Humor: wat is humor en waarom lachen we?

Jantje zit in de trein, tegenover hem zit een man. De man pelt een banaan, doet er peper en zout op en gooit de banaan vervolgens uit het raam. Vraagt Jantje: “Waarom doet u dat?” Zegt de man: “Ik lust geen banaan met peper en zout erop.” Kwam jij niet meer bij van deze mop, of kwamen je mondhoeken slechts iets omhoog? Waardoor komt dat? Heeft de ene persoon meer gevoel voor humor dan een ander? Niet iets waar je dagelijks bij stilstaat, maar interessant genoeg om de antwoorden te willen weten.

Humor van vroeger

Af en toe verschijnen op de televisie programma’s die je jaren geleden erg grappig vond. Wanneer je daar nu naar kijkt, zul je misschien glimlachen vanwege het nostalgische effect. Hetzelfde plezier dat je toen had, zul je niet meer ervaren met deze programma’s. Waar dit op neerkomt, is dat de ontwikkeling van humor blijkbaar een relatie heeft met leeftijd. Wat niet wil zeggen dat we steeds minder zullen lachen naarmate we ouder worden, maar het betekent wel dat humor iets is dat zich ontwikkelt.

Balorigheid

U vertelt net dat u de enige overlevende bent van het schip wat gezonken is, hoe bent u gered? Dat was eenvoudig, ik had de boot gemist.

Na een spannende of vervelende situatie worden mensen regelmatig balorig. Wrange of flauwe grappen over afschuwelijke situaties blijken ineens erg lachwekkend. Vaak al binnen enkele uren nadat er zich ergens een ramp heeft voorgedaan, worden er al wrange en wrede grappen verteld. De reden hiervoor is dat humor blijkbaar een grote rol speelt in het verwerken van emoties.

Aspecten die een rol spelen bij humor

Om te beginnen zal er een aanleiding moeten zijn, wil iemand zijn lachspieren in werking stellen. Dit noemt men de stimulus van de humor. Deze aanleiding kan een grap zijn, maar ook het kietelen van iemand stimuleert de lachspieren. Ook vinden er allerlei psychologische processen plaats. Een persoon moet de stimulus ontvangen, registreren en vervolgens de komische aspecten grappig vinden. Er bestaan ook speciale aspecten, zoals mensen die alleen maar ergens binnen hoeven te stappen om anderen te laten lachen. Ook zijn er mensen die elkaar alleen maar hoeven aan te kijken en de slappe lach is niet meer te stuitten. Het laatste aspect, voor psychologen de belangrijkste, is het aspect van de mentale gezondheid. Voor dit aspect is de reden waarom we lachen niet belangrijk, als er maar gelachen wordt.

Wat is humor?

Het is groen en het valt van de berg? ………… Een slawine!

Het woord humor komt uit het Latijn en betekent vloeistof of lichaamssap. In de Middeleeuwen dacht men dat mensen vier lichaamssappen (humors) hadden die met elkaar in balans moesten zijn. Er werd uitgegaan van de denkwijze dat, als deze lichaamssappen in balans waren, de mens in balans was, wat leidde tot een goed humeur (een goede humor). Wanneer deze sappen niet in balans waren, leidde dat tot ziekte. Tweeduizend jaar geleden werd er dus al over humor gesproken om naar een bepaalde stemming te verwijzen. Wanneer bij iemand de sappen uit balans waren, werd deze persoon ‘humoristisch’ genoemd. Om de lichaamssappen weer in balans te krijgen, werd lachen als remedie gezien.

Humor

Het woord ‘humor’ heeft twee betekenissen. Als eerste verwijst het naar het humeur, dus de stemming van iemand en ten tweede naar de mentale waardering, zoals wat vind ik van de situatie. Een goed gevoel voor humor hebben, betekent een bepaalde situatie als humoristisch waarnemen. De stimulus voor de lachspieren is dus te vinden in de persoon zelf en niet in de situatie. Humor is geen emotie, maar het beïnvloedt de emotie en humor is ook geen gedrag, maar beïnvloedt het gedrag, zoals glimlachen, lachen en alle verkrampingen die daar bij kunnen komen. Hier hebben we alles gelezen wat humor niet is! Maar wat is humor nou eigenlijk wel?

Humor en zijn essentie

Mensen lachen om allerlei redenen, niet alleen om moppen. Soms lachen we door situaties die zich in gedachten afspelen, dat noemen we een binnenpretje. We lachen door allerlei gebeurtenissen en situaties. Een stimulus kan van alles zijn, dus ook een mop. Het kenmerk van een mop is de tegenstrijdigheid, in vaktermen incongruentie genoemd. Incongruentie verwijst naar zaken die niet logisch zijn, naar dingen die tegenstrijdig zijn met de kennis die we hebben en met wat we verwachten. Dat wil zeggen, dat alle rare, ongepaste, overdreven of niet kloppende dingen leiden tot incongruentie.

