Zelfdoding jongeren door identiteitscrisis en antidepressiva

Zelfdoding bij jongeren is een belangrijke doodsoorzaak. Worsteling met de identiteit in de adolescentiefase, bij vooral risicogroepen, kan leiden tot een psychische stoornis die aanzet tot zelfdoding of gedachten erover. Een gen en het hersenstofje serotonine blijken hierbij een belangrijke rol te spelen. Als medicijn wordt antidepressiva voorgeschreven. Hoge dosis van dit medicijn blijken echter bij jongeren juist zelfdoding te versterken.

Zelfdoding bij jongeren, enkele feiten

Hoewel zelfdoding (suïcide) vooral veel voorkomt onder mensen van middelbare leeftijd (45-60 jaar), is het onder jongeren één van de belangrijkste doodsoorzaken. Onder 20 jarigen is zelfdoding in 2017 doodsoorzaak nummer 1. In 2017 maakten 81, vooral 18- en 19-jarige jongeren, een einde aan hun leven. Dat is bijna twee keer zoveel als in 2016 (toen 48). Dit blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). (1)

Hersenstofjes blijken bij zelfdoding of gedachten daarover een rol te spelen. Deze stofjes hebben invloed op de identiteitsontwikkeling van jongeren in de adolescentenperiode (12-22 jaar). In deze periode kunnen jongeren te maken krijgen met een identiteitscrisis. (2)

Identiteitscrisis van jongeren

De Amerikaanse psycholoog Erikson heeft al lang geleden onderzocht dat jongeren in de adolescentieperiode met tal van identiteitsvragen zitten. Nog steeds blijken deze vragen actueel te zijn. (3) Kenmerkende vragen zijn:

• Wie ben ik?
• Wat kan ik?
• Wat wil ik?

Als het antwoord op de eerste vraag is: “Ik ben niets, niemand vind me leuk, wat is de zin dat ik er ben?, …” en op de tweede vraag: “Ik kan niets, alles mislukt, …” en op de derde vraag: “Ik weet niet wat ik wil, het is uitzichtloos …” dan is er een zeer ongunstig zelfbeeld en weinig of geen toekomstvisie. Het kunnen kenmerken zijn van jongeren die in een diepe identiteitscrisis zitten of een stoornis hebben. Een crisis is meestal tijdelijk, maar als het langdurig is, dan kan er sprake zijn van een psychiatrische stoornis. Dit kan zich uiten als depressie met zelfdodingsneigingen. Vooral lesbische, homo-, bi- en transseksuele jongeren blijken met hun identiteit te worstelen en lopen extra risico. (4)

Schokkende en pijnlijke gebeurtenissen (bijv. incest, verlies van een dierbare), grote tegenslagen of teleurstellingen en eenzaamheid kunnen een negatief zelfbeeld versterken. Recent hersenonderzoek toont aan dat o.a. het hersenstofje serotonine en een genvariant een belangrijke rol spelen. (5) Of gebeurtenissen oorzaak of gevolg zijn van hersenstofjes is niet bij een ieder eenduidig vast te stellen, wel dat er samenhang kan zijn.

De werking van het hersenstofje serotonine in het brein

De werking van het hersenstofje serotonine in het brein kan worden benaderd vanuit de opvatting dat er te weinig serotonine is of omdat de balans van de aanwezigheid van serotonine in bepaalde hersengebieden is verstoord.

Te weinig serotonine

Het genvariant (5-HTT) zorgt ervoor dat serotonine tussen de hersengebieden stroomt en boodschappen overbrengt. Als het gen weinig actief is om ervoor te zorgen dat er voldoende serotonine in het brein aanwezig is, dan kan er depressie ontstaan. Dat kan weer leiden tot zelfdodingsneigingen. (6)

Balans

De aanwezigheid van serotonine is niet een kwestie van meer of minder, maar het gaat om een ingewikkelde balans. Serotonine heeft in ieder hersengebied een andere uitwerking. Als er te veel of te weinig serotonine in een bepaald hersengebied is, bijv. in de prefrontale cortex (denkgebied), dan kan het leiden tot een goed humeur, maar in een ander hersengebied, bijv. in de amygdala (het gevoelsgebied), dan kan het leiden tot depressieve gevoelens. (7)

In beide opvattingen speelt serotonine een belangrijke rol om zelfdoding en de gedachten erover te voorkomen en te verminderen. Het is niet geheel duidelijk welke rol serotonine nu precies in het brein speelt. (6) Onder invloed van de farmaceutische industrie is de gedachte in de jaren 80 ontstaan dat het gebruik van antidepressiva zoals Prozac kunnen voorkomen dat er in het brein een tekort aan serotonine ontstaat. (7) Dit heeft geleid, en doet het nog, tot de opvatting dat antidepressiva kunnen worden gebruikt om depressiviteit, zelfdoding en gedachten erover te voorkomen.

Jongeren en antidepressiva

Er zijn verschillende soorten antidepressiva. Het meest bekende is Prozac. Daar zit het stofje fluoxetine in. Dat stofje zorgt ervoor dat het hersenstofje serotonine in het brein toeneemt waardoor depressieve gedachten zouden verminderen. Uit een Amerikaans onderzoek onder 160.000 deelnemers beek dat als jongeren, in de leeftijdsgroep van 10 tot 24 jaar, een hoge dosis antidepressiva kregen toegediend, twee keer zoveel suïcidaal gedrag lieten zien dan jongeren die een normale hoeveelheid kregen. (8)

Aan de hand van een concreet voorbeeld beschreven de artsen Reeves en Brister wat er kan gebeuren (9): Frank heeft hevige pijn. Omdat hij zijn sombere gevoelens op geen manier weet te dempen, schrijft een arts hem antidepressiva voor. Na tien dagen voelt hij zich nog depressiever dan ooit. Hij schrijft op zijn zelfmoordbriefje:


Bij volwassenen bleek geen verschil tussen de doseringen. Bij hen namen zelfdodingsneigingen af. (8)

Al in 2006 waarschuwde de Amerikaanse geneesmiddelenautoriteit FDA (Food and Drug Administration) voor een verhoogde kans op zelfmoord onder jongeren bij gebruik van antidepressiva. Het Nederlandse College ter Beoordeling van Geneesmiddelen adviseert om dezelfde redenen deze middelen niet voor te schrijven aan jongeren onder de 18 jaar. (10) Als artsen toch antidepressiva aan jongeren voorschrijven, moeten ze beginnen met een lage dosering en goed in de gaten houden hoe jongeren erop reageren. Antidepressiva moet niet (cognitieve) gesprekstheorie vervangen.

Slot

Zelfdoding is de belangrijkste doodsoorzaak onder jongeren. Het komt voort uit depressieve gevoelens. Tijdens de adolescentieperiode kan een identiteitscrisis overgaan in een psychische stoornis met ernstige depressieve verschijnselen. Hersenprocessen met o.a. het stofje serotonine spelen hierbij een belangrijke rol. Door hoge doses antidepressiva aan jongeren voor te schrijven blijkt dat zelfdoding juist kan toenemen. Als toch antidepressiva wordt voorgeschreven zal goed in de gaten moeten worden gehouden hoe de jongere hierop reageert. Antidepressiva alleen, zonder gesprekstherapie, lijkt niet wenselijk.

Lees verder

• Identiteitsproblemen jongeren door rolverwarring