Het kind met psychotische kenmerken

Het kind met psychotische kenmerken Psychotische kenmerken als achterdocht, angst voor stemmen, concentratie, slaapproblemen kunnen al bij jonge kinderen voorkomen. In de meeste gevallen is het van voorbijgaande aard. Voor een kleine groep zijn de verschijnselen echter blijvend. Op wat oudere leeftijd (puberteit) kan het ernstige vormen aannemen. Er kunnen verschillende oorzaken zijn zoals erfelijkheid, trauma’s, drugs en roken. Hersengebiedjes en hersenstofjes blijken dan niet goed te werken. Ouders, verzorgers van jonge kinderen moeten alert zijn en nagaan in hoeverre de kenmerken hardnekkig zijn. Bij twijfel is deskundige hulp aan te raden.


Psychose en kinderen

Een psychose is een korte of langere periode waarbij het contact met de werkelijkheid verloren gaat. Er wordt een eigen werkelijkheid gemaakt die wordt aangevuld met eigen (afwijkende) gedachten en gevoelens.

Er zijn tal van kenmerken van psychotisch gedrag. Vanaf ongeveer 15 jaar kan duidelijker worden gediagnosticeerd of er sprake is van psychose. Jonge kinderen kunnen wel kenmerken hebben maar deze zijn moeilijk als psychose te diagnosticeren. Ze leven vaak in een eigen imaginaire wereld met sprookjes en fantasiespelen. Toch blijkt er bij een kleine groep jonge kinderen al psychotische kenmerken voor te komen die blijvend zijn.

Therapeut S. behandelt een jongen van 12 jaar. De jongen beeldt zich in dat hij gestraald wordt door buitenaardse wezens. Hierdoor is hij angstig, slaapt slecht, trekt zich terug op zijn kamer en presteert op school onder zijn kunnen.1

Kenmerken van psychotisch gedrag bij kinderen

Bij kinderen met psychotisch gedrag kunnen o.a. de volgende kenmerken voorkomen:
  • angst, argwaan, achterdocht
  • wanen
  • hallucinaties
  • verwardheid, onlogische gedachtegang
  • sombere stemming
  • problemen in sociale vaardigheden: zich terugtrekken, agressief, prikkelbaar
  • concentratie- en slaapproblemen

Bovenstaande kan zich uiten doordat het kind:

  • denkt in de gaten te worden gehouden of te worden afgeluisterd (achterdocht, argwaan, angst)
  • niet aanwezige mensen, beesten, buitenaardse wezens waarneemt (wanen)
  • zichzelf eigenschappen toedicht die er niet zijn (wanen)
  • stemmen hoort en hiermee mogelijk in gesprek gaat (hallucinaties)
  • zich ongelukkig, triest voelt en zich terugtrekt
  • gedachten niet meer op een rijtje heeft waardoor er geen lijn meer in zit wat het vertelt (verwardheid, concentratieproblemen)
  • anderen de logica het verhaal niet meer kan volgen waardoor ze zich van het kind afkeren (probleem sociale vaardigheden)
  • moeilijk in slaap komt door het horen van stemmen of het zien van iets wat er niet is,
  • angstdromen heeft

Jongen van 7 jaar zegt stemmen te horen die hem zeggen dat hij niet moet doen wat de lerares zegt anders gaat er iets ergs met hem gebeuren.

Meisje van 5 jaar ziet niet aanwezige vliegen in haar slaapkamer. De avond van te voren heeft ze met haar vader op de iPad gespeeld waarbij ze vliegen moest meppen.

Meisje van 6 jaar met dwangmatige hallucinaties geeft een paar keer per dag aan dat ze slangen over het plafond ziet kruipen
.

Dit zijn drie verschillende waarnemingen van jonge kinderen. In de belevingswereld van jonge kinderen kunnen vertelde of geziene verhalen zo reëel worden dat ze deze ook denken waar te nemen. Het is veel voorkomend gedrag, passend bij de leeftijd. Toch kunnen bij jonge kinderen al kenmerken van psychotisch gedrag voorkomen die blijvend en verontrustend kunnen zijn.

Een langlopend Nederlandse onderzoek volgde kinderen van 7/8 jaar 11 jaar lang. De start was in 2002/3 met het onderzoek van kinderen van 7/8 jaar die niet aanwezige stemmen hoorden. Het onderzoek begon met 3.870 kinderen waarvan 9 procent stemmen hoorden. Na 5 jaar bleek hiervan nog 18,2 procent stemmen waar te nemen. En 6 jaar later was nog bij 6,2 procent van 18/19 jarigen stemmen aanwezig. Bij het merendeel van de kinderen werden stemmen niet meer gehoord.2

opm: psychosen zoals hier omschreven moeten worden onderscheiden van een delier (ijlen) Door lichamelijke oorzaken (bijv. koorts) kunnen kinderen kenmerken vertonen die bij psychosen voorkomen. Deze zijn meestal van voorbijgaande aard.3

Hersenafwijking als oorzaak van psychose op jonge leeftijd

Van het hersenstofje dopamine kan te veel of te weinig, door het hersengebiedje van de substantia nigra, worden aangemaakt wat kan leiden tot verbindingsproblemen tussen hersengebieden. Ook te weinig witte stof (myeline) rondom neuronenbanen die zorgen voor snelle verbindingen, kan een oorzaak zijn.

