ADHD bij kinderen: kernsymptomen en subtypen

ADHD bij kinderen is een psychische aandoening die gekenmerkt wordt door onoplettendheid, hyperactiviteit en impulsiviteit. Dit zijn de drie kernsymptomen bij kinderen met ADHD. Ouders van kinderen met ADHD zitten soms met de handen in het haar: waar komt dat gedrag toch vandaan? Tijdens een ADHD onderzoek wordt onderzocht in welke mate de kernsymptomen van ADHD aanwezig zijn en welk kernsymptoom op de voorgrond staat. Dit onderscheid in subtypen van ADHD is belangrijk om de beste behandeling te kunnen bepalen. Er zijn maar weinig stoornissen bij jonge kinderen die zo ontzettend veel aandacht gekregen hebben als de stoornis die bekend staat als ADHD (attention deficit hyperactivity disorder). ADHD bij kinderen is extra controversieel door de mogelijke farmacologische behandeling van deze aandoening vanaf het einde der zestiger jaren vorige eeuw. Ouders van kinderen met ADHD zitten vaak met de handen in het haar.

De geschiedenis van de stoornis ADHD

Wat wij momenteel ADHD noemen heeft niet altijd dezelfde naam gekend. In het verleden zijn er verschillende termen geweest die allen refereerden aan wat wij nu ADHD noemen. Zo beschreef de Engelse arts George Still een groep jongens met een "gebrek aan morele controle". Deze jongens hadden karaktertrekken en gedragingen als onoplettendheid, impulsiviteit, hyperactiviteit en agressie. Eenzelfde beeld werd gezien bij kinderen met een hersenvliesontsteking en kinderen met een hoofdtrauma, trauma bij de geboorte en kinderen die blootgesteld waren aan infecties en gifstoffen. Tegen het einde van 1950 kwam de nadruk te liggen op de hyperactiviteit van de kinderen, waarop de termen 'hyperkinesie', 'hyperkinetisch syndroom' en 'hyperactief kindersyndroom' voorgesteld werden. ADHD is ook nog enige tijd 'minimal brain dysfunction' of 'minimal brain damage', afgekort tot MBD genoemd.

Na verloop van tijd verschoof de nadruk echter naar de concentratieproblemen, wat resulteerde in de toevoeging 'met of zonder hyperactiviteit' in de DSM-III. In de DSM-III-R werd de stoornis omschreven als 'attention deficit hyperactivity disorder'. Kinderen kregen deze diagnose wanneer zij aan 8 of meer van de 14 criteria voldeden. Enige onenigheid bestond echter nog wel over de subcategorieën van de symptomen. Men was het er niets over eens of de kernsymptomen van ADHD (onoplettendheid, hyperactiviteit en impulsiviteit) onderdeel van één onderliggende dimensie waren of dat zij onafhankelijk van elkaar waren. Uiteindelijk heeft men besloten dat de stoornis bestaat uit twee onderliggende dimensies, namelijk onoplettendheid en hyperactiviteit-impulsiviteit.

ADHD bij kinderen in de DSM-IV

Bovenstaande discussie heeft geleid tot de opname van ADHD in de DSM-IV in 1994 als "attention-deficit/hyperactivity disorder". Er wordt hierbij nog verder onderscheid gemaakt tussen drie subtypen ADHD:

• Het voornamelijk onoplettende type (ADHD-I)
• Het voornamelijk hyperactief-impulsieve type (ADHD-HI)
• Het gecombineerde type (ADHD-C)

Diagnose van ADHD bij kinderen

Om de diagnose ADHD bij kinderen te kunnen stellen moeten er symptomen reeds voor het 7e levensjaar aanwezig zijn. Deze symptomen moeten minstens zes maanden aanhouden. De genoemde criteria worden in zekere mate ook gezien bij 'normale' kinderen. Daarom wordt de diagnose enkel gegeven wanneer deze gedragingen overmatig voorkomen ten opzichte van het ontwikkelingsstadium van het kind. Daarnaast moet aangetoond kunnen worden dat de symptomen het kind in sociaal contact, op school of bij hobby's significant stoort en in de weg zit. De symptomen moeten voorkomen op minstens twee gebieden van functioneren. Wanneer het kind de symptomen enkel op school vertoont, kan de diagnose ADHD dus niet gesteld worden. Uitgebreide gesprekken met de ouders van kinderen met ADHD, familie en leerkrachten zijn vaak nodig om de diagnose ADHD bij kinderen te kunnen stellen.

Wanneer wordt welke diagnose bij kinderen met ADHD gesteld?

• Het voornamelijk onoplettende type (ADHD-I) bij zes of meer symptomen van het cluster "onoplettendheid"
• Het voornamelijk hyperactief-impulsieve type (ADHD-HI) bij zes of meer symptomen van het cluster "hyperactiviteit" en "impulsiviteit"
• Het gecombineerde type (ADHD-C) bij zes of meer symptomen verdeeld over alledrie de categorieën

Kernsymptomen van ADHD bij kinderen

Kinderen met ADHD: onoplettendheid

Vrijwel elk kind is weleens afgeleid, zeker wanneer het een taak moet doen waar het absoluut geen zin in heeft. Kinderen met ADHD lijken echter voortdurend afgeleid. Deze kinderen werken niet gedurende een tijd aan een taak, maar wisselen verschillende taken snel met elkaar af. Zich langer dan een paar minuten concentreren op één taak of activiteit is vrijwel onmogelijk voor hen, tenzij ze de activiteit of de consequenties van taak interessant vinden, dan kunnen zij zich wat langer concentreren.

De mate van concentratieproblemen kan gemeten worden met de "continuous performance test". Hierbij moeten personen naar een scherm kijken waarop bepaalde stimuli (zoals symbolen) voorbij komen. De persoon moet enkel op een knop drukken wanneer er een bepaalde stimuli (bijvoorbeeld een blauwe cirkel) voorbij komt. Fouten kunnen gemaakt worden door niet te reageren op bepaalde 'target stimuli' of door te drukken wanneer de 'target stimulus' niet op het scherm verschijnt. Kinderen met ADHD blijken beide fouten in grotere mate te maken dan kinderen zonder ADHD.

Kinderen met ADHD: hyperactiviteit

Jonge kinderen en hyperactiviteit lijken soms wel synoniemen. Kinderen met ADHD zijn echter altijd opgejaagd en haastig, alsof zij door een motor aangedreven worden. Wanneer kinderen met ADHD stil moeten zitten zullen zij dit met grote moeite doen. Friemelen met de vingers, wiebelen op de stoel en alsnog opstaan zijn geen uitzonderlijke problemen. De hyperactiviteit lijkt met name toe te nemen wanneer het kind zich in een sterk gestructureerde omgeving bevindt en/of er geen of slechts weinig beloning in het vooruitzicht ligt.

De beweeglijkheid van een kind wordt in sommige gevallen gemeten met een zogenaamde actigraaf. Dit is een klein apparaat wat het kind bij zich draagt wat de bewegingen van het kind registreert. In de ochtend blijkt er vrij weinig verschil te zijn tussen kinderen met en zonder ADHD. Wanneer kinderen zonder ADHD echter rustiger en moe worden, bewegen kinderen met ADHD nog op volle toeren.

Kinderen met ADHD: impulsiviteit

Impulsiviteit wordt gekenmerkt door een gebrek aan het beheersen van het gedrag, wat soms wel beschreven wordt als het "doen zonder denken". Kinderen met ADHD kunnen anderen onderbreken, voordringen in de rij of zich onnadenkend in gevaarlijke situaties begeven. Het kind klimt bijvoorbeeld hoog in een boom en kan vervolgens niet meer naar beneden komen. Het kind wordt door anderen dikwijls beschreven als achteloos, roekeloos, onvolwassen, onverantwoordelijk en lui.

Impulsiviteit bij kinderen kan gemeten worden met de zogenaamde STOP taak. Hierbij verschijnen stimuli (bijvoorbeeld de letters X en Y) om de beurt op een scherm, en het kind krijgt de opdracht enkel op een knop te drukken bij één van beide stimuli. In sommige gevallen verschijnt er echter eveneens een bepaalde toon bij een stimuli, wat betekent dat het kind op dat moment níet op de knop moet drukken, ook al verschijnt de juiste letter op het scherm. Kinderen met ADHD hebben dikwijls moeite met deze taak.

Lees verder

• Neurofeedback bij kinderen met ADHD
• Melatonine als medicijn voor kinderen met ADHD
• ADHD medicijnen voor kinderen: non-psychostimulantia
• ADHD bij kinderen behandelen met methylfenidaat