De interpunctie in Matteüs 24:4-5: Wat zeggen de verleiders?

In Zijn rede over de laatste dingen (de titel die de NBG 1951 geeft aan Matteüs 24) waarschuwt Jezus voor de komst van valse messiassen en profeten. De vraag is welke van deze Jezus bedoelt als Hij het over de verleiders in Matteüs 24:5 heeft. Dat vers verandert namelijk door het al dan niet toevoegen van interpunctie van betekenis. Zijn de verleiders valse messiassen, zoals de gangbare theorie luidt, of mensen die zeggen dat Jezus de messias was om vertrouwen van mensen te winnen?

De tekst

In Matteüs 24:4b-5 staat het volgende:
"Ziet toe, dat u niemand verleide. Want velen zullen komen onder Mijn Naam, zeggende: Ik ben de Christus; en zij zullen velen verleiden." (Statenvertaling Jongbloed)

De vraag over deze tekst luidt of de komma en de dubbele punt in vers 5 er wel moeten staan. Als deze er niet zouden staan dan zou de tekst er ongeveer als volgt uitzien (aanpassingen zijn vetgedrukt):
Ziet toe, dat u niemand verleide. Want velen zullen komen onder Mijn Naam zeggende dat Ik de Christus ben; en zij zullen velen verleiden.

In het eerste geval betekent het vers dat Jezus waarschuwt voor valse messiassen, mensen die doen alsof zij Jezus zelf zijn of alsof zij de ware messias zijn, wat Jezus in hun ogen dan niet was. In het tweede geval betekent het vers dat Jezus waarschuwt voor valse leraars of profeten die (claimen te) geloven dat Jezus de Christus is, bijvoorbeeld om het vertrouwen van mensen te winnen. In beide gevallen is er sprake van 'verleiders', zoals de mensen waar Jezus het over heeft in dit artikel genoemd zullen worden, die mensen ertoe verleiden om van de juiste weg af te stappen.

Argumenten om de interpunctie weg te halen

Er zijn twee argumenten om de komma en de dubbele punt in Matteüs 24:5 weg te halen. Het eerste luidt dat er elders in de rede al gewaarschuwd wordt voor valse messiassen. Het tweede luidt dat het gebruik van het woord 'velen', niet toepasbaar is op de kleine hoeveelheid mensen die zichzelf een messias noemden die er in de geschiedenis geweest zijn en de kleine hoeveelheden mensen die hen volgden.

In de rede wordt elders al gewaarschuwd voor valse messiassen

In Matteüs 24:23-27 waarschuwt Jezus op een uitgebreide manier voor valse messiassen, waarbij het Griekse woord pseudochristoi (pseudo-Christussen) gebruikt wordt. Men moet het niet geloven als iemand zegt dat hij ergens, bijvoorbeeld in een binnenkamer, is. De toekomst van de Zoon des mensen zal namelijk als de bliksem zijn die uitgaat van het oosten en schijnt tot in het westen.

Deze uitgebreide waarschuwing voor valse messiassen is een reden om aan te nemen dat Jezus in vers 5 het niet had over valse messiassen, omdat die later besproken zouden worden.

Het gebruik van het woord 'velen'

Volgens Jezus zouden er 'velen' komen die ook weer 'velen' zouden verleiden. In de afgelopen 2000 jaar zijn er mensen geweest die claimden de messias te zijn. Een voorbeeld hiervan is Simeon Bar Kochba, die de Bar Kochba revolutie in 132-136 leidde en door veel Joden als messias werd gezien. Van de eerste eeuw na Jezus' dood weten we uit documenten uit die tijd dat er minstens 29 valse messiassen geweest zijn.

Als dit niet het geval is, dan is de uitspraak van Jezus eerder van toepassing op valse leraars en profeten die claimden dat Jezus de messias is en die onderwijl velen bedrogen. Hiervan waren er namelijk veel meer, tot op de dag van vandaag. Volgens The Pulpit Commentary hadden de eerste valse messiassen overigens weinig volgelingen.

Op basis hiervan kan men zeggen dat er maar weinig valse messiassen waren. Dit ligt echter aan de interpretatie van het woord 'velen'.

Argumenten om de komma en dubbele punt te laten staan

Het lastige aan het vraagstuk over de interpunctie in Matteüs 24:5 is dat er nauwelijks discussie over is. De algemeen gangbare vertaling van het vers bevat dezelfde interpunctie als die in de Statenvertaling, of komma's op de plaatsen waar de Statenvertaling een dubbele punt en een puntkomma heeft staan.

Om deze reden zijn veel commentatoren niet geneigd geweest om daadwerkelijk met argumenten te komen waarom de tekst met de interpunctie vertaald moet worden. Voorbeelden hiervan zijn Hagner, Hendriksen, Long en Utley. Desondanks zijn er wel een viertal argumenten te vinden. Het eerste luidt dat er na de uitspraak van Jezus wel degelijk veel valse messiassen zijn geweest. Het tweede luidt dat de herhaling van de waarschuwing in vers 23-27 niet vreemd is. Het derde luidt dat in Jezus' tijd de joden een messias verwachtten die hen van de Romeinen zou bevrijden. Het vierde luidt dat de tekst van toepassing lijkt te zijn op veel mensen vandaag de dag, die zichzelf 'de gezalfde van de Heer' noemen.