Te veel dopamine

Op jonge leeftijd kan er een teveel aan dopamine worden aangemaakt. Het is een hersenstofjes dat als boodschapper fungeert tussen tal van hersengebiedjes. Door teveel dopamine worden de boodschappen tussen hersengebiedjes te snel verzonden. Het kind krijgt zoveel informatie binnen dat er problemen met de verwerking ervan ontstaan. Er kunnen dan onlogische verbanden worden gelegd. Het kind kan verward overkomen.

Te weinig dopamine

Te weinig aanmaak van dopamine kan de oorzaak zijn dat er te weinig informatie wordt doorgestuurd waardoor de persoon zelf de informatie gaat aanvullen en niet ter zake doende antwoorden kan geven. Werkelijkheid en fantasie kunnen door elkaar gaan lopen Het kind kan zich dingen gaan voorstellen die er niet zijn zoals wanen en hallucinaties.

Te weinig myeline (witte stof)

Verbindingen tussen hersengebieden vindt plaats door neuronenbanen (zenuwdraden). Als deze goed werken zit er witte stof (myeline) omheen. Deze zorgt voor snelle verbindingen tussen hersengebieden. Bij te weinig witte stof stagneren verbindingen. Hierdoor werkt het emotiegebied (amygdala) niet goed met andere hersengebieden zoals het controlegebied aan de voorkant van de hersenen (prefrontale cortex). De controle op waarnemingen, gevoelens en gedachten kan verstoord raken.

Factoren die kunnen leiden tot psychotisch gedrag

Kinderen die aanleg hebben om psychotisch gedrag te ontwikkelen kunnen door factoren in de omgeving dit gedrag gaan ontwikkelen. Ook door andere stoornissen zoals depressief, manisch gedrag kan het worden versterkt.

De factoren zijn:
  • Aanleg:
    • Genen
  • Omgeving:
    • Trauma’s door o.a. misbruik (zoals incest, mishandeling), ongeluk, scheiding, oorlog
    • Drugs
    • Roken
  • Samenhang met andere stoornissen (comorbiditeit)

Toelichting van psychotisch gedrag veroorzakende factoren

Genen

Genen spelen in een belangrijke rol. Zo blijkt het dat als vooral eerstegraads familieleden psychotische kenmerken hebben, er een grote kans is dat kinderen hier ook gevoelig voor zijn.

Trauma’s

Trauma’s door bijvoorbeeld (misbruik, oorlog, ongeluk) kunnen het hersensysteem ontregelen. Angst, achterdocht, wanen e.d. kunnen het gevolg zijn.

Onderzoekers in Canada onderzochten de hersenen van 78 volwassenen die zelfmoord hadden gepleegd. Van deze groep waren 27 die als kind ernstig misbruikt. Ook bleek dat ze depressief waren. Van 25 werd vastgesteld dat ze wel depressief waren maar niet waren misbruikt. De overige 26 waren niet depressief en ook niet misbruikt. Alleen de misbruikten bleken in veel hersengebieden weinig witte stof (myeline) om de neuronenbanen te hebben. Hierdoor waren er geen goede verbindingen tussen de hersengebieden van de prefrontale cortex (het controlegebied) en amygdala (het emotiegebied). Emoties kunnen hierdoor versterkt naar voren komen waardoor psychotische kunnen ontstaan.4 (publicatie 2017)

Drugs

Drugs werken als een trigger voor psychosen. Hebben kinderen aanleg voor psychosen en ze gebruiken drugs dan kunnen ze snel een psychose krijgen. Dat komt omdat sommige drugs versterkend werken op o.a. het hersenstofje dopamine. Er wordt dan meer aangemaakt dan normaal wat kan leiden tot erg prettige gevoelens en gedachten. Veel dopamine-aanmaak leidt echter ook tot verandering van het waarnemen van de realiteit. Verwardheid, onlogische verbanden achtervolgingswanen, hallucinaties kunnen het gevolg zijn.

“Je krijgt eerder psychotische ervaringen als je het vóór, met name, je 16e jaar gebruikt. Amfetamines en speed zorgen ervoor dat psychosegevoeligheid in de hand wordt gewerkt. Die middelen geven zo’n gevoel van: yes, ik voel iets fijns! Alle uppers werken allemaal op dezelfde stofjes in de hersenen. En dat yes!-gevoel betekent dat er dopamine vrijkomt."
(interview met psychiater en onderzoeker Bart Rutten).5

Roken

Het verslaafd raken aan roken op jonge leeftijd kan leiden tot gevoeligheid voor psychose. Grootschalig literatuuronderzoek toont aan dat rokers gevoeliger zijn voor het krijgen van psychosen dan niet rokers. Het blijkt samen te hangen met nicotine waardoor het dopamineniveau wordt verhoogd.6

