Het kind met psychotische kenmerken

Psychotische kenmerken als achterdocht, angst voor stemmen, concentratie, slaapproblemen kunnen al bij jonge kinderen voorkomen. In de meeste gevallen is het van voorbijgaande aard. Voor een kleine groep zijn de verschijnselen echter blijvend. Op wat oudere leeftijd (puberteit) kan het ernstige vormen aannemen. Er kunnen verschillende oorzaken zijn zoals erfelijkheid, trauma’s, drugs en roken. Hersengebiedjes en hersenstofjes blijken dan niet goed te werken. Ouders, verzorgers van jonge kinderen moeten alert zijn en nagaan in hoeverre de kenmerken hardnekkig zijn. Bij twijfel is deskundige hulp aan te raden.

Psychose en kinderen

Een psychose is een korte of langere periode waarbij het contact met de werkelijkheid verloren gaat. Er wordt een eigen werkelijkheid gemaakt die wordt aangevuld met eigen (afwijkende) gedachten en gevoelens.

Er zijn tal van kenmerken van psychotisch gedrag. Vanaf ongeveer 15 jaar kan duidelijker worden gediagnosticeerd of er sprake is van psychose. Jonge kinderen kunnen wel kenmerken hebben maar deze zijn moeilijk als psychose te diagnosticeren. Ze leven vaak in een eigen imaginaire wereld met sprookjes en fantasiespelen. Toch blijkt er bij een kleine groep jonge kinderen al psychotische kenmerken voor te komen die blijvend zijn.

Kenmerken van psychotisch gedrag bij kinderen

Bij kinderen met psychotisch gedrag kunnen o.a. de volgende kenmerken voorkomen:

• angst, argwaan, achterdocht
• wanen
• hallucinaties
• verwardheid, onlogische gedachtegang
• sombere stemming
• problemen in sociale vaardigheden: zich terugtrekken, agressief, prikkelbaar
• concentratie- en slaapproblemen

Bovenstaande kan zich uiten doordat het kind:

• denkt in de gaten te worden gehouden of te worden afgeluisterd (achterdocht, argwaan, angst)
• niet aanwezige mensen, beesten, buitenaardse wezens waarneemt (wanen)
• zichzelf eigenschappen toedicht die er niet zijn (wanen)
• stemmen hoort en hiermee mogelijk in gesprek gaat (hallucinaties)
• zich ongelukkig, triest voelt en zich terugtrekt
• gedachten niet meer op een rijtje heeft waardoor er geen lijn meer in zit wat het vertelt (verwardheid, concentratieproblemen)
• anderen de logica het verhaal niet meer kan volgen waardoor ze zich van het kind afkeren (probleem sociale vaardigheden)
• moeilijk in slaap komt door het horen van stemmen of het zien van iets wat er niet is,
• angstdromen heeft

Dit zijn drie verschillende waarnemingen van jonge kinderen. In de belevingswereld van jonge kinderen kunnen vertelde of geziene verhalen zo reëel worden dat ze deze ook denken waar te nemen. Het is veel voorkomend gedrag, passend bij de leeftijd. Toch kunnen bij jonge kinderen al kenmerken van psychotisch gedrag voorkomen die blijvend en verontrustend kunnen zijn.


opm: psychosen zoals hier omschreven moeten worden onderscheiden van een delier (ijlen) Door lichamelijke oorzaken (bijv. koorts) kunnen kinderen kenmerken vertonen die bij psychosen voorkomen. Deze zijn meestal van voorbijgaande aard.³

Hersenafwijking als oorzaak van psychose op jonge leeftijd

Van het hersenstofje dopamine kan te veel of te weinig, door het hersengebiedje van de substantia nigra, worden aangemaakt wat kan leiden tot verbindingsproblemen tussen hersengebieden. Ook te weinig witte stof (myeline) rondom neuronenbanen die zorgen voor snelle verbindingen, kan een oorzaak zijn.

Te veel dopamine

Op jonge leeftijd kan er een teveel aan dopamine worden aangemaakt. Het is een hersenstofjes dat als boodschapper fungeert tussen tal van hersengebiedjes. Door teveel dopamine worden de boodschappen tussen hersengebiedjes te snel verzonden. Het kind krijgt zoveel informatie binnen dat er problemen met de verwerking ervan ontstaan. Er kunnen dan onlogische verbanden worden gelegd. Het kind kan verward overkomen.

