Rationeel redeneren en irrationaliteit

Rationeel redeneren is een manier van denken waarbij niet enkel het nadenken over iets op de voorgrond staat, maar ook de effecten van het denkproces: de gewenste en ongewenste gevolgen die een beslissing om een doel te bereiken met zich kan meebrengen. Rationeel redeneren kan zowel op een Newtoniaanse als holistische manier. Rationeel redeneren wordt gestuurd vanuit de grote hersenen (de cortex). Wanneer deze zijn aangetast door bijvoorbeeld drugsmisbruik, zal dit ervoor zorgen dat rationeel denken ondermijnd wordt. De grote tegenhanger van rationaliteit is irrationaliteit. Zowel in de alfa-, gamma- en bètawetenschappen is er sprake van rationeel redeneren en irrationaliteit. Soms worden mensen gedwongen om beslissingen te nemen op 'het gevoel' en is er tijdsgebrek om voldoende rationeel stil te staan bij iets. Kennis, ervaring en het onderbewustzijn spelen hier dan een belangrijke rol.

Rationeel redeneren

Bekende synoniemen voor rationeel zijn 'met het verstand', 'weloverwogen' en 'nuchter'. Bij rationeel denken staat dus het verstand op de voorgrond en dit staat haaks op het nemen van een beslissing gebaseerd op emoties of 'op het gevoel'. Men probeert op een zo verstandelijke en redelijke manier de positieve gevolgen en de negatieve gevolgen van een keuze zoveel mogelijk in acht te nemen en hiermee rekening te houden.

Holistisch en Newtoniaans model

Rationeel redeneren kan volgens twee belangrijke wereldvisies plaatsvinden namelijk volgens het Newtoniaanse en Holistische model. Het Newtoniaanse model is toegankelijker voor de harde bètawetenschappen zoals bijvoorbeeld wiskunde, waar de logica in zeer enge zin kan worden toegepast: bijvoorbeeld 1 + 1 = 2.

Irrationaliteit

Rationeel redeneren kan getackeld worden door irrationaliteit. Zowel in de alfa-, bèta- als gammawetenschappen is irrationaliteit 'lastig' en druist het in tegen de 'normale of logische' gang van zaken.

Verhoogde irrationaliteit door aantasting neocortex

Door overmatig drugsgebruik, of gedragsverslavingen zoals gamen en gokken, kunnen de nieuwe hersenen (ook wel neocortex genoemd) aangetast worden. Zij leggen namelijk de link tussen 'verlangens' en het verstand. Wanneer iemand bijvoorbeeld de volgende ochtend vroeg moet opstaan, zullen de hersenen de link leggen dat het niet verstandig is om de avond ervoor op een feestje te blijven hangen. Wanneer iemand overmatig gebruikt is deze grens vervaagd. Dit komt omdat op dat moment de middenhersenen (het beloningscentrum) de baas worden en je eerder zal toegeven aan het verlangen.

Alfa-, bèta- en gammawetenschappen

Alfawetenschappen

Alfawetenschappen focussen zich op de geest van de mens, ze worden daarom ook wel de geesteswetenschappen genoemd. Voorbeelden zijn filosofie, geschiedenis en cultuurwetenschappen.

Bètawetenschappen

Bètawetenschappen, ook wel de 'harde of exacte' wetenschappen genoemd, zijn gebaseerd op theorieën en wetten, gekenmerkt door formele logica en wiskundige formulering. Bekende voorbeelden zijn de wiskunde en informatica. In de wiskunde wordt irrationeel gezien als 'onmeetbaar'. Deze getallen zijn moeilijk om berekeningen mee te maken omwille van hun complexiteit en kunnen aanzien worden als buitenbeentjes.

Gammawetenschappen

Gammawetenschappen houden zich tenslotte bezig met gedrag en maatschappij. Sociologie, rechten, politicologie en psychologie maken hier onder andere deel van uit. Als we naar een voorbeeld van irrationaliteit kijken in de psychologie is dit:

• zwart/wit denken
• selectiviteit (maar naar een klein onderdeel van het geheel kijken om een besluit te maken)
• veralgemenen (iedereen, altijd, nooit)
• negatieve emoties (je bijvoorbeeld door boosheid laten leiden)
• dwanggedachten (ik moet ...)
• overdrijven
• minimaliseren

Op gevoel of rationeel beslissen?

Het is bewezen dat om complexe situaties het hoofd te bieden, het vaker aangewezen is om beroep te doen op intuïtie of gevoel. Toch dient dit genuanceerd te worden en spelen de factoren ervaring, kennis en tijd een belangrijke rol. Als we naar het voorbeeld van een spoedarts kijken die dringend moet ingrijpen, kan men zeggen dat ingrijpen eerder een samensmelting is van een beperkte tijd, maar veel ervaring en kennis. Doordat deze twee factoren sterk ontwikkeld zijn, is het voor een spoedarts makkelijker om in complexe situaties op te treden. Zo worden bijvoorbeeld ook brandweermannen goed opgeleid om in complexe situaties te kunnen optreden. Maar ook ons onderbewustzijn kan een belangrijke tool zijn om ons te helpen een snelle beslissing te nemen. Zo sla je verschillende dingen op in je geheugen door eerdere ervaringen. Iets wat je aandacht plotseling gegrepen heeft (je ziet bijvoorbeeld dat iemand een spelend kind kan weghalen van de sporen vooraleer er een trein op hem afkomt), kan ervoor zorgen dat je extra alert zal zijn wanneer je nog eens met een soortgelijke situatie geconfronteerd wordt.