Veel valse messiassen

In Jezus' tijd, en in de eeuw daarna, was er in het algemeen een sterke verwachting dat de messias zou komen. Het idee hierbij was dat deze messias het volk Israël zou bevrijden van de Romeinen en het land in ere zou herstellen, zoals Simeon Bar Kochba probeerde. In Handelingen 5:36-37 worden voorbeelden van valse messiassen genoemd. Dit waren Theudas, die vierhonderd volgelingen kreeg, en Judas de Galilieeër.

Inclusief de hierboven genoemde zijn er 29 valse messiassen gedocumenteerd die in de eerste eeuwen na Christus optraden. De vraag is hoeveel er nog hiernaast waren. De Messias werd immers verwacht, en Jezus waarschuwt in Matteüs 24:23 en 26 dat als mensen zeggen 'Hij is daar' of 'Hij is in de woestijn', of 'Hij is in de binnenkamer', men het niet moet geloven. Jezus lijkt, met het noemen van deze voorbeelden van wat mensen kunnen zeggen, zelf veel valse messiassen verwacht te hebben.

Naast de vroege valse messiassen noemt The Pulpit Commentary¹ één latere valse messias. De oprichter van de islam, Mohammed, is volgens het commentaar een voorbeeld van een valse messias zoals in Matteüs 24:4-5 wordt bedoeld. Mohammed claimde echter niet dat hij zelf de messias was, maar hij nam volgens The Pulpit Commentary wel de plaats van de messias in en verleidde hiermee 'velen'.

Ook in de 21e eeuw zijn er meerdere valse messiassen geweest, die zichzelf ook als messias zagen (dus niet alleen door anderen zo werden gezien). Voorbeelden hiervan zijn Yang Xiangbin, die gevolgd werd door de 'Eastern Lightning sekte', 'Lord Rayel' en Jose Luis De Jesus Miranda. Men zou dus kunnen stellen dat er veel valse Messiassen geweest zijn. Dit ligt echter (opnieuw) aan de interpretatie van het woord 'velen'.

De herhaling van de waarschuwing

Het feit dat er in Matteüs 24:23-27 wordt gewaarschuwd voor valse messiassen betekent niet dat het vreemd zou zijn om vers 5 ook te interpreteren als waarschuwing voor valse christussen. Volgens Hagner wordt vanaf vers 23 simpelweg opnieuw ingehaakt op het thema van vers 5 en wordt het uitgebreid. Volgens Davies en Allison wordt vanaf vers 23 de waarschuwing voor valse messiassen herhaald om het belang van het onderwerp te benadrukken.

Het gebruik van het woord Christos in hedendaagse kerken

Het Griekse woord Christos, dat wordt vertaald als 'Christus', zou ook kunnen worden vertaald als 'gezalfde', een synoniem van het woord 'Christus'. Dan zouden de verleiders zeggen: 'Ik ben de gezalfde'.

De term 'de gezalfde van de Heer' wordt in veel evangelische gemeenten gebruikt door de voorgangers om zichzelf te beschrijven. Met name wanneer gemeenteleden kritiek uiten op het leiderschap van de gemeente wordt Psalm 105:15a (paralleltekst 1 Kron. 16:22a) geciteerd: "Tast Mijn gezalfden niet aan". Hiermee worden gemeenteleden met kritiek monddood gemaakt. Marcus Wisse geeft hier een voorbeeld van:


Het feit dat veel voorgangers zich vandaag de dag 'de gezalfde' ('de Christos') noemen kan worden gezien als een deel van de uitkomst van Jezus' voorspelling dat 'velen' zich 'de Christos' zouden noemen en dat zij 'velen' zouden verleiden. Hierbij moet wel gezegd worden dat dit dan niet met een messiaanse gedachte gebeurt, men bedoelt namelijk niet te claimen dat men de messias is. Het gebruik van de interpunctie hoeft hierdoor niet perse te wijzen op een voorspelling dat er valse messiassen zullen komen.

Wat zeggen de verleiders?

Op basis van de hierboven behandelde argumenten is het moeilijk te zeggen of de interpunctie wel of niet moet blijven staan. Zo is het de vraag hoe het woord 'velen' geïnterpreteerd moet worden. Zijn tien valse messiassen in 1000 jaar veel? Of is het pas veel bij honderd? Of bij duizend? Ook zegt het feit dat het in Matteüs 24:23-27 ook over valse messiassen gaat weinig, omdat valse profeten (pseudoprophētai) daar ook genoemd worden. Hoe je vers 5 ook interpreteert, er is sprake van een doublure en bij beide interpretaties kan die doublure een functie hebben.

Op basis van de vanzelfsprekendheid waarmee commentatoren de tekst vertalen en interpreteren met de interpunctie ligt het het meest voor de hand om ervan uit te gaan dat dit correct is en dat de verleiders dus claimen de messias te zijn. Hiernaast is het mogelijk om de uitspraak die de verleiders zullen doen niet als messiaans te beschouwen, waardoor het gebruik van de komma meer ruimte voor interpretatie door de lezer laat.

---

¹ The Pulpit Commentary is een commentarenreeks op de gehele Bijbel, geschreven voor voorgangers en andere mensen die preken houden. Elk deel van het commentaar gaat over één, of meerdere, Bijbelboek(en), of een gedeelte van een Bijbelboek. Het is geschreven door meer dan 100 auteurs gedurende een tijdsspanne van 30 jaar, rond het einde van de 19e eeuw. Elk deel bevat een commentaar op elk vers van het beschreven boek(deel), beschrijvingen van de grote lijnen waar teksten bij horen en voorbeelden van preken. Het stond onder de redactie van H.D.M. Spence en J.S. Exell. Tot op de dag van vandaag gebruiken veel voorgangers de reeks om informatie en inspiratie voor preken te vinden.