Jongeren en antidepressiva

Op 7 februari 2004 vond er in het laboratorium van een farmaceutisch bedrijf een regelrechte ramp plaats: men vond het levenloze lichaam van de 19-jarige Traci Johnson in de badkamer, waar zij zichzelf van het leven beroofd had door zichzelf op te knopen aan de douchekop. Traci Johnson had echter nooit enige tekenen van depressie vertoond, tijdens haar vrijwillige opname in de desbetreffende kliniek voor een onderzoek naar antidepressiva en kinderen... Jaarlijks sterven wereldwijd miljoenen mensen aan zelfmoord. Daarnaast zijn er nog enorm veel mensen die een mislukte suïcide-poging ondernemen. Dit zijn met name mensen die in de psychiatrie rondlopen.

Bij de 19-jarige Traci Johnson ligt het compleet anders. Zij had nooit eerder in haar leven symptomen van een depressie vertoond. Het was daarom een groot raadsel waarom zij zichzelf van het leven beroofd had. Wat Traci van andere gevallen van zelfmoord onderscheidt, is dat zij als proefpersoon deelnam aan een klinisch onderzoek van het farmaceutisch bedrijf Eli Lilly naar een nieuw soort medicatie voor depressies, cymbalta genaamd. Dit is een broertje van prozac.
Tracy Johnson bleek echter niet de enige die onder deze bizarre omstandigheden overleden is aan de gevolgen van een suïcide-poging. Tijdens eerdere onderzoeken met hetzelfde middel blijken vier andere, jonge, mensen zichzelf eveneens van het leven beroofd te hebben...

De ongelukkige dood van Traci Johnson heeft de wereld van de psychologie en psychiatrie aangezet tot een grootschalig onderzoek naar de effectiviteit en veiligheid van de behandeling van jongeren en kinderen met een antidepressivum. De conclusie van het onderzoek? Bij het gebruik van antidepressiva bij kinderen en jongeren is zeer, zéér veel voorzichtigheid geboden.

Naar aanleiding van de dood van Traci Johnson kondigde de FDA, de Food and Drug Administration, een algemene waarschuwing af voor het gebruik van antidepressiva bij kinderen en jongeren. Inmiddels is het zo goed als verplicht dat in elke bijsluiter van een antidepressivum apart gewezen wordt op het specifieke gevaar van het gebruik van antidepressiva bij kinderen en jongeren.

De ontwikkeling van de hersenen van kinderen

De hersenen van kinderen maken tijdens de ontwikkeling een gigantische ontwikkeling door. Deze ontwikkeling begint tijdens de zwangerschap. Dit begint met de neurogenenesis, dit is de snelle vermenigvuldiging van neuronen door de celdeling. Vervolgens breken de perioden van migratie (waarbij de neuronen naar hun definitieve locatie gaan), differentiatie en vergroting aan.

De hersenen ontwikkelen zich geleidelijk naar hun definitieve vorm. Het laatste gebied dat volledig ontwikkeld is is de dorso-laterale prefrontale cortex, welke verband houdt met het reguleren van aandacht, controleren van impulsen, het stellen van prioriteiten en andere hogere functies. Dit proces is pas na je 20e voltooid.

Synaptische uitroeiing volgt een soort neuraal Darwinisme: de synapsen die vaak gebruikt worden overleven. Door ervaring en verwachting wordt ook deels bepaald welke synapsen overleven en welke niet. Dit resulteert in een aantal kritieke gevoelige perioden waarin men bijvoorbeeld het makkelijkst een taal leert.

Wat is een depressie?

Een depressie is een soort neerslachtigheid die een persoon ervaart. Deze neerslachtigheid moet men niet verwarren met een 'gewoon dipje'. Een depressie gaat in tegenstelling tot een dipje niet vanzelf over en de neerslachtigheid is vele malen heviger. Daarnaast tast een depressie het dagelijks functioneren aan.

Symptomen

Volgens de DSMIV (handleiding om diagnosen te stellen) heeft iemand een depressie als hij of zij aan de volgende criteria voldoet:

Voor het diagnosticeren van een ernstige depressieve periode moet één of twee van de volgende symptomen aanwezig zijn:

1. Gedeprimeerde stemming
2. Verlies van belangstelling of genoegen

Bij deze twee criteria moet worden uitgesloten dat ze zijn veroorzaakt door een lichamelijke aandoening of stemmingsincongruente wanen of hallucinaties.

Een diagnose is ook mogelijk wanneer men 1 van de 2 bovenstaande symptomen heeft die gepaard gaat men minstens 4 van de volgende symptomen:

• Gedeprimeerde stemming gedurende het grootste deel van de dag.
• Duidelijke daling van belangstelling in aangename activiteiten.
• Veranderende eetlust en duidelijke gewichtstoename of gewichtsverlies.
• Verstoord slaappatroon of slapeloosheid of meer slapen dan normaal.
• Veranderingen in activiteitenniveaus, rusteloosheid of zich beduidend langzamer bewegen dan normaal.
• Vrijwel alle dagen vermoeidheid of energieverlies.
• Gevoel van schuld, hulpeloosheid, bezorgdheid, en/of vrees.
• Verminderde capaciteit om zich te concentreren of besluiten te nemen.
• Het denken over dood of zelfmoord.