Het is geel van boven, blauw van onderen en het zit op een fiets. ………….. Een banaan met een spijkerbroek aan.

Dit is een goed voorbeeld van een mopje met incongruentie. De inhoud van dit mopje past totaal niet bij de verwachtingen en de aanwezige kennis die wij hebben over de realiteit. Een banaan zit nooit op de fiets en heeft zeker geen spijkerbroek aan. De essentie van de humor die in een stimulus aanwezig is, is dus deze incongruentie. Er vindt zodoende steeds een vergelijking plaats tussen de stimulus en wat we verwachten door onze kennis en ervaring. Wanneer deze vergelijking een tegenstrijdigheid oplevert, is er sprake van incongruentie en kan een stimulus humor oproepen (een humoristische stimulus).

De stimulus in context

Nu is het zo dat onduidelijkheid, onvoorspelbaarheid en onzekerheid niet bepaald dingen zijn die onze voorkeur hebben. Meestal vinden we het wel fijn als de dingen gaan zoals we verwachten, zodat we op zaken vooruit kunnen lopen en het idee kunnen behouden enige controle te hebben over ons leven. Wij houden er eigenlijk van, als de dingen congruent verlopen, dus juist niet tegenstrijdig. Over het algemeen, echter, weten we humor wel te waarderen en vinden we lachen erg prettig. Hoe valt dat eigenlijk te verklaren, deze tegenstrijdigheid in de mens? Door het voorgaande te begrijpen blijkt, dat incongruentie naast humor, ook tot angst en onzekerheid kan lijden. Wanneer wordt incongruentie als humoristisch ervaren en wanneer als bedreigend?

Stel je de volgende vraag voor: Wat is paars, vonkt en neuriet…en…waarom neuriet het?

Je hoeft je absoluut niet druk te maken wanneer je het antwoord niet weet. Welk normaal mens zal denken aan een, elektrisch geladen druif die neuriet, omdat hij zijn tekst kwijt is. Nu deze vraag hier, in dit artikel gesteld werd, zal dat bij niemand spanningen oproepen. Al van tevoren zag je een grap aankomen (humoristische incongruentie) en riep deze vraag geen onzekerheid op. Stel je nu dezelfde vraag voor, maar dan op een examen. Uiteraard zal er op een examen geen vragen gesteld worden die tegenstrijdig zijn met kennis en ervaring. Het geeft alleen even aan, dat de context waar binnen men incongruentie ervaart bepaalt hoe men daarop reageert. Wanneer iemand mank loopt, zal men daar niet om lachen, maar wanneer het mank lopen door een clown wordt nagespeeld wel. De context bepaalt dus of een stimulus humoristisch of een serieuze aangelegenheid is.

Humor en zijn functies

Je hebt vast wel eens iemand ontmoet die altijd lacht, te pas en te onpas. Of iemand die juist altijd serieus is en zelden lacht. Beide soorten mensen zullen zich niet altijd gepast gedragen in een bepaalde situatie. Er zijn nou eenmaal situaties waarbij niets te lachen valt en soms juist wel. Het blijkt dat een goed humeur en een humoristische kijk op het leven goed is voor de mentale gezondheid. Een persoon die een humoristische kijk heeft op het leven, ondervindt vaak meer waardering dan iemand die pessimistisch van aard is. Een persoon die zich sociaal gewaardeerd voelt, zal meer zelfvertrouwen en een positief zelfbeeld hebben, dus humor kan een positieve bijdrage leveren aan het zelfbeeld.

Ontlaad- en beheersingsfuncties van humor

Agressieve en seksueel getinte moppen en schuttingtaal, die we vaak op wc-deuren tegenkomen blijken onderliggende impulsen en energie te reguleren. Er wordt verondersteld dat seksuele en agressieve impulsen via grappen en moppen een sociaal geaccepteerde uitlaadklep hebben. De onderdrukte energie wordt in woorden gevat en vervolgens door het lachen tot uiting gebracht. Dat is beter dan slaan of een ander ongewenst seksueel benaderen, in plaats daarvan lachen we de impulsen of verlegenheid weg. Humor blijkt dus in staat om sociaal niet geaccepteerde neigingen te reguleren. Dan is er nog de galgenhumor, vaak willen we niet om dit soort grappen lachen maar automatisch gebeurt dat toch. Dit soort humor, die vaak de kop opsteekt wanneer er zich net een ramp heeft voorgedaan, heeft als functie, het vervullen van de behoefte om te beheersen. Door om dit soort grappen te lachen kan men met dit soort emoties omgaan en wordt er een zekere mate van controle hervonden. Hoewel galgenhumor meestal niet echt leuk is en wanneer wij erom moeten lachen wij ons vaak schamen, is het toch beter om er wel om te lachen wanneer daar de beheersfunctie mee wordt gediend.