Te weinig dopamine

Te weinig aanmaak van dopamine kan de oorzaak zijn dat er te weinig informatie wordt doorgestuurd waardoor de persoon zelf de informatie gaat aanvullen en niet ter zake doende antwoorden kan geven. Werkelijkheid en fantasie kunnen door elkaar gaan lopen Het kind kan zich dingen gaan voorstellen die er niet zijn zoals wanen en hallucinaties.

Te weinig myeline (witte stof)

Verbindingen tussen hersengebieden vindt plaats door neuronenbanen (zenuwdraden). Als deze goed werken zit er witte stof (myeline) omheen. Deze zorgt voor snelle verbindingen tussen hersengebieden. Bij te weinig witte stof stagneren verbindingen. Hierdoor werkt het emotiegebied (amygdala) niet goed met andere hersengebieden zoals het controlegebied aan de voorkant van de hersenen (prefrontale cortex). De controle op waarnemingen, gevoelens en gedachten kan verstoord raken.

Factoren die kunnen leiden tot psychotisch gedrag

Kinderen die aanleg hebben om psychotisch gedrag te ontwikkelen kunnen door factoren in de omgeving dit gedrag gaan ontwikkelen. Ook door andere stoornissen zoals depressief, manisch gedrag kan het worden versterkt.

De factoren zijn:

• Aanleg:
• Genen
• Omgeving:
• Trauma’s door o.a. misbruik (zoals incest, mishandeling), ongeluk, scheiding, oorlog
• Drugs
• Roken
• Samenhang met andere stoornissen (comorbiditeit)

Toelichting van psychotisch gedrag veroorzakende factoren

Genen

Genen spelen in een belangrijke rol. Zo blijkt het dat als vooral eerstegraads familieleden psychotische kenmerken hebben, er een grote kans is dat kinderen hier ook gevoelig voor zijn.

Trauma’s

Trauma’s door bijvoorbeeld (misbruik, oorlog, ongeluk) kunnen het hersensysteem ontregelen. Angst, achterdocht, wanen e.d. kunnen het gevolg zijn.

Drugs

Drugs werken als een trigger voor psychosen. Hebben kinderen aanleg voor psychosen en ze gebruiken drugs dan kunnen ze snel een psychose krijgen. Dat komt omdat sommige drugs versterkend werken op o.a. het hersenstofje dopamine. Er wordt dan meer aangemaakt dan normaal wat kan leiden tot erg prettige gevoelens en gedachten. Veel dopamine-aanmaak leidt echter ook tot verandering van het waarnemen van de realiteit. Verwardheid, onlogische verbanden achtervolgingswanen, hallucinaties kunnen het gevolg zijn.

Roken

Het verslaafd raken aan roken op jonge leeftijd kan leiden tot gevoeligheid voor psychose. Grootschalig literatuuronderzoek toont aan dat rokers gevoeliger zijn voor het krijgen van psychosen dan niet rokers. Het blijkt samen te hangen met nicotine waardoor het dopamineniveau wordt verhoogd.⁶

Samenhang met andere stoornissen

Psychosen kunnen samenhangen met andere stoornissen zoals depressie, angst, manisch, depressiviteit, dwangmatig gedrag. Zo’n samenhang wordt comorbiditeit genoemd. Depressieve kinderen maken te weinig dopamine aan. Ze ervaren daardoor geen prettige gevoelens en gedachten. Ze kunnen bijv. denken of ervaren dat ze er niet toe doen of dat anderen hen altijd moeten hebben. Pestgedrag kan deze gevoelens en denkwijze veroorzaken en versterken. Ze ervaren een negatieve werkelijkheid die ze aanvullen met negatieve gedachten: “ze zullen me wel weer moeten hebben, “ik kan niets”, ik word altijd uitgelachen”. Bij een psychose gaan dergelijke gedachten en gevoelens het leven dusdanig bepalen dat er al bij voorbaat van wordt uitgegaan dat het zo is.

Aanpak

Indien ouders, verzorgers psychotische kenmerken bij het jonge kind waarnemen dan is te adviseren:

• wordt niet boos, lach het kind niet uit, veroordeel niet, blijf rustig
• ga met het kind in gesprek, neem het kind serieus en vraag door wat hij waarneemt, luister ernaar
• geef rustig aan dat je anders waarneemt dan het kind
• voorkom discussie
• ga regelmatig na of het kind de psychotische kenmerken nog heeft
• blijven de kenmerken hardnekkig dan is het inroepen van hulp van deskundigen gewenst

Deskundigen kunnen helpen met behulp van bepaalde therapieaanpak. Medicatie kan ook nodig zijn. Voor oudere kinderen (pubers) is bij hardnekkig psychotisch gedrag in een vroeg stadium therapeutische hulp aan te bevelen.