Preventie fietsendiefstal via posters met ogen

In geen enkel ander land met een vergelijkbaar welvaartsniveau wordt er zoveel gefietst als in Nederland. Vooral in de zomer pakken we vaker de fiets en juist in die periode worden ook de meeste fietsen gestolen. Naar schatting jaarlijks tussen de 500.000 en 750.000. Fietsendieven organiseren zich meer en meer en weten steeds beter fysieke maatregelen te omzeilen. Sinds 2014 worden daarom ook psychologische maatregelen ingezet. Waaronder een afschrik-campagne met posters waarop zeer uitvergrote ogen zijn afgebeeld. Deze campagne is in de zomer van 2014 van start gegaan.

Anti-fietsendiefstal-campagne in Nederland

Fietsendiefstal is één van de meest voorkomende vormen van criminaliteit en is sinds 2013 aan het toenemen. Op verschillende fronten wordt het probleem aangepakt: bewustwording, toezicht, opsporing en fysieke maatregelen.

Maatregelen tegen fietsendieven

De fysieke maatregelen worden ingezet om bepaalde hotspots voor fietsendieven minder aantrekkelijk te maken en om het stelen tegen te gaan. Zo zijn er graveeracties en worden weesfietsen verwijderd. Nieuwe fietsen worden standaard gechipt, waardoor deze na diefstal terug te vinden zijn, en voorzien van een uniek framenummer om de rechtmatige eigenaar te kunnen traceren. De gemeente kan daarnaast zorgen voor een goed fietsenstallingsbeleid. Dit betekent genoeg fietsenstallingen (op hotspots) met voldoende capaciteit en goede verlichting. Waardoor burgers gestimuleerd worden hun fiets op slot te zetten, het liefst ergens aan vast.

Psychologie in de strijd tegen diefstal

Het idee komt van een tweejarig experiment van de universiteit van Newcastle uitgevoerd in 2011. In het eerste jaar is er in kaart gebracht hoeveel fietsen er gestolen werden uit de fietsenstallingen. In het tweede jaar zijn posters ingezet in drie fietsenstallingen op het campusterrein, de andere delen bleven onveranderd. Op deze posters stonden twee ogen met de boodschap ‘we are watching you’ (‘we zien je’). Opnieuw is er door het securityteam bijgehouden hoeveel fietsen gestolen werden op de verschillende terreinen. Wat blijkt? Op de locaties met de opgehangen posters daalde het percentage gestolen fietsen met maar liefst 62 procent in tegenstelling tot de andere locaties waar het percentage juist steeg. Het complete onderzoek is te vinden op de wetenschappelijke database PLOS ONE.
De invloed van sociale controle
Professor Bateson, Professor Nettle en Ken Nott, het brein achter het experiment, verklaren het resultaat met het sterke gevoel van sociale controle dat de ogen op de poster oproepen. Ze denken dat de aanwezigheid van de oogafbeeldingen coöperatief gedrag kan aanmoedigen.

Sociaal wenselijk gedrag

Uit onderzoek blijkt dat mensen zich sociaal wenselijker gedragen wanneer ze worden bekeken. Zo laten we kantines schoner achter, geven we meer aan een collectebus met oogstickers erop, ruimen we eerder de poep van onze hond op en kopen we sneller het A-merk als we ons bekeken voelen. Dit effect is zelfs zo sterk dat het ook werkt wanneer je het gevoel hebt bekeken te worden. De posters van de ogen wekken de illusie te worden gezien en dat is al genoeg om mensen bewust te maken van hun daden.
Gezien de positieve resultaten, hangen de posters met de ogen nu bij alle fietsenrekken op de campus. Ze zien hun experiment als versterking voor het groeiende bewijs dat afbeeldingen van ogen een grote impact kunnen hebben op het menselijk gedrag.

Psychologie achter de oog posters campagne in Nederland

Nederland neemt een voorbeeld aan de wetenschappelijk gefundeerde aanpak in New Castle. In de zomer van 2014 is in Barendrecht en Dordrecht gebruik gemaakt van de psychologische postercampagne. Volgens een woordvoerder van de gemeente Barendrecht worden fysieke middelen veel ingezet, maar psychologische middelen nog te weinig. Fietsendiefstal wordt daarom daar ook bestreden met posters van een paar ogen die iedereen in de gaten lijkt te houden. Dat is ook precies het idee achter deze posters. Je voelt je bekeken, waardoor je niet zo snel sociaal ongeaccepteerde dingen doet; zoals het stelen van een fiets. De posters zijn bovendien veel goedkoper dan extra agenten of camera's. Genoeg redenen voor andere gemeenten om de bevindingen van het project te peilen.
Ook ogen tegen foutparkeren
Het is overigens niet voor het eerst dat de sociale controle truc wordt uitgevoerd in Nederland. De Radboud Universiteit heeft zich, in samenwerking met bureau Goudappel Coffeng, eveneens verdiept in het effect van ogen in het verkeer. Waarbij masterstudente Nathalie Maassen onderzoek deed naar het effect van deze gedragsmatige aanpak bij foutief parkeren. De proef uit juli 2013 resulteerde in twee verschillende borden. Het eerste bord bestond alleen uit de tekst: 'Alleen laden en lossen. Bespaar boete van €90’. Op het tweede bord werd hier een afbeelding van twee ogen aan toegevoegd.

Effect van het bord met de ogen

Het eerste bord bleek geen effect te hebben. Het bord met ogen, daarentegen, zorgde voor een daling in foutief parkeren van negen procent. In een rustige straat daalde het aantal foutief geparkeerde auto's zelfs met achttien procent.

Mogelijk opvallend verschil tussen mannen en vrouwen

Een opmerkelijke vondst in haar onderzoek is dat vrouwen en allochtone bestuurders zich niets van het bord aantrokken. Zij noemt als mogelijke verklaring dat mannen over het algemeen een beter begrip hebben van verkeersborden en zich wellicht ook eerder aan de regels houden. Wat betreft de allochtone bestuurders zou een afbeelding van ogen van een persoon van gelijke afkomst wellicht meer effect hebben, omdat hiermee eerder geïdentificeerd wordt.