De vertaalproblemen in Spreuken 26:10

De grondtekst van Spreuken 26:10 stelt vertalers voor veel vraagtekens. Er zitten namelijk meerdere woorden in het vers die op meerdere manieren vertaald kunnen worden. Ook lijkt het vers grammaticaal gezien niet goed in elkaar te zitten. De meest gangbare theorie over het vers luidt dan ook dat deze gecorrumpeerd is geraakt. Desondanks hebben Bijbelvertalers het vers altijd moeten vertalen, iets dat volgens Toy in ieder geval tot twaalf verschillende vertalingen heeft geleid, die allemaal niet waterdicht onderbouwd kunnen worden.

De tekst

Er zijn ten minste twaalf verschillende vertalingen van Spreuken 26:10 in omloop. Drie daarvan zijn die van de NBG 1951, de SV Jongbloed (SV) en de KJV 1611:
"Zoals een boogschutter die alle voorbijgangers verwondt, is hij, die een dwaas en die dronkaards in dienst neemt" (NBG 1951)
"De groten doen een iegelijk verdriet aan, en huren de zotten, en huren de overtreders" (SV)
"The great God that formed all things both rewardeth the fool, and rewardeth transgressors." (KJV 1611)

Een vergelijking van deze drie vertalingen biedt een goede illustratie van de vertaalproblemen rondom het vers. Op het eerste gezicht lijken het namelijk drie vertalingen van verschillende verzen te zijn. Zo zijn er in de eerste helft van het vers geen overeenkomsten in de vertalingen en zijn er de tweede helft van het vers een paar verschillen. Toch gaat het hier om drie vertalingen van één vers.

Ook in oude vertalingen was er sprake van een grote verscheidenheid. In de The Pulpit Commentary¹ wordt die als volgt geïllustreerd:


Tussen deze twee vertalingen, respectievelijk die in de Griekse Septuaginta en de Latijnse Vulgaat, is er geen enkele overeenkomst te vinden. Het is dan ook nooit duidelijk geweest voor Bijbelvertalers hoe het vers geïnterpreteerd en vertaald dient te worden.

Gecorrumpeerd?

Volgens Snell (en Toy en Murphy) is de tekst van Spreuken 26:10 gecorrumpeerd geraakt. Toy stelt dit op basis van de grammatica in het vers. Hij vertaalt het vers zoals het letterlijk in de grondtekst staat: "A great one pierces everything, and one who hires a fool and hires passers-by" ("Een groot iemand doorboort alles, en iemand die een dwaas inhuurt en voorbijgangers inhuurt"). Ongeacht hoe de vertaalproblemen in het vers opgelost worden, moet men volgens Snell de grondtekst aanpassen om de tekst grammaticaal gezien goed lopend te maken.

In The Pulpit Commentary wordt ook de aanname gedaan dat de tekst gecorrumpeerd is geraakt, maar wordt hiernaast ook de mogelijkheid opengelaten dat het vers eigenlijk een moeilijke uitspraak was die diende om de vindingrijkheid van de lezers en luisteraars te testen. Dit laatste lijkt echter onwaarschijnlijk.

De vertaalproblemen

Er zijn in totaal vijf woorden in Spreuken 26:10 die op verschillende manieren vertaald kunnen worden, namelijk de woorden rb, mschull, u·shkr, ksil en obrim.

Rb - Boogschutter?

De NBG 1951 vertaalt het Hebreeuwse woord rb als 'boogschutter', de SV vertaalt het als 'de groten' en de KJV 1611 vertaalt het als 'God'. De vertaling van de KJV 1611 lijkt sowieso incorrect, omdat het woord rb nergens anders als 'God' vertaald wordt.

In Strong's concordantie (H7227, H7228 en H7229) zijn naast 'boogschutter', 'de groten' en 'God' nog de volgende vertaalopties te vinden:

• De bijvoeglijk naamwoorden 'veel', 'overvloedig in', 'meer dan', 'overvloedig', 'genoeg', 'sterk(e)', 'groter dan', 'krachtig(e)', 'belangrijk(e)' en 'moedig(e)'
• De bijwoorden 'veel' en 'buitengewoon veel'
• De zelfstandig naamwoorden 'kapitein', 'leider' en '(grote) meester'

Mchull - Verwondt?

De NBG 1951 vertaalt het Hebreeuwse woord mschull als 'verwondt', de SV vertaalt het woord als 'verdriet aandoen' en de KJV 1611 vertaalt het als 'vormde' formed, wat een versimpeling van 'voortgebracht' kan zijn.