Samenhang met andere stoornissen

Psychosen kunnen samenhangen met andere stoornissen zoals depressie, angst, manisch, depressiviteit, dwangmatig gedrag. Zo’n samenhang wordt comorbiditeit genoemd. Depressieve kinderen maken te weinig dopamine aan. Ze ervaren daardoor geen prettige gevoelens en gedachten. Ze kunnen bijv. denken of ervaren dat ze er niet toe doen of dat anderen hen altijd moeten hebben. Pestgedrag kan deze gevoelens en denkwijze veroorzaken en versterken. Ze ervaren een negatieve werkelijkheid die ze aanvullen met negatieve gedachten: “ze zullen me wel weer moeten hebben, “ik kan niets”, ik word altijd uitgelachen”. Bij een psychose gaan dergelijke gedachten en gevoelens het leven dusdanig bepalen dat er al bij voorbaat van wordt uitgegaan dat het zo is.

Aanpak

Indien ouders, verzorgers psychotische kenmerken bij het jonge kind waarnemen dan is te adviseren:
  • wordt niet boos, lach het kind niet uit, veroordeel niet, blijf rustig
  • ga met het kind in gesprek, neem het kind serieus en vraag door wat hij waarneemt, luister ernaar
  • geef rustig aan dat je anders waarneemt dan het kind
  • voorkom discussie
  • ga regelmatig na of het kind de psychotische kenmerken nog heeft
  • blijven de kenmerken hardnekkig dan is het inroepen van hulp van deskundigen gewenst

Deskundigen kunnen helpen met behulp van bepaalde therapieaanpak. Medicatie kan ook nodig zijn. Voor oudere kinderen (pubers) is bij hardnekkig psychotisch gedrag in een vroeg stadium therapeutische hulp aan te bevelen.
© 2018 - 2024 J-dewilde, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Soorten psychotische stoornissenSoorten psychotische stoornissenPsychotische stoornissen vormen een groep van klinische syndromen die gekenmerkt wordt door veranderingen in de gedachte…
Wat is een psychose?Wat is een psychose?In dit artikel wil ik in eenvoudige taal uitleggen wat een psychose is. Soms wordt er in de media gezegd dat een bepaald…
Schizofrenie: aandoening met verstoord realiteitsbesefVan schizofrenie wordt vaak onterecht gezegd dat het gaat om mensen met een gespleten persoonlijkheid. Alsof ze twee per…
Psychotische StoornissenPsychotische stoornissen zijn een groep psychische aandoeningen die allemaal het ervaren van een psychose gemeen hebben.…

Ambitie: verschillende aspecten van gedrevenheidAmbitie: verschillende aspecten van gedrevenheidAmbitieuze mensen worden meestal herkend aan het feit dat ze minder praten, meer doen. Succes kan per slot van rekening…
De psychologie achter controle: veelvoorkomende denkfoutenDe psychologie achter controle: veelvoorkomende denkfoutenMensen hebben graag het gevoel dat ze de situatie onder controle hebben, hierdoor zijn ze geneigd denkfouten te maken. P…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Gellinger, Pixabay
  • 1 Interview met therapeut S. die met jongeren met o.a. psychosen werkt, 2018
  • 2. Bartels-Velthuis, A. A., Wigman, J. T., Jenner, J. A., Bruggeman, R., & van Os, J. (2016). Course of auditory vocal hallucinations in childhood: 11-year follow-up study. Acta Psychiatrica Scandinavica. doi:10.1111/acps.1257
  • 3. Delier bij kinderen, ijlen | Mijn Kinderarts, https://mijnkinderarts.nl/.../delier-bij-kinderen-ijlen
  • 4. Pierre-Eric Lutz e.a.Association of a History of Child Abuse With Impaired Myelination in the Anterior Cingulate Cortex: Convergent Epigenetic, Transcriptional, and Morphological Evidence, http://ajp.psychiatryonline.org/doi/abs/10.1176/appi.ajp.2017.16111286?journalCode=ajp&
  • 5. Bart Rutten intervew De effecten van cannabis en psychose * PsychoseNet https://www.psychosenet.nl/achtergrond/cannabis-en-psychose
  • 6. Roken verdriedubbelt het risico op psychoses - lef-magazine.nl, https://www.lef-magazine.nl/nieuws/actueleverslavingsnieuws/roken...
  • Verder geraadpleegd:
  • Diagnostiek en behandelmethoden - UMC Utrecht,https://www.umcutrecht.nl/nl/Ziekenhuis/Professionals/Psychiatrie/...
  • Ypsilon : oorzaken, https://www.ypsilon.org/oorzaken
  • Rokers volgens Britse onderzoekers meer kans op psychose ... www.allesisgezondheid.nl/nieuws/rokers-volgens-britse- onderzoekers (2015)
  • Kuijer, A. (2013) Psychosen bij adolescenten uitg. Lannoo Campus
J-dewilde (79 artikelen)
Gepubliceerd: 28-08-2018
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Psychologie
Bronnen en referenties: 12
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.