Hoe denk je constructief?

In tegenstelling tot wat er vaak geadviseerd wordt, leeft menigeen erg graag in het hoofd. De zo belangrijke afwisseling van mentale processen met fysieke processen wordt nog te weinig toegepast. Een voortvloeisel hieruit is het vele nadenken dat we doen. Niet zelden blijven we dan ook nog hangen in deze denkprocessen. Dat dit niet goed voor de mens is, is voor eenieder wel bekend. Toch kan je leren om dit soort denkprocessen te doorbreken. Hoe kan je leren constructiever te gaan denken?

We denken graag na

Bijvoorbeeld mensen die bij mogelijke problemen altijd oplossingen bedenken of na afwikkeling van een proces een analyse toepassen hoe het beter had gekund. Hierbij wordt enige vorm van zelfkritiek niet geschuwd. Dat is constructief denken. Daar staat tegenover dat we vaak belemmerd worden in het constructief denken. Hoe ziet die belemmering er uit en hoe leer je (weer) constructief te denken?

NFC-score

Het denkproces wordt gemeten middels de zogenaamde NFC-score. NFC staat voor “need for cognition”. Als je een hoge NFC-score hebt, ben je meer een denker, analyseer je processen zorgvuldig en neem je in het proces mee hoe het de volgende keer beter kan. Degene met een hoge NFC-score zal ook beter scoren op school.

Wat minder vanzelfsprekend en zeer opmerkelijk te noemen is, is dat de man of vrouw met een hoge NFC-score ook gelukkiger schijnt te zijn. Volgens de Duitse onderzoekers Alex Bertrams en Oliver Dickhäuser is dit wel uit te leggen. Dit is omdat de hersenen meer getraind worden en daarmee ook de gedachtestromen en emoties. Als je je niet mee laat slepen in negatieve of zelfs destructieve gedachten en gevoelens, voel je je gelukkiger.

Gedachtestromen volgen

Hersenen kan je goed inzetten om bijvoorbeeld problemen op te lossen, zeker met een hoge NFC-score zal je dit eerder toepassen. Echter, een nadeel van een hoge NFC-score kan ook zijn dat je een stap verder gaat en op een probleem blijft ‘kauwen’. Je gedachten blijven in een soort cirkels ronddraaien en je hebt geen zicht om dichter bij de oplossing te komen.

Wat brengen het verleden en de toekomst?

We gebruiken niet zelden het verleden om te ‘herkauwen’. Vragen die beginnen met “Wat als …” zijn populair, maar deze vragen voegen feitelijk weinig toe. Je kunt er namelijk helemaal geen antwoord op geven. Daarnaast is menigeen ook nadrukkelijk met de toekomst bezig. Het gaat dan vaak over spannende zaken die op de planning staan. Een sollicitatiegesprek, een eerste date of het al dan niet behouden van de baan. Je bent dan meer bezig met je eventuele tekortkomingen en mogelijke vergissingen.

We noemen dit verschijnsel ‘rumineren’ en komt eigenlijk op malen en piekeren neer. Het is niet constructief, want je gedachten leiden tot niets. Het kan een mogelijke oplossing ook nog eens in de weg staan. Bovendien kan het – als je door blijft draaien in deze cirkels – zelfs tot een overweldigend gevoel, in negatieve zin, leiden. De bloeddruk gaat omhoog en je bent niet meer in staat rationeel te analyseren. Piekeren biedt je vervolgens een soort schijnbescherming, namelijk tegen pijnlijke emoties. Echter, als je in een levensproces zit waar pijnlijke emoties een rol spelen, is het beter door het proces van de emoties heen te gaan en de mentale pijn te ervaren zoals deze is. Dat voelt in eerste instantie wellicht niet oké, maar wegstoppen (bewust of onbewust) wil over het algemeen zeggen dat het later toch weer de kop op steekt. Dan kan het ook zomaar in een heftiger vorm terugkeren of het belemmert je in je dagelijks functioneren. Soms is piekeren nog wel eens een belemmering voor je werkelijke leerprocessen in het leven. Je gaat zo op in je gedachten, dat je de werkelijke leerprocessen niet meer ziet.

Malen is een iets lichtere versie van piekeren te noemen, maar levert je per saldo ook niets op. Je gedachten in bedwang houden lukt zelden, want als je ergens niet aan probeert te denken dan denk je er juist alleen nog maar meer aan. Zo werkt de geest namelijk. Toch zijn er wel wat zaken die je kunnen helpen om constructiever te gaan denken en het rumineren naar de achtergrond te laten verdwijnen.

Anders leren denken

Als je constructiever wilt gaan denken, is de eerste stap het negatieve 'in te pakken'. Daar zijn wat hulpmiddeltjes voor.

Herkauwen

Herkauwen op iets uit het verleden moet je niet doen, tenzij je er een oplossing voor de toekomst mee bedenkt. Het ‘waarom’ in je piekermodus levert misschien niets op, maar als je de vragen om kunt zetten naar ‘hoe’-vragen, dan ben je wel bezig met de toekomst. Bijvoorbeeld: “Hoe kan je diezelfde fout in de toekomst voorkomen” of “Hoe doe je iets nog beter een volgende keer”.

Perk het rumineren in

Rumineren kan je zomaar overkomen, maar je kunt het wel inperken door jezelf voor een afgeronde tijd de kans te geven even te piekeren of te malen. Doe dit dan vanuit de derde persoon, want dan gaat het niet over jezelf. Zo hang je gemakkelijker (objectief) boven het proces en vergroot je de kans om tot een analyse te komen. Na deze afgeronde periode pak je de draad van het dagelijks leven weer op. Bijvoorbeeld: “Waar heeft de persoon in kwestie mentale pijn van en hoe heeft dat effect op zijn/haar leven?” Voor alle duidelijk: de persoon in kwestie ben jij. Een dergelijke manier van verwerken vergt discipline, maar het is wel te doen.

Mindful benaderen

Als je binnen een afgeronde tijd bezig bent met piekeren of malen, kan je ook de problematiek waar je over piekert als het ware isoleren. Je bekijkt de problematiek, je gaat niet in discussie met jezelf over het waarom en je oordeelt niet. Het is een mening en die laat je voor wat het is. Bijvoorbeeld: “Wat heeft er exact plaatsgevonden?” en “Wat heeft dit voor consequenties op het leven?” Een dergelijke benadering kost meestal wel de nodige energie, maar als je het regelmatig toepast kan het een tweede natuur worden.

Focus

Piekeren of malen vindt vaker plaats als je met een routineklus bezig bent die geen specifieke aandacht van je vraagt. Als je juist wel de focus legt op datgene wat je aan het doen bent (hoe simpel dan ook), verklein je de kans op piekeren en malen. Als je dit maar vaak genoeg doet, dan zet je het hele piekeren en malen steeds verder van je af. Neem bijvoorbeeld de afwas, dat is een routineklus: “Het is een lekker ruikend sopje.” “Nu eerst die vieze kopjes schoon maken.” “Een fijne theedoek maakt de schoongemaakte kopjes lekker droog.” “Kunnen ze zo de kast in.” Het lijkt nergens over te gaan, maar zolang je daar mee bezig bent, ben je niet aan het malen.

Constructief denken

Als je het rumineren in kunt perken, kan je aan de slag met waar het eigenlijk om gaat … het constructief denken.

Het dier als voorbeeld

De mens is op meerdere zaken onderscheidend van het dier en één daarvan is het denkproces. Maar dat kan ook tot verkeerde gedachten leiden, zo weten we inmiddels. Terug naar het dier dus, want het dier is primair bezig met het nu. Het dier heeft honger en is dus op zoek naar voedsel. Daar ligt de volledige focus van het dier. Ditzelfde geldt voor allerlei andere primaire processen. Zolang je je in het nu bezig kunt houden met wat je echt aan het doen bent, dan ben je constructief aan het denken. Op deze manier te werk gaan is niet iets wat je even doet. Je zult deze manier van het sturen van je gedachten regelmatig in de praktijk moeten brengen en je vooral niet van de wijs laten brengen als het een keer niet lukt.

Valkuilen voorkomen

Bedenk wat je valkuilen kunnen zijn en probeer deze te voorkomen. Zo is afleiding voor velen een valkuil en zodra je dit van jezelf weet, kan je ook handelen om dit te voorkomen. De radio op de achtergrond is gezellig, maar als je vaak met je gedachten meegenomen wordt door de geluiden op de radio, dan is de radio op dat moment niet goed voor je. Dat potje snoepjes voor tussendoor is misschien lekker, maar als eten je af kan leiden dan moet het snoeppotje weg. En noem alle valkuilen die te bedenken zijn maar op.

Tot slot

Als je van nature een piekeraar en maler bent, is constructiever leren denken niet iets dat je ‘even’ doet. Dat vergt focus, inzicht, handelen en vooral volhouden om het een tweede natuur te laten worden. Maar als je echt wilt, dan is het absoluut te doen.