Giordano Bruno: veroordeeld door de Italiaanse inquisitie

Giordano Bruno was een Italiaanse vrijdenker uit de 16e eeuw. Zijn gedachten waren afwijkend van de norm en zijn openlijke kritiek op o.a. de katholieke kerk zorgde ervoor dat hij al snel op de vlucht moest slaan. Na een zwervend bestaan werd hij uiteindelijk opgepakt door de inquisitie. Na een proces van ongeveer acht jaar belandde hij op de brandstapel. De katholieke kerk heeft inmiddels excuses aangeboden, maar rehabilitatie heeft nooit gevolgd. Zijn leer blijft ketters.

Levensloop Giordano Bruno

Kloosterleven past niet bij leergierigheid

Giordano Bruno werd in 1548 geboren in Napels, Italië. Toen hij hij 15 jaar oud was, ging hij in een Augustijnenklooster studeren en werd monnik in de orde van de Dominicanen. Leergierig als hij was, wilde hij graag tot de essentie van dingen komen. Hij zocht met alle middelen antwoorden op zijn vragen. Zo begon hij ook met het lezen van materiaal van Erasmus. Echter stonden de werken van deze Nederlandse denker op de verboden lijst van de katholieke kerk. Bruno raakte al snel in conflict met het kloosterleven. De benauwende, dogmatische leer paste niet bij hem en het afwijkende wereldbeeld wat hij ontwierp. Zijn afwijkende gedachten zorgde ervoor dat hij in 1576 voor het eerst door de inquisitie werd verdacht van ketterij. Uiteindelijk moest hij het klooster dan ook verlaten. Bruno verplaatste zich van Napels naar Rome, maar moest daar ook snel weer vluchten na een valse aantijging van moord. Bruno verliet de orde van de Dominicanen.

Zwervend bestaan door Europa

Na het kloosterleven begon een zwervend bestaan, waarbij Giordano Bruno in diverse steden verbleef. Zo is hij in Toulouse, Londen, Parijs, Praag, Genève, Frankfurt en Venetië geweest. Overal had hij contact met theologen en filosofen. Bruno doceerde en schreef boeken, welke door de katholieke kerk op de lijst van verboden boeken terechtkwamen. Hij probeerde vorsten zoals Elisabeth I en Hendrik III te overtuigen van zijn geloofsvisie, echter waren zijn pogingen hiertoe tevergeefs. Door zijn wispelturige aard was hij niet overal geliefd, en was vaak op de vlucht. Nergens vond hij rust.

Verraden door Mocenigo

In Duitsland kreeg Bruno een uitnodiging van de Venetiaanse edelman Mocenigo, die graag van hem wilde leren. Bruno vertrok naar Venetië en bracht enige tijd in het huis van deze man door. Hij zou Mocenigo hebben verteld hoe hij goud kon maken. Echter werkte het recept niet en was Mocenigo zo kwaad, dat hij Bruno aanklaagde wegens tovenarij. Voor de inquisitie was dit de perfecte gelegenheid om de jacht op Bruno te openen.

Afwijkende gedachten

We kennen Bruno als een man wiens intelligentie die van zijn tijdgenoten ver overtrof. Dit betekent dat zijn gedachten nogal afweken van de toen geldende norm. Hij hield deze gedachten niet voor zichzelf, waarmee hij vele personen beledigd heeft. Vooral de katholieke kerk begon een hekel aan hem te krijgen.

Zo vond Bruno dat er geen verschil is tussen dieren en mensen, omdat dieren ook een ziel hebben. Daarnaast zou Christus opgehangen zijn, en niet gekruisigd. Het kruis is een symbool van de Egyptische Isis en dus ontleend aan de heidenen. Tevens viel het heilige schrift in de categorie fictie en was Christus een magiër en bedrieger. Een bekend citaat van Bruno is: “De stommelingen van de wereld zijn degenen die religies, ceremonies, wetten, geloof en leefregels hebben gemaakt.” De katholieke kerk had uiteraard moeite met deze denkwijze.

Daarnaast had Bruno afwijkende ideeën over het universum. Destijds geloofde men dat sterren zich ophielden in een bolschil, welke de grens van het heelal was. Bruno gaf aan dat dit niet juist was en dat sterren verspreide zonnen in het universum zijn. Tevens gaf hij aan dat er voorbij Saturnus nog andere planeten zouden zijn. Ook verklaarde hij publiekelijk dat hij het eens was met de ideeën van Copernicus, waarbij de aarde niet het centrum van het universum is. Tot slot zouden er wellicht andere levensvormen, met elk hun eigen god, kunnen bestaan.

Bruno verklaarde dat hij door goden (meervoud!) naar aarde was gestuurd om daar de waarheid der dingen te verkondigen.

Doodstraf Giordano Bruno

Veroordeeld door de inquisitie

In Venetië werd Giordano Bruno in 1952 gearresteerd en vervolgens aan Rome uitgeleverd. Hier begon in januari 1953 een rechtszaak welke jaren duurde. Bruno werd door de inquisitie aangeklaagd wegens ketterij. De inquisitie was een rechtbank van de katholieke kerk welke zich bezighield met het opsporen en straffen van ketters. Echter veroordeelde de inquisitie nooit iemand tot de doodstraf. De veroordeelde werd overgedragen aan de wereldlijke macht, wat in veel gevallen alsnog een doodstraf betekende.

Misschien spreken jullie, mijn rechters, dit vonnis met meer angst uit dan waarmee ik het onderga

Tijdens het proces verbleef Bruno in een gevangenis. Deze plek stond bekend als martelcentrum. Hij werd vaak aangespoord zijn affirmaties in te trekken, maar heeft dit nooit gedaan. Hij weigerde zijn voornaamste stellingen te herroepen en bleef bij zijn standpunten. Dit zorgde ervoor dat hij uiteindelijk op 8 februari 1600 ter dood veroordeeld werd. Zijn reactie op dit vonnis was als volgt: "Misschien spreken jullie, mijn rechters, dit vonnis met meer angst uit dan waarmee ik het onderga." Waarschijnlijk doelde hij hiermee op de macht van de kerk die steeds minder werd door o.a. humanisme, ketterij en wetenschap. Het vonnis werd een paar dagen later, op 17 februari 1600 voltrokken.

Levend verbrand

Op 17 februari 1600 werd zijn doodstraf uitgevoerd. Bruno werd een afbeelding van Christus getoond, zodat hij alsnog tot inkeer kon komen. Hij weigerde deze afbeelding te kussen. Op het allerlaatst werd hem ook nog een kruis getoond, maar Bruno draaide zijn hoofd in afwijzing. Vervolgens werd hij ontdaan van zijn kleding en aan een paal gebonden om levend verbrand te worden. Om te voorkomen dat hij op deze dag nog godslasterlijke taal zou uitslaan, werd hem een ijzeren mondstuk in gedaan, met de tong in een klem. Zo werd hem letterlijk de mond gesnoerd.

Standbeeld Giordano Bruno

Op het plein Campo de’ Fiori in Rome staat een standbeeld ter ere van Bruno. Dit is echter niet exact de plaats van de brandstapel geweest. Bruno werd verbrand vóór het toenmalige paleis van de Franse ambassadeur, aan het huidige palazzo Righetti Pio. De zijkant van dit gebouw grenst aan het plein Campo de’ Fiori. Het standbeeld laat Bruno zien, die diep in gedachten lijkt verzonken. Hij lijkt een stap naar voren te willen zetten, richting het Vaticaan. Hij is afgebeeld als iemand die koppig en somber vooruit stapt, op het pad van rede. Op het standbeeld staat de volgende tekst vermeldt: “A Bruno. Il secolo da lui divinato qui dove il rogo arse”. Dit kan vertaald worden als “Voor Bruno. Opgericht door de tijd die door hem voorspeld werd, daar waar de brandstapel brandde”.

Het standbeeld werd in 1889 opgericht, wat destijds door Paus Leo XIII veroordeeld werd. In 1942 gaf kardinaal Giovanni Mercati aan dat Bruno terecht veroordeeld was door de katholieke kerk. Pas in 1999 kwam een officieel excuus vanuit het Vaticaan. Paus Johannes Paulus II bood namens de katholieke kerk excuses aan voor de verbranding van Bruno. Kardinaal Angelo Sodano gaf in 2000 aan dat de executie een droevige gebeurtenis was. Wel wijst hij erop dat, in tegenstelling tot de algemene visie, de inquisiteurs van Rome hebben geprobeerd het leven van Bruno te sparen en hem te redden van de brandstapel. Giordano Bruno is echter nooit gerehabiliteerd, omdat zijn denkbeelden niet verenigbaar zijn met hetgeen de katholieke kerk voor staat. Zijn leer blijft ketters.