Beslissen met de dobbelsteen, beslist de moeite waard

In 1971 publiceerde de Amerikaanse schrijver George Cockcroft zijn boek "The Diceman" over een psychotherapeut, Luke Rhinehart, die besluit zijn leven en zijn therapieën te laten bepalen door de dobbelsteen. Door zijn nieuwe credo "laat de dobbelsteen de beslissingen nemen", verandert zijn leven dramatisch. The Diceman werd een echt cultboek, niet in de laatste plaats doordat het de schijn had van een autobiografie. George Cockcroft koos er namelijk voor het boek te publiceren onder het pseudoniem Luke Rhinehart. Er waren veel mensen die de leidraad van dit boek intrigerend vonden. Sommigen besloten voor kortere of langere tijd volgens de dobbelsteen te leven. In het boek loopt het volledig uit de hand, maar zou de dobbelsteen bij het nemen van beslissingen waardevol kunnen zijn?

Een rationele beslissing

De definitie volgens Wikipedia: "Rationaliteit in algemene zin is consistent handelen op basis van de rede. Hierbij vindt ideevorming en handelen plaats op basis van feiten met kennis van oorzaak en gevolg en zijn de te verwachten baten groter dan de verwachte kosten". Een rationele beslissing is een beslissing waarbij emoties geen rol spelen. Om te bezien hoe een rationele beslissing tot stand komt, een voorbeeld dat twee maal in deze tekst voorkomt. Eerst als illustratie van een rationele beslissing, later bij een beslissing bepaald door een worp met de dobbelsteen. De Bitcoin is booming business in 2017. Is het verstandig hierin te investeren? Dat is in een eenvoudig model te onderzoeken met de berekening van de te verwachten opbrengst binnen 2 maanden. Stel er wordt 1000 Euro aan Bitcoins gekocht (kosten kopen en weer inwisselen 20 Euro). De volgende mogelijkheden kunnen als uitgangspunt dienen (exclusief kosten):

• Winst 500 Euro
• Winst 250 Euro
• Geen winst geen verlies
• Verlies 500 Euro
• Alles kwijt

Nu moet er aan elke mogelijkheid een kans worden gekoppeld. Een beetje een glazen bol, maar gezien de ontwikkelingen van de laatste weken van oktober 2017, de berichtgeving over de toekomst en de grilligheid van de koers lijken deze mogelijkheden in de eerste week van november 2017 niet onzinnig: +500 Euro (15%); +250 Euro (45%); 0 Euro (20%); -500 Euro (15%); -1000 Euro (5%). Deze getallen zijn natuurlijk irrationeel, maar het gaat om een voorbeeld van het rationele proces met deze prognoses.

Dat proces is de berekening van de te verwachten opbrengst waarbij de kansen vermenigvuldigd worden met de mogelijke winsten om de uitkomsten daarvan vervolgens bij elkaar op te tellen (-20 Euro, vanwege de kosten). De uitkomst laat zien dat voor elke 1000 Euro een winst van +42,50 Euro verwacht mag worden. De rationele beslissing is "Doen dus!" Maar veel mensen zullen denken: "Als het fout gaat, ben ik 1000 Euro kwijt, dat wil ik niet meemaken en zeker niet aan mijn vrienden vertellen". De angst om geld kwijt te raken, de angst om af te gaan ten opzichte van vrienden is in een rationele overweging niet meegenomen. Voorzichtige mensen zullen niet in de Bitcoin investeren.

Beslissen

Met behulp van een stroomdiagram kan getoond worden hoe een beslissing plaatsvindt. De beslissing om een artikel te schrijven over "beslissen met een dobbelsteen" begint met het idee om dat te doen. Of dat gaat gebeuren is objectief gezien afhankelijk van een randvoorwaarde, namelijk of er al eerder op InfoNu.nl over is geschreven. Op grond daarvan valt de beslissing of het artikel wel geschreven wordt of niet. In de praktijk is het nemen van beslissingen veel complexer. Heb je er de tijd voor? Kun je genoeg informatie vinden? Gaat het je niet teveel in beslag nemen? Lang is gedacht dat mensen (zouden moeten) kiezen voor datgene dat het grootste voordeel oplevert. Maar dat dat heel vaak niet zo werkt, is in allerlei experimenten aangetoond.

Het is welbekend dat zodra mensen de optie hebben gevonden die onderaan hun hiërarchie van mogelijke voordelen staat, ze niet verder zoeken. De formulering (is het glas half vol of half leeg) van de keuzen die worden voorgelegd blijkt een belangrijke rol te spelen. Een objectief gezien slechtere keuze kan toch de beste beslissing zijn omdat die veel beter aansluit bij de gevoelens en ervaringen van de beslisser. Die gevoelens en ervaringen worden door zeer veel factoren bepaald, bewust en onbewust. Daarnaast is de mens een sociaal wezen, zodat bij het maken van keuzes niet alleen het eigen voordeel telt. In een uitgave van Amsterdam University Press uit 2010 wordt door Will Tiemeijer in opdracht van de WRR (De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid) beschreven hoe mensen keuzes maken. Zij beschrijft vier manieren waarop de hersenen bij het nemen van beslissingen kunnen werken:

• Het irrationele brein
• Het automatische brein
• Het willoze brein
• Het sociale brein

Het bestaan van zuiver rationele beslissingen is zeer twijfelachtig. Bovendien is het de vraag of daar naar gestreefd moet worden.

Beslissen met de dobbelsteen

Het lijkt vreemd, bijna onverantwoordelijk, om een beslissing te laten afhangen van de toevallige worp met een dobbelsteen. Maar bedenk dat alles draait om de opties die verbonden worden aan de mogelijke uitkomsten. Luke Rhinehart formuleert "Vijf Gouden Regels voor het gokken met de beslissingen over het leven":

• Formuleer geen optie die je niet wil uitvoeren
• Bedenk dat als de uitkomst je niet bevalt, dit misschien wel de optie is die je het meest zal opleveren
• Formuleer altijd een optie met weinig kans op succes omdat "een succes in het leven tegen alle verwachtingen in" alles kan veranderen
• Gooi één keer per dag de dobbelsteen om te beslissen of je wel of niet gaat gokken met beslissingen die dag
• Negeer regelmatig de vier voorgaande regels

Beslissingen met de dobbelsteen de moeite waard?

Op het internet is veel vinden over het leven volgens de dobbelsteen voor kortere of langere tijd. De "dobbelsteenmensen" noemen als motief de reden die Luke Rhinehart ook noemt, namelijk verveling, het toe zijn aan iets anders in het leven. In een artikel in de Huffpost van 29 september 2012 legt Sam Parker, Culture Editor of Huffington Post UK, uit waarom leven volgens de dobbelsteen voor hem waardevol is:

• We trekken er te weinig op uit en verkennen [de wereld om ons heen] niet genoeg
• We doen te weinig dingen waar we bang voor zijn
• We zouden meer met mensen die we niet kennen moeten praten
• We zouden minder vast moeten zitten aan onze gewoonten
• We zouden het leven wat minder serieus moeten nemen
• We horen meer lol te hebben

Zijn er risico's verbonden aan het beslissen met de dobbelsteen?

Het draait allemaal om de opties die worden gekozen. Luke Rhinehart zegt dat hij zich niet verantwoordelijk voelt voor mensen die zich in het ongeluk laten storten door de dobbelsteen. "Idioten nemen nu eenmaal idiote beslissingen, met of zonder dobbelsteen". Uit beschrijvingen over de ervaring van mensen die korter of langere tijd leven volgens de dobbelsteen blijkt dat ze het gevoel hebben dat hun leven spannender wordt en dat ze beter nadenken over de mogelijkheden die het leven biedt. Daarnaast is er ook het gevoel dat de controle een beetje verdwijnt, vooral bij mensen die wat verder in de opties gaan, zoals bijvoorbeeld het gedurende een gesprek een aantal malen van persoonlijkheid wisselen. Dan toont de omgeving veel onbegrip, die kan omslaan in boosheid en ruzie. Nogal wat mensen kiezen ervoor te leven volgens de dobbelsteen met een ander in een nieuwe omgeving, zoals tijdens een vakantie. Er schijnt een verslavend element te zijn. Het smaakt naar meer, waarbij de opwinding over het spannender leven misschien tot het nemen van meer risico's leidt. Bezint voor gij begint!

Een praktijkvoorbeeld

Een man besluit na lang nadenken en in overleg met zijn partner om het eens te proberen. De partner doet mee. Het begin is voorzichtig. Wat wordt er vanavond bij het eten gedronken? De opties worden besproken:

1. We drinken niets
2. We drinken water
3. We drinken een glaasje witte wijn
4. We drinken een glaasje rode wijn
5. We drinken een kopje thee
6. We drinken een kopstoot (glaasje jenever met een biertje ernaast)

Als deze opties nader worden bekeken, is te zien dat de kans dat er alcohol wordt gedronken groot is. In feite gebeurt dat elke avond al bij het eten. De kopstoot is de meest risicovolle omdat beiden die nog niet eerder gedronken hebben. De dobbelsteen wordt geworpen en het is … een 3! Er wordt een glaasje witte wijn gedronken. Een heel gewone beslissing is op deze manier toch iets spannender geworden. Zo is het mogelijk om over allerlei kleine alledaagse dingen een beslissing te nemen, waarbij de dobbelaars ook een beetje uit hun comfortzone worden gehaald. Het kan gaan over uitgaan (met een optie voor het eerst naar ballet), een afspraak maken (met een optie met mensen die je nauwelijks kent), vakantie (met een optie een pelgrimsroute lopen). Dit is allemaal tamelijk overzichtelijk. Maar er komen ook beslissingen met wat meer impact. Opnieuw de Bitcoin en een investering van 1000 Euro. Doen of niet doen? De rationele beslissing is, begin november 2017, doen, maar er zijn erg veel factoren die die beslissing bewust of onbewust beïnvloeden. Bij het formuleren van de opties zal hier heel goed over moeten worden nagedacht. Uiteindelijk kunnen dit de zes opties zijn:

1. We doen het niet
2. We doen het niet, maar simuleren de situatie dat we het wel doen
3. We investeren 100 Euro
4. We investeren 500 Euro
5. We investeren 1000 Euro
6. We doen het niet en gaan met 500 Euro naar het Casino

Het valt op dat er twee keer geen risico bestaat dat er geld wordt verloren. Die nadruk vindt dit stel prettig omdat ze behoorlijk zouden balen als ze geld verliezen. Net doen alsof is voor hen beiden nieuw. Ze weten niet of ze daar wel plezier aan zullen beleven, maar willen het eventueel wel een keer proberen. Daarnaast zijn er wat voorzichtiger varianten, die uiteraard minder winst opleveren en de laatste optie komt neer op een gezellig avondje uit naar een plek waar ze nog niet eerder geweest zijn. Werpen maar! De uitkomst blijkt opnieuw een 3! Er wordt 100 Euro geïnvesteerd..

Tenslotte

De conclusie kan op veel manieren worden geformuleerd. Ook met behulp van de dobbelsteen:

1. De auteur trekt geen conclusie en meldt dit stuk niet aan voor publicatie
2. De auteur trekt geen conclusie en schrijft niets meer op
3. De auteur trekt geen conclusie, maar geeft een voorbeeld over de manier waarop de dobbelsteen zijn relatie heeft beïnvloed
4. De auteur schrijft alle voordelen en nadelen van het leven volgens de dobbelsteen nog eens op
5. De auteur gebruikt de zes denkhoeden van Edward de Bono om met een nieuwe worp een denkhoed te kiezen voor het formuleren van de conclusie
6. De auteur eindigt met een toepasselijk citaat uit het boek van Luke Rhinehart

De dobbelsteen wordt geworpen.