Ziekte: ziek, ziektewinst en de diagnose

Hoe kijken patiënten tegen ziekte aan en hoe is dat voor artsen? Voor de meeste mensen geldt dat ze het niet prettig vinden om ziek te moeten zijn, voor anderen daarentegen biedt de ziekterol de nodige voordelen. Om te voorkomen dat mensen op grote schaal ziek worden zoals bij de Mexicaanse griep worden ze grondig gescreend. Ziekte is geen statisch geheel maar wordt beïnvloed door de normen en waarden van de samenleving waarin we leven.

Ziek en ziekte

In Nederland kennen we alleen het begrip ziekte, iemand is ziek of hij voelt zich ziek. In de medische antropologie (menskunde) worden er verschillende termen voor ons woord "ziek" gebruikt en wel sickness, illness en disease. In het kort kun je zeggen dat illness het ziektegevoel is, sickness is hoe iemand met zijn ziekte en met zijn klachten omgaat en disease is de ziekte zoals wij die constateren, de meetbare stoornis volgens de diagnose van de arts.

Ziekte in de praktijk

Omdat artsen en patiënten heel verschillend tegen het begrip ziekte aankijken (disease vanuit het perspectief van de hulpverlener en illness vanuit het perspectief van de patiënt), wordt een onderscheid gemaakt om misverstanden te voorkomen. Want ook door cultuurverschillen kunnen de opvattingen van patiënten en artsen uiteenlopen als het om ziekte en gezondheid gaat.

Ziektebeleving, diagnose en ziektegedrag horen bij elkaar

Stel: een patiënt komt bij zijn huisarts omdat hij klachten heeft. Aan de hand van de klachten van de patiënt zal de arts dan kijken om welke kwaal het gaat. Het bezoek van de patiënt aan de arts rechtvaardigt de rol als zieke, de zieke die wordt ontslagen van sociale verplichtingen en die geen verantwoordelijkheid voor de ziekte draagt. In een normale situatie horen de ziektebeleving, de diagnose en het ziektegedrag bij elkaar, waarbij de patiënt zich zieker kan voelen en zich zieker kan gedragen dan bij de ziekte hoort.

Afwijkende situaties bij ziekte

• iemand gaat naar zijn huisarts met vage klachten; hij voelt zich ziek en hij gedraagt zich ernaar, maar de arts kan niets vinden;
• iemand heeft daadwerkelijk een ziekte, maar heeft geen klachten; pas als er klachten zijn, er zich ziekteverschijnselen voordoen, gaat de patiënt naar de huisarts en blijkt dat het om een ernstige ziekte gaat;
• iemand weet dat hij ziek is, maar gedraagt zich niet zoals kan worden verwacht van een zieke; hij slikt bijvoorbeeld zijn medicijnen niet, volgt geen behandelingen, enzovoort;
• klachten zonder dat er sprake is van een bewijsbare ziekte/kwaal.

Klachten en de aandoening

De voor de meeste patiënten gebruikelijke toestand is dat als er klachten zijn de patiënt wel ziek moet wezen. Er is sprake van pijn, dus moet er wel wat aan de hand zijn. Het is dan de plicht van de arts om uit te zoeken wat er mis is zodat de klachten en de aandoening kunnen worden behandeld. Maar het is mogelijk dat zich klachten voordoen zonder dat er sprake is van een meetbare stoornis, een ziekte. Artsen creëren van die klachten een nieuw ziektebeeld, een ziekte op basis van verschijnselen zoals de patiënt ze beleeft.
Een voorbeeld hiervan is hysterie, of een whiplash waarbij de patiënt echte klachten ervaart maar er geen neurologische afwijkingen zijn.

Ziekte en de diagnose

Ziekte wordt als niet normaal beschouwd en is een onplezierig gegeven waar we zo snel mogelijk weer vanaf willen. In onze samenleving is ziekte een tijdelijke onderbreking van het gewone leven waarna we de draad weer oppakken en verder gaan met onze dagelijkse bezigheden.
Als de diagnose is gesteld dat we ziek zijn hebben we recht op onze ziekte. Dat geldt ook voor de werknemer van wie de bedrijfsarts heeft geconstateerd dat de werknemer echt ziek is. Iemand die ziek is heeft alleen recht op een uitkering van de ziektewet als de bedrijfsarts heeft bevestigd dat de persoon ziek is. Want een werknemer moet werken mits hij daartoe niet in staat is zoals bij ziekte het geval is.

Ziektewinst

De meeste mensen vinden het niet fijn om ziek te zijn en willen zo snel mogelijk weer beter worden. Behalve de nadelen die verbonden zijn aan ziekte zitten er ook de nodige voordelen aan ziek zijn. Dat noemen we ziektewinst. Voor sommige mensen geldt dat ze belang hebben bij de ziekterol en juist niet beter willen worden. Een voorbeeld daarvan is dat er van een zieke niets wordt verwacht en de zieke in de meeste gevallen ook extra aandacht krijgt. In een dergelijke situatie is er vaak geen sprake meer van de diagnose (disease) en de persoonlijke beleving (illness).

Preventie

De laatste jaren wordt er gebruik gemaakt van de surveillance medicine waarbij gezonde mensen grondig worden onderzocht op een mogelijke ziekte en de daarbij horende ziekterisico’s. Denk hierbij aan de Mexicaanse griep waarbij mensen preventief werden onderzocht en er geen sprake was van een diagnose (disease) of van klachten (illness). Wel kan het doktersbezoek het begin van de rol als zieke zijn, dus sickness.

Ziekte geen statisch geheel

Het begrip ziekte is nooit een vaststaand gegeven, maar wordt mede beïnvloed door de normen en waarden van mensen en de samenleving waarin zij leven. De regelgeving vanuit de overheid en het beleid van instellingen zijn hierop afgestemd.