Het woord kan volgens Strong's concordantie (H2342) worden vertaald als:

• Dansen
• Draaien
• Gooien
• Kronkelen
• Bewogen tot kronkelen (bijvoorbeeld van pijn)
• Voortgebracht worden
• Geboren worden
• Trillen (van angst of door hartkloppingen)
• Sterk of stabiel zijn
• Wachten met verlangen
• Bedroefd zijn
• Bevreesd zijn

U·shkr - In dienst nemen?

Het woord u·shkr komt twee keer voor in Spreuken 26:10. Eén keer voor het woord ksil én één keer voor het woord obrim. De NBG vertaalt het woord u·shkr als 'in dienst nemen', de SV vertaalt het als 'huren', dat in dit geval vermoedelijk kan worden gezien als een synoniem van 'in dienst nemen'. De KJV 1611 vertaalt het als 'beloont' rewardeth. Ook hier lijkt de vertaling in de KJV 1611 incorrect, omdat die het woord doorgaans vertaald als 'huren'. Alleen in Spreuken 26:10 vertaald de KJV 1611 het woord als 'beloont'.

Volgens Strong's concordantie (H7936) kan het woord op drie manieren vertaald worden, namelijk 'huren', 'zichzelf verhuren' en 'loon verdienen'. Het lijkt er daardoor op dat men met enige zekerheid kan zeggen dat 'huren' de correcte vertaling is.

Ksil - Dwaas?

De NBG 1951 vertaalt het woord ksil als 'dwaas', de SV vertaalt het als 'zotten', een synoniem van het woord 'dwaas'. De KJV vertaalt het woord ook als 'dwaas' (fool). Strong's concordantie (H3684) biedt hiernaast geen andere opties aan. De vertaling met het woord dwaas kan daarom met grote zekerheid als correct gezien worden.

Obrim - Dronkaard?

De NBG 1951 vertaalt het woord obrim als 'dronkaard', de SV en de KJV 1611 vertalen het als 'overtreders' (transgressors). Hiernaast zou het woord volgens Strong's concordantie (H5674) ook vertaald kunnen worden als 'voorbijgangers'. Het is volledig onduidelijk welke vertaling de beste is.

Veel onduidelijkheden

Van de vijf vertaalproblemen die in Spreuken 26:10 voorkomen zijn de eerste twee de grootste. Hierdoor is het compleet onduidelijk hoe de eerste helft van het vers (NBG 1951: Zoals een boogschutter die alle voorbijgangers verwondt) vertaald moet worden. Er zijn te veel vertaalmogelijkheden voor de woorden rb en mschull.

In de tweede helft van het vers (NBG 1951: is hij, die een dwaas en die dronkaards in dienst neemt) is er meer duidelijkheid. Het lijkt te gaan over het inhuren van dwazen en dronkaards/overtreders/voorbijgangers. Hoe het vers in het geheel vertaald moet worden blijft echter een raadsel.

Extra: De twaalf vertalingen van Spreuken 26:10

In het tekstvak hieronder staan de twaalf verschillende vertalingen die Toy noemt. Onder het vak worden de afkortingen die Toy gebruikt toegelicht.

• Sym: Symmachus
• [: Weglating van Hebreeuws woord of woorden
• Th: Theodotion
• Luth: Martin Luther
• Fleisch: H. L. Fleischer
• RV. Eng: Revised Version
• Ew: H. Ewald
• De: Franz Delitzsch, Das Salomon. Spruchbuch. Friedr. Delitzsch, Assyr. Handwörterbuch.

---

¹ The Pulpit Commentary is een commentarenreeks op de gehele Bijbel, geschreven voor voorgangers en andere mensen die preken houden. Elk deel van het commentaar gaat over één, of meerdere, Bijbelboek(en), of een gedeelte van een Bijbelboek. Het is geschreven door meer dan 100 auteurs gedurende een tijdsspanne van 30 jaar, rond het einde van de 19e eeuw. Elk deel bevat een commentaar op elk vers van het beschreven boek(deel), beschrijvingen van de grote lijnen waar teksten bij horen en voorbeelden van preken. Het stond onder de redactie van H.D.M. Spence en J.S. Exell. Tot op de dag van vandaag gebruiken veel voorgangers de reeks om informatie en inspiratie voor preken te vinden.