Tenslotte moet voldaan worden aan de volgende 'eisen':

• De symptomen veroorzaken klinisch significant lijden of belemmering in sociale, beroepsmatige of andere belangrijke omstandigheden.
• De symptomen zijn niet het gevolg van directe fysiologische effecten van middelengebruik (bijvoorbeeld drugs of medicatie) of een lichamelijke aandoening.
• De symptomen kunnen niet beter worden verklaard dan door rouw, bijvoorbeeld na het verlies van een geliefde persoon.
• De symptomen duren langer dan twee maanden of suïcidale gedachten zijn in sterke mate aanwezig.

De hersenen en depressie

De hersenen bestaan voor het grootste gedeelte uit twee celsoorten. Je hebt de neuronen (zenuwcellen; deze beslaan 15% van het hersenweefsel) en de gliacellen (dit zijn ondersteunende cellen; beslaan 85% van het hersenweefsel). De neuronen communiceren met elkaar door chemische substanties over en weer te zenden, deze worden de neurotransmitters genoemd. De neurotransmitters worden doorgegeven met behulp van de synapsen, een soort poortjes aan de neuron. In sommige gevallen gaat er iets mis in dit communicatieproces. Het kan zijn dat de zender niet sterk genoeg is, of dat de ontvanger geen boodschap terug stuurt. Het kan ook zo zijn dat er teveel of juist te weinig communicatie plaats vindt.

Bij mensen met een depressie is er te weinig van met name de neurotransmitter serotonine in de hersenen aanwezig. Dit kan komen doordat de synapsen te weinig van deze substantie aanmaken, óf omdat de substantie te snel afgebroken, gerecycled en weer opgenomen wordt nadat de boodschap doorgegeven is.

Wat doet een antidepressivum?

Een antidepressivum werkt in op het aanmaken en afbreken van de neurotransmitter. De meeste antidepressiva voorkomen dat de neurotransmitter te snel afgebroken en heropgenomen worden, waardoor de chemische stof langer beschikbaar is in de synaps. De MAO-remmers remmen echter alleen de afbraak van de neurotransmitters.

Antidepressiva en de ontwikkeling

Tijdens de ontwikkeling maken onze hersenen een grote verandering door. Op bepaalde momenten zijn bepaalde hersendelen gevoeliger voor schadelijke factoren van buitenaf dan op andere momenten. Er is echter nog vrij weinig bekend over de invloed van antidepressiva op de hersenen en hersenontwikkeling.

Groei

De neurotransmitter serotonine wordt met name geassocieërd met positieve emoties en stemming. Serotonine fungeert echter ook als een groeifactor. Tijdens de eerste jaren van ons leven bevordert serotonine de groei van verbindingen (synapsen) tussen de neuronen. Tevens is het belangrijk bij het ontwikkelen van normale reacties op stressvolle gebeurtenissen op latere leeftijd. Serotonine is niet enkel werkzaam in de hersenen, maar ook op andere plaatsen in het lichaam. Wanneer men met de serotonine concentratie gaat knoeien zullen ook op deze andere plekken in het lichaam mogelijk veranderingen plaats vinden.

Ontwikkelen van angststoornissen

Uit diverse onderzoeken met jonge muizen is gebleken dat muizen extreem angstig reageren op angst- en pijnprikkels wanneer zij iedere dag prozac, een antidepressivum, toegediend krijgen. Deze muizen lijken te verstarren op het moment dat zij blootgesteld werden aan relatief onschuldige emotionele situaties. Deze jonge muizen ontwikkelden dikwijls een angststoornis. Muizen zijn uiteraard geen mensen. Maar de genetische opmaak komt wel grotendeels overeen met die van mensen. Deze resultaten met jongen muizen geven echter wel een mogelijke indicatie van hoe de hersenen van jonge mensen omgaan met een antidepressivum.

Depressies bij jonge mensen dan maar niet behandelen?

Het alternatief van wel behandelen is niet behandelen. Maar ook dit lijkt geen prettige optie. Uit onderzoeken is gebleken dat onbehandelde depressies bij jongeren stukken grijze massa in de hersenen "wegvreten", met name in de amygdala, hippocampus en temporale kwab. Deze hersendelen spelen een grote rol bij het denken en leren.

Wanneer iemand een depressie gehad heeft, is de kans op een volgende, nieuwe depressie met 60% toegenomen. Hoe vaker men een depressie krijgt zonder deze te behandelen, hoe moeilijker het wordt om volgende depressies te voorkomen of uiteindelijk tóch te behandelen.

Tevens is de kans op een suïcide-poging bij jongeren nog steeds onaanvaardbaar groot wanneer de depressie niet behandeld wordt.