Angst, bron van vampierverhalen

Vampierverhalen kunnen ontstaan uit werkelijke angst. In zo'n Oost-Europees vampierverhaal gaat het dikwijls om personen die in de maatschappij waarin zij leefden een verschoppeling geweest waren. Ook in West-Europese volksvertellingen wordt graag verhaald over personen die een boosaardig leven hebben geleid en daarna meestal gedoemd zijn om als spook op aarde terug te keren.

RK Kerk

Het zou de RK Kerk wel eens van pas gekomen kunnen zijn om het vooral Oost-Europese bijgeloof in vampiers oogluikend toe te staan. Omstreeks 1645 gold in Oost-Europa het geloof dat personen die een slecht leven hadden geleid of aan wie door hun bisschop de toegang tot de kerk was ontzegd gedoemd waren tot het lot van vampier. Dat betekende dat zij voor altijd moesten zoeken naar de eeuwige rust, die hun onthouden was. Ook personen die zelfmoord pleegden werden op dezelfde manier gestraft, evenals degenen die zonder de laatste sacramenten te hebben ontvangen stierven en werden begraven, of degenen die onder een verwensing gestorven waren. Hen allen trof het zelfde lot. In Hongarije konden zelfs onwettige, doodgeboren kinderen
dit vampierlot verwachten. Kortom: iedereen die in deze tijd in Oost-Europa leefde en niet aan de maatschappelijke normen voldeed, zou na zijn dood vampier kunnen worden.

Stank

Eén van de telkens terugkerende elementen in het vampierverhaal is dat het graf van de vampier stinkt. De oorzaak daarvan zou zijn dat de adem van een vampier bedorven ruikt, omdat hij zich met bloed voedt. Daarom gaat de verschijning van een vampier dikwijls gepaard met een afgrijselijke stank. Dezelfde smerige lucht wordt onder meer ook toegeschreven aan personen die van de duivel bezeten zouden zijn.

Stank-voorbeelden

The Exorcist

In het populaire boek en de gelijknamige film 'The Exorcist' wordt deze stank beschreven, evenals in het verslag van Henry Moor dat hij in 1653 scheef over een Silezische vampier.

De Silezische vampier

Henry Moor schreef: "Toen de dominee op een avond met vrouw en kinderen om zich heen geschaard zoals gewoonlijk aan het musiceren was, ging het plotseling afschuwelijk stinken. De stank verspreidde zich geleidelijk door de hele kamer. De dominee en zijn gezin richtten zich in gebed tot God. Maar de stank werd erger en zelfs zo kwalijk, dat hij naar zijn slaapkamer moest vluchten. Nadat hij en zijn vrouw een kwartier in bed lagen, werd ook de slaapkamer in dezelfde stank gehuld. Na verloop van tijd verscheen er een spookachtige gestalte. Het wezen sloop naar het bed van de dominee en blies een niet te beschrijven koude, ondraaglijk stinkende adem over hem uit".

De ontuchtige echtgenoot

De historicus William van Newburgh vertelde al in 1196 het verhaal van een 'ontuchtige echtgenoot'. Deze man stond op uit zijn graf om de inwoners van het dorp schrik aan te jagen. William van Newburgh schreef: "De lucht bedierf wanneer dit verdorven lichaam in de buurt kwam. De pest brak uit en er was geen huis waar niet een dode te betreuren viel. Thans lijkt de eens dichtbevolkte stad geheel verlaten, want zij die de aanvallen van de Zwarte Dood hadden weerstaan, waren haastig naar een ander dorp vertrokken, opdat ook zij niet zouden omkomen.'

Opmerking
Later hebben twee dappere jongens het graf van het levende lijk opgezocht en met een spa het hoofd afgehakt, zodat het verse bloed eruit stroomde. Daarna werd het lijk verbrand. Deze vernietiging (volgens de beproefde wijze waarop men zich van een vampier ontdoet) bleek zijn uitwerking te hebben. Het verhaal van William gaat als volgt verder: " Zodra dit helse monster was verbrand, verdween de Zwarte Dood die zo verwoestend te werk was gegaan. Alsof de vervuilde lucht verschoond werd door het vuur, waarin het beestachtige wezen werd verbrand, dat de hele atmosfeer had bedorven".

Kenmerken

Het is interessant te lezen hoe het 'helse monster' als zondebok voor de pest werd gebruikt. Ook kunnen we vaststellen dat de hoofdpersoon in het verhaal 'een ontuchtige echtgenoot' was. Alsof het gedrag van de man tijdens zijn leven verantwoordelijk is voor alle ellende.

Opmerking
Het samengaan van uitbarstingen van pest en vampirisme werd vaker gemeld. In 1729 werd 'in ieder door de pest besmet dorp, waar binnen korte tijd vijf of zes slachtoffers vielen' onwillekeurig een verband met vampirisme gelegd. Maar dat vampiers de pest ook veroorzaken, ligt niet zo voor de hand. Het lijkt er meer op, dat in streken waar de pest heerste ook het juiste klimaat bestond voor het geloof in vampiers.

Verband tussen pest en vampiers

Dat in streken waar de pest heerste ook het juiste klimaat kon ontstaan voor het geloof in vampiers zou een redelijke verklaring kunnen zijn voor het ontstaan van vampierverhalen. Het is echter vrijwel zeker dat sommige mensen altijd zullen blijven twijfelen. Na de eerste opvoering van het toneelstuk 'Dracula' kwam regisseur Hamilton Deane op het toneel om het publiek dat weldra naar huis zou gaan te waarschuwen. Met een grafstem verkondigde hij: "Deze dingen bestaan echt!"