Moord als passie

Moord uit passie zien we bij seriemoordenaars. Seriemoordenaars moorden uit lust, wraak of financieel gewin. Ze gaan planmatig te werk. Het planningsdeel van hun brein is goed ontwikkeld in tegenstelling tot het gevoelsdeel. Genen en omgeving blijken beide van invloed te zijn. Herprogrammering van hun brein blijkt een aanpakmethode te zijn welke niet altijd goed uitpakt.
Moord uit passie kan voorkomen bij daders die vanuit hartstocht hun geliefde doden of die personen doden die voor de geliefde erg veel betekenen. Het betreft vaak kinderen of ouders. Seriemoordenaars daarentegen moorden vanuit andere motieven zoals lust, wraak of financieel gewin. Dit artikel gaat in op de laatste categorie.

De Amerikaan Jerome Brudos, bijgenaamd de Lust Killer vermoorde tussen 1968 en 1969 minstens vier vrouwen met bruut geweld. Als vrouw verkleed wist hij het vertrouwen van de vrouwen te winnen om ze daarna te vermoorden. Na een moordpartij bedreef Brudos seks met de lichamen. (1)

Omstreeks de jaren 1880 vergiftigde de Nederlandse Maria Swanenburg meer dan honderd buurtgenoten waarvan er uiteindelijk minimaal zevenentwintig zijn overleden. Vermoedelijk pleegde ze 90 moorden. Van te voren had ze een levensverzekering met de slachtoffers afgesloten. Ze moordde vanuit financieel gewin.(2)

Eerst wordt omschreven wat de begrippen seriemoordenaar en passie inhouden, vervolgens worden de twee omschrijvingen met elkaar in verband gebracht.

Hoe wordt het begrip seriemoordenaar omschreven?

Een seriemoordenaar maakt gedurende een betrekkelijk korte tijd minstens twee of meer slachtoffers. De slachtoffers hebben geen betrekking met elkaar. Dit ter onderscheiding van een massamoordenaar die slachtoffers maakt van mensen van dezelfde familie of die toevallig bij elkaar in een gebouw zijn.

Hoe wordt het begrip passie omschreven?

Passie is een groot verlangen naar iets waaraan veel tijd en energie wordt besteed en waarbij ook frustratie en tegenslag voorkomt.(3) Tegenslag wordt overwonnen om het doel, dat een plezierig gevoel (de beloning) geeft, te bereiken. (4)

Wat is het verband tussen de begrippen seriemoordenaar en passie?

Iemand die meerdere moorden pleegt doet dit om een voor hem of haar plezierig gevoel te ervaren. Het verlangen, de drang om dit gevoel te ervaren is zo sterk dat het zonder gevoelens voor het slachtoffer uitgevoerd wordt. Het kan zijn gericht op seksuele lust, financieel gewin, wraak of het idee dat bepaalde mensen vermoord moeten worden (door stemmen in het hoofd bijv.). De drang om het doel te bereiken beperkt zich niet tot een keer, maar komt steeds terug waardoor er sprake is van herhaling. Een seriemoordenaar besteedt veel tijd en energie om zijn doel te bereiken en laat zich door tegenslag (als het eens mislukt bijv.) niet weerhouden.

Hoe gaan seriemoordenaars te werk?

Uit onderzoek naar seriemoordenaars blijkt dat ze jaren bezig kunnen zijn met moorden waarbij ze binnen betrekkelijk korte tijd veel moorden plegen. Dat ze daarbij heel omzichtig te werk gaan blijkt uit de pakkans. Het zijn proactieve moