Hoofdbedekking bij christenen vroeger en nu

Hoofdbedekkingen, hoofddoekjes of hoedjes dragen. Het is een eeuwenoud gebruik, niet alleen onder moslims en joodse gelovigen, maar ook onder christenen. Een gebruik gebaseerd op de Bijbelteksten uit 1 Korinthiërs 11. Hoofdbedekking is een gebruik dat in de jaren 1960 is weggedrukt tijdens de eerste feministische golf. Over de hele wereld verdween het gebruik onder christenen, op een kleine groep gelovigen na. Begin 21e eeuw is er weer meer aandacht voor. Waar er in veel reformatorische kerken, zoals bijvoorbeeld de Gereformeerde Gemeenten en de Hersteld Hervormde Kerk nog vaak een hoed wordt gedragen in de kerk, zijn er nu ook steeds meer vrouwen buiten deze stroming die steeds vaker zelf kiezen om een hoofdbedekking te dragen.

Hoofdbedekking in de Bijbel

Genesis 24
Hoofdbedekking wordt voor het eerst genoemd in Genesis 24 vers 64.
In Genesis 24 wordt de knecht van Abraham erop uit gestuurd om een bruid te vinden voor Abrahams zoon Izaäk. In vers 64 staat dat Rebekka haar hoofd en gezicht bedekte met een sluier, toen ze in de verte Izaäk zag staan en hem voor het eerst zou ontmoeten. Abraham had zijn knecht gevraagd een bruid te vinden voor zijn zoon, en Rebekka kwam op dat moment aan.
Hier is het zichtbaar dat het in Rebekka's cultuur blijkbaar niet normaal was dat haar toekomstige man haar als maagd, ongetrouwde vrouw, al volledig zou zien. Dit zien we ook terug in het levensverhaal van Jacob die met Leah en Rachel trouwt. Hij komt er in zijn huwelijksnacht pas achter dat hij de verkeerde dochter heeft getrouwd. Dit is terug te lezen in Genesis 29 vers 21-26. Hij heeft de bruid tijdens de huwelijksvoltrekking zelf niet in de ogen gekeken, totdat de avond viel en hij met haar had geslapen.

1 Korinthiërs 11
De meeste christenen die zich aan het dragen van een hoofdbedekking houden zullen echter niet naar de Bijbeltekst over Rebekka verwijzen. Zij zullen wijzen op de woorden van Paulus in het eerste gedeelte van 1 Korinthiërs 11, uit het Nieuwe Testament.

In 1 Korinthiërs 11 staat vanaf vers 2 het volgende:

1 Dus volg mij na, zoals ik Christus navolg. 2 Ik prijs het in u dat u mij bij alles als voorbeeld neemt en u aan de voorschriften houdt die ik u gegeven heb. 3 Ik moet u echter nog het volgende zeggen. Christus is het hoofd van de man, de man het hoofd van de vrouw en God het hoofd van Christus. 4 Iedere man die met bedekt hoofd bidt of profeteert, maakt zijn hoofd te schande. 5 Maar een vrouw maakt haar hoofd te schande wanneer ze met onbedekt hoofd bidt of profeteert, want ze is in dat geval precies hetzelfde als een kaalgeschoren vrouw. 6 Een vrouw die haar hoofd niet bedekt, kan zich maar beter laten kaalknippen. Wanneer ze dat een schande vindt, moet ze haar hoofd bedekken. 7 Een man mag zijn hoofd niet bedekken omdat hij Gods beeld en luister is. De vrouw is echter de luister van de man. 8 (De man is immers niet uit de vrouw voortgekomen, maar de vrouw uit de man; 9 en de man is niet omwille van de vrouw geschapen, maar de vrouw omwille van de man.) 10 Daarom, en omwille van de engelen, moet een vrouw zeggenschap over haar hoofd hebben. 11 Echter, in hun verbondenheid met de Heer is de vrouw niets zonder de man, en ook de man niets zonder de vrouw. 12 Want zoals de vrouw uit de man is voortgekomen, zo bestaat de man door de vrouw-en alles is ontstaan uit God. 13 Oordeelt u daarom zelf. Is het gepast dat een vrouw met onbedekt hoofd tot God bidt? 14 Leert de natuur zelf u niet dat lang haar een man te schande maakt, 15 terwijl het een vrouw tot eer strekt? Het haar van de vrouw is haar gegeven om een hoofdbedekking te dragen. 16 Iemand die meent zo eigenzinnig te moeten zijn af te wijken van wat ik zeg, dient te bedenken dat wij noch de gemeenten van God een ander gebruik kennen. (Nederlandse Bijbelvertaling, NBV, 1 Korinte 11:1-16).

Redenen voor hoofdbedekking

Door Paulus wordt in 1 Korinthiërs aangegeven dat dit enkel bij het bidden en profeteren nodig is. De redenen voor hoofdbedekking bij vrouwen in 1 Korinthiërs 11 die hij noemt zijn als volgt:

Het hoofdschap

God de vader is het hoofd van Christus, Christus is het hoofd van de man, de man is het hoofd van de vrouw. Om dit zichtbaar te maken tijdens het bidden en profeteren, is het de bedoeling dat vrouwen een hoofdbedekking dragen, om zo te laten zien dat hun hoofd niet van henzelf is. Ze tonen daarmee hun glorie (haar) niet, maar laten zien dat dit ondergeschikt is aan de glorie die ze in hun man hebben (vers 3 en 7)

Haarstijl

Het is een schande als een vrouw haar haar zou kort knippen of kaalscheren. Maar als een man zijn haar lang laat groeien is dat juist een schande. Daarom mag een man zijn hoofd niet bedekken tijdens gebed, maar een vrouw juist wel (vers 5-7 en 13-15). Omdat het haar de glorie is voor een vrouw, is het de bedoeling dat ze het bedekt omdat haar glorie niet zichtbaar hoeft te zijn tijdens spirituele activiteiten zoals bidden en profeteren. Als het haar glorie niet is, dan kan ze het net zo goed kaalscheren schrijft Paulus hier. De man zijn haar is niet zijn glorie, maar juist het haar van zijn vrouw. Daarom hoeft een man geen lang haar te hebben, en hoeft hij ook zijn haar niet te bedekken tijdens het bidden en profeteren.

Scheppingsorde

De man was er eerst en de vrouw kwam uit de man voort. Adam was eerst gemaakt door God en Eva werd uit zijn rib geschapen (vers 9). De vrouw is gelijkwaardig aan haar man, maar er is wel een verschil in spirituele orde die zichtbaar wordt in de scheppingsvolgorde. De hoofdbedekking wijst hierop.

Engelen

Omwille van de engelen (vers 10). De engelen kijken mee vanuit de hemel. Zowel de engelen van God als de gevallen engelen, de duivel en zijn demonen, kunnen zo zien welke vrouwen zich aan God hebben toegewijd. De hoofdbedekking is in dit geval een fysieke bescherming tijdens hun geestelijke activiteiten van bidden en profeteren.

Hogere realiteit

Er is een hogere realiteit waar de hoofdbedekking naartoe wijst (vers 13). God is belangrijker dan wat de vrouw zelf mooi maakt: haar haardos. Daarom is de vrouw bescheiden en bedekt ze haar eigen glorie, het haar, als ze voor God verschijnt in gebed of profetie.

Gewoonte-argument

De kerken en gelovigen kenden geen andere traditie dan die van hoofdbedekking. Nieuwe gelovigen pasten zich daaraan aan. Hierover hoefde men niet te discussiëren (vers 16), maar deze traditie is een manier om je als vrouw te onderscheiden van de rest van de wereld.

Hoofdbedekking in de geschiedenis

Kerkgeschiedenis

In de vroege kerk werden vrouwen met kort of onbedekt haar vaak gezien als prostituees. Dit was een groot probleem in Korinthe. Eén van de aanleidingen voor Paulus om dit gebod te geven was dan ook dat er in Korinte veel aan tempelprostitutie gedaan werd door andersgelovigen. Deze vrouwen waren vaak kaalgeschoren en hadden seks op de altaren voor hun goden. Er moest volgens hem een onderscheid worden gemaakt. Daarom gebood Paulus de nieuwe gelovigen in Jezus, om als vrouw het haar te bedekken zoals de Joodse gelovige vrouwen ook deden. Zo was er een duidelijk onderscheid tussen christenen en andersgelovigen.

In de eerste eeuwen na Christus was hoofdbedekking onder de joodse gelovigen en de nieuwe gelovigen zoals de Romeinen en de Grieken een veelbesproken thema. Onder andere Tertullianus (ca 160 - ca. 230) en Clemens van Alexandrië (ca 125/150 - ca 215) schreven hier al over. Clemens van Alexandrië schreef hierover:

"En een Christelijke vrouw zal niet vallen wanneer zij bescheidenheid/zedigheid en haar sluier voor ogen houdt."
(Ante Nicene Fathers, Vol.2:p. 290)

Voor vrouwen was het in de tweede en derde eeuw na Christus al een gebruik om het hoofd te bedekken. Het werd als een vorm van bescheidenheid gezien. Er werd hierbij een onderscheid gemaakt tussen getrouwde vrouwen die wel een hoofdbedekking droegen, en ongetrouwde vrouwen die dit nog niet hoefden te doen.

Door de eeuwen heen

Het dragen van hoofdbedekking door vrouwen is door de eeuwen heen hoog gehouden in de kerken. Op afbeeldingen van Maria in de Katholieke kerk zie je haar bijna nooit zonder hoofdbedekking. In de negentiende eeuw werd de hoofddoek door de hogere stand vervangen door een hoed. Dit is bijvoorbeeld terug te zien verfilmingen van boeken van Jane Austen. Het dragen van een hoed werd door deze ontwikkeling een statussymbool. Tot in de jaren 60 van de twintigste eeuw was hoofdbedekking nog erg gebruikelijk, ook in de kerken en op straat. Na de emancipatiegolf in de jaren 60 werd dit anders. Sindsdien roepen steeds minder kerken op tot het dragen van een hoofdbedekking.

Hoofdbedekking door christenen in de 21e eeuw

In de 21e eeuw worden niet alle argumenten voor hoofdbedekking meer als noodzakelijk ervaren. Het is voor vrouwen normaal om kort haar te hebben en dat is geen schande. Denk aan een 'pixie cut' waarbij vrouwen opgeschoren haar hebben aan de zijkant en bovenop het hoofd kort haar. Bovendien dragen veel mannen hun haar lang.

Er zijn echter ook vrouwen die vinden dat de argumenten uit 1 Korinthe 11 universeel en tijdloos zijn en dat hoofdbedekking daarom nog steeds kan, of volgens sommigen zelfs moet worden toegepast. Daarbij voeren ze ook het argument aan dat er van de Bijbelse teksten geen woord of komma mag worden afgehaald. Het gebod staat in het Nieuwe Testament genoemd, en valt daarmee onder het nieuwe verbond van God met de gelovige christenen. Sommige vrouwen geven nog extra argumenten voor het dragen van hoofdbedekking: ze doen dit uit respect voor hun man, of om hun ijdelheid in toom te houden. Dit zijn persoonlijke overwegingen die niet in de Bijbelteksten gelinkt zijn aan het dragen van een hoofdbedekking.

Er zijn ook vrouwen die thuis of op hun werk een hoofdbedekking dragen. Dit baseren ze onder andere op de Bijbelteksten, zoals: 'Bid zonder ophouden' (1 Thessalonicenzen 5 vers 17). In combinatie met de orders in 1 Korinthe 11, betekent dit dat de vrouw die onophoudelijk bidt, de hele dag een hoofdbedekking ophoudt. Deze leefwijze wordt onder bijvoorbeeld de Amish bevolking in de Verenigde Staten veel gepraktiseerd.

Stijlen en vormen van hoofdbedekking

In de bijbel wordt niet specifiek aangegeven wat voor bedekking precies gewenst is. In de reformatorische kerk wordt ook in de 21e eeuw nog steeds gekozen voor het dragen van een hoed. Dit gebeurt met name in de kerkelijke samenkomsten. Het gebruik van een sjaal als hoofdbedekking is gebruikelijk in veel orthodoxe kerkgemeenschappen. Andere vrouwen kiezen voor een hoofddoekje die ze vastknopen om hun hoofd of voor een haarband.

Er is naast het soort hoofdbedekking in verschillende kerkgemeenschappen nog een verschil. Sommige vrouwen bedekken al hun haar, er is dan dus geen krul of lok haar te zien. Dit heeft veel weg van de islamitische hoofddoek, ook wel de hijab genoemd. Andere christelijke vrouwen laten wel wat van hun haar zien. Dit doen ze omdat in de Bijbel ook in en vers staat beschreven dat vrouwen hun haar invlechten en mooi maken (1 Petrus 3:3-4). Dit is voor sommige vrouwen een teken dat er in de eerste eeuw waarin deze brief van Petrus werd geschreven, het haar ook zichtbaar was in het openbaar of bij samenkomsten van christenen of joden. Daarom geloven deze vrouwen dat hun haar ook zichtbaar mag zijn onder de hoofdbedekking tijdens het bidden en profeteren.

Er is wat betreft de hoofdbedekking voor de huidige christenen genoeg te kiezen. Een eigen stijl kan gekozen worden, wanneer vrouwen besluiten de tekst uit 1 Korinthiërs 11 letterlijk te nemen.