze wilden misbruik van de bijbel voorkomen, wilden niet dat het boek met voeten getreden werd.

Daarentegen heeft men in onze protestantse kerk de Heilige Schrift tot een gemeenschappelijk goed gemaakt en de mensen zelfs verplicht haar te lezen. Uiteindelijk is men in de nieuwe tijd ten aanzien van het bijbellezen gaan geloven dat men geen goed christen is, als men niet alle dagen zo en zoveel hoofdstukken leest.

De goddelijkheid der Schrift

Ik zie het anders. De Heilige Schrift is volgens mij en mijn broeders het waarachtige woord Gods.’t Is met de Heilige Schrift zoals Jezus heeft gezegd toen Hij sprak over vlees en brood dat de mensen verlangden: Ik spreek jullie over een ander vlees en een ander brood dan jullie vaderen gegeten hebben; jullie moeten het in de Geest en de Kracht zoeken. Wij worden tot de `Spiritu', de Geest van de Heilige Schrift uitgenodigd Wie de Geest heeft, die kan men niets ‘afdisputeren’. Het enige frappante en retorische bewijs voor de goddelijkheid der Schrift is dit, dat de Schrift zoveel fouten heeft als nauwelijks een ander boek dat tegenwoordig uitkomt. Waarom? Het is de Heer er zoveel aan gelegen geweest dat niet één syllabe in de goddelijke leer der Heilige Schrift veranderd zou worden, dat de Heilige Geest niet toegestaan heeft aan zijn schrijvers, ook maar het geringste te veranderen. Hij heeft in anderhalfduizend jaar, ook ten tijde van de scherpste kritiek, niet toegelaten dat de geleerden de Bijbel verbeterden.

Fouten niet verbeterd: dat is niet naar de mens

En dat is niet naar de mens. Een mens heeft zichzelf en z'n product veel te lief om vergissingen te laten staan. De Heilige Geest heeft zichzelf niet lief, die verandert niets aan de kwaliteiten der mensen, hij geeft ze niet meer verstand en geheugen dan ze hebben als ze bekeerd zijn. Als er dan twee mensen schrijven, dan schrijft de een met een groot en de ander met een eenvoudig verstand. Als ze argumenteren, dan doen ze dat volgens de school waaruit ze komen (verschillend dus). Daarin brengt de Heilige Geest geen verandering, hij laat dat z'n gang gaan. Maar de waarheden, de harmonie der ideeën, speciaal de grondideeën, de goddelijke grondslagen van de aanvang af, die moeten bij alle variëteiten in stijlen, argumenten, en bij alle verschillen in verstand, altijd dezelfde zijn. Zodat iemand die zich op de bijbel beroept moet kunnen zeggen: van deze Jezus getuigen alle profeten dat in Zijn naam allen die in Hem geloven vergeving van zonden ontvangen zullen. Dit is dan het bewijs: de Geest van de Heilige Schrift is dezelfde, enige zaak waarop wij moeten reflecteren.

De Schrift maakt ons bijbelvast

Als we in onze wondenlitanie op het artikel der Schrift komen, dan zeggen wij: uw juiste bijbelgrond maakt ons allen bijbelvast. Dus wat willen wij worden? Bijbelvast! Dat wil zeggen, met de Geest van de Heilige Schrift zo bekend, dat wij aan elke rede horen of ze met de Geest van de Schrift overeenkomt of niet. (Bijbelvast wil niet zeggen, honderd bewijzen aan kunnen voeren; dat is een hachelijke zaak.) Als de grondwaarheid tot fundament ligt, dan heeft zij de aard dat men in zijn hart gelijk weet of de leer van God is (zoals de Heiland ook zelf heeft gezegd). Dat is de beste legitimatie van de waarheid. Dat is die ene waarheid die men in de Lutherse kerk elke zondag pleegt te roepen. Ik bedoel deze: Laat u alleen door zijn wonden heil brengen, laat u dat alleen vergeving der zonden en de eeuwige zaligheid brengen, dan bent u in overeenstemming met de leer. In de leer die tot de bijbelvastheid, tot de echte Bijbelgrond behoort, bent u dan zover als eertijds de Heiland; verder hoeft u niet te zijn.

De Schrift: het geschreven Woord, gegeven uit genade

Wat u leest is dan nuttig voor u, het shockeert u niet, het geeft geen aanstoot; u komt met zegen alle bijbelhoofdstukken door; uw hard gelooft wat er te geloven valt, uw hart is waakzaam. Zoals de Heiland zegt: Uw wet heb Ik in mijn hart. Zo krijgt men de Heilige Schrift in het hart; niet een bijbel uit fantasieën en speculaties samengesteld, maar de geschreven bijbel, het geschreven en in de christenheid overgenomen woord. Dat krijgt men in het hart, met die Geest wordt men één, als men in de ‘spiritu scripturae’ heeft leren denken, bidden en leven; en dat geeft de Heiland uit genade. Omwille van zijn heilig voorbeeld hebben wij de macht het te begeren, het te krijgen en te nemen. De gemeente van de Heiland moet bijbel-vast zijn, een innig verlangen naar de waarheid hebben en de dwaling zachtmoedig doch krachtig uit het hart van de mensen verdrijven; dat maakt ons gebed, "Uw juiste bijbelgrond make ons allen bijbelvast", zeer actueel. Dat is een noodzaak; want als de leraar en toehoorders niet bijbelvast zijn, dan doet men te veel of te weinig, dan mislukt het. Het is echter, zoals gezegd, een geestelijke zaak en het moet ook geestelijk ervaren worden. Christus is het punt en de som in de leer, in oud en nieuw. Niemand anders kan ons heiligen en doen groeien.

Lees verder

• Nikolaus Ludwig Graaf von Zinzendorf (1700-1760)
• Doopsgezinden en piëtisme
• Het verlichte denken van de ‘Aufklärung’ en de godsdienst