Rationeel redeneren en irrationaliteit

Rationeel redeneren en irrationaliteit Rationeel redeneren is een manier van denken waarbij niet enkel het nadenken over iets op de voorgrond staat, maar ook de effecten van het denkproces: de gewenste en ongewenste gevolgen die een beslissing om een doel te bereiken met zich kan meebrengen. Rationeel redeneren kan zowel op een Newtoniaanse als holistische manier. Rationeel redeneren wordt gestuurd vanuit de grote hersenen (de cortex). Wanneer deze zijn aangetast door bijvoorbeeld drugsmisbruik, zal dit ervoor zorgen dat rationeel denken ondermijnd wordt. De grote tegenhanger van rationaliteit is irrationaliteit. Zowel in de alfa-, gamma- en bètawetenschappen is er sprake van rationeel redeneren en irrationaliteit. Soms worden mensen gedwongen om beslissingen te nemen op 'het gevoel' en is er tijdsgebrek om voldoende rationeel stil te staan bij iets. Kennis, ervaring en het onderbewustzijn spelen hier dan een belangrijke rol.
Een schaakspel kan hierbij symbolisch dienen, waar rationaliteit belangrijk is om het spel te kunnen spelen, maar waar de 'menselijke' factor ook centraal staat / Bron: Taniadimas, PixabayEen schaakspel kan hierbij symbolisch dienen, waar rationaliteit belangrijk is om het spel te kunnen spelen, maar waar de 'menselijke' factor ook centraal staat / Bron: Taniadimas, Pixabay

Rationeel redeneren

Bekende synoniemen voor rationeel zijn 'met het verstand', 'weloverwogen' en 'nuchter'. Bij rationeel denken staat dus het verstand op de voorgrond en dit staat haaks op het nemen van een beslissing gebaseerd op emoties of 'op het gevoel'. Men probeert op een zo verstandelijke en redelijke manier de positieve gevolgen en de negatieve gevolgen van een keuze zoveel mogelijk in acht te nemen en hiermee rekening te houden.

Holistisch en Newtoniaans model

Rationeel redeneren kan volgens twee belangrijke wereldvisies plaatsvinden namelijk volgens het Newtoniaanse en Holistische model. Het Newtoniaanse model is toegankelijker voor de harde bètawetenschappen zoals bijvoorbeeld wiskunde, waar de logica in zeer enge zin kan worden toegepast: bijvoorbeeld 1 + 1 = 2.

Irrationaliteit

Rationeel redeneren kan getackeld worden door irrationaliteit. Zowel in de alfa-, bèta- als gammawetenschappen is irrationaliteit 'lastig' en druist het in tegen de 'normale of logische' gang van zaken.

Verhoogde irrationaliteit door aantasting neocortex

Door overmatig drugsgebruik, of gedragsverslavingen zoals gamen en gokken, kunnen de nieuwe hersenen (ook wel neocortex genoemd) aangetast worden. Zij leggen namelijk de link tussen 'verlangens' en het verstand. Wanneer iemand bijvoorbeeld de volgende ochtend vroeg moet opstaan, zullen de hersenen de link leggen dat het niet verstandig is om de avond ervoor op een feestje te blijven hangen. Wanneer iemand overmatig gebruikt is deze grens vervaagd. Dit komt omdat op dat moment de middenhersenen (het beloningscentrum) de baas worden en je eerder zal toegeven aan het verlangen.

Alfa-, bèta- en gammawetenschappen

Alfawetenschappen

Alfawetenschappen focussen zich op de geest van de mens, ze worden daarom ook wel de geesteswetenschappen genoemd. Voorbeelden zijn filosofie, geschiedenis en cultuurwetenschappen.

Bètawetenschappen

Bètawetenschappen, ook wel de 'harde of exacte' wetenschappen genoemd, zijn gebaseerd op theorieën en wetten, gekenmerkt door formele logica en wiskundige formulering. Bekende voorbeelden zijn de wiskunde en informatica. In de wiskunde wordt irrationeel gezien als 'onmeetbaar'. Deze getallen zijn moeilijk om berekeningen mee te maken omwille van hun complexiteit en kunnen aanzien worden als buitenbeentjes.

Gammawetenschappen

Gammawetenschappen houden zich tenslotte bezig met gedrag en maatschappij. Sociologie, rechten, politicologie en psychologie maken hier onder andere deel van uit. Als we naar een voorbeeld van irrationaliteit kijken in de psychologie is dit:
  • zwart/wit denken
  • selectiviteit (maar naar een klein onderdeel van het geheel kijken om een besluit te maken)
  • veralgemenen (iedereen, altijd, nooit)
  • negatieve emoties (je bijvoorbeeld door boosheid laten leiden)
  • dwanggedachten (ik moet ...)
  • overdrijven
  • minimaliseren

Ook in de sport is reageren op intuïtie vaak belangrijk. Zo heeft een tafeltennisser bijvoorbeeld heel weinig tijd om eerst het type slag naargelang effect, snelheid en plaatsing te ontleden en te beslissen, alvorens terug te slaan. Ervaring, kennis en onderbewustzijn zijn hier heel belangrijk. / Bron: Djimenezhdez, PixabayOok in de sport is reageren op intuïtie vaak belangrijk. Zo heeft een tafeltennisser bijvoorbeeld heel weinig tijd om eerst het type slag naargelang effect, snelheid en plaatsing te ontleden en te beslissen, alvorens terug te slaan. Ervaring, kennis en onderbewustzijn zijn hier heel belangrijk. / Bron: Djimenezhdez, Pixabay

Op gevoel of rationeel beslissen?

Het is bewezen dat om complexe situaties het hoofd te bieden, het vaker aangewezen is om beroep te doen op intuïtie of gevoel. Toch dient dit genuanceerd te worden en spelen de factoren ervaring, kennis en tijd een belangrijke rol. Als we naar het voorbeeld van een spoedarts kijken die dringend moet ingrijpen, kan men zeggen dat ingrijpen eerder een samensmelting is van een beperkte tijd, maar veel ervaring en kennis. Doordat deze twee factoren sterk ontwikkeld zijn, is het voor een spoedarts makkelijker om in complexe situaties op te treden. Zo worden bijvoorbeeld ook brandweermannen goed opgeleid om in complexe situaties te kunnen optreden. Maar ook ons onderbewustzijn kan een belangrijke tool zijn om ons te helpen een snelle beslissing te nemen. Zo sla je verschillende dingen op in je geheugen door eerdere ervaringen. Iets wat je aandacht plotseling gegrepen heeft (je ziet bijvoorbeeld dat iemand een spelend kind kan weghalen van de sporen vooraleer er een trein op hem afkomt), kan ervoor zorgen dat je extra alert zal zijn wanneer je nog eens met een soortgelijke situatie geconfronteerd wordt.
© 2017 - 2024 Brunos, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Seth Godin: Rationeel of irrationeel reageren?Als je beslissingen neemt dan kun je dat doen op twee manieren: rationeel of irrationeel. Stel je je die vraag of heb je…
RET: rationeel emotieve therapieRET: rationeel emotieve therapieRET staat voor Rationeel Emotieve Therapie. Dat is een vorm van therapie waarbij het verstand én het gevoel beiden een r…
Paranormale cognitieve techniekenSemi-intuïtieve cognitieve technieken is een moeilijke benaming voor een aantal paranormale verschijnselen, die wel een…

Beslissen met de dobbelsteen, beslist de moeite waardBeslissen met de dobbelsteen, beslist de moeite waardIn 1971 publiceerde de Amerikaanse schrijver George Cockcroft zijn boek "The Diceman" over een psychotherapeut, Luke Rhi…
Codependentie en zelfliefdeCodependentie en zelfliefdeCodependentie is een psychische aandoening gekenmerkt door een gebrek aan zelfliefde. Het hoofdkenmerk van codependentie…
Bronnen en referenties
  • Inleidingsfoto: Positive Images, Pixabay (bewerkt)
  • https://synoniemen.net/
  • Rationeel-Emotieve Therapie Door E. A. M. Jacobs 2008
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Alfawetenschappen
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Exacte_wetenschap
  • https://nl.wikipedia.org/wiki/Gammawetenschappen
  • Afbeelding bron 1: Taniadimas, Pixabay
  • Afbeelding bron 2: Djimenezhdez, Pixabay
Brunos (127 artikelen)
Laatste update: 27-04-2020
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Psychologie
Bronnen en referenties: 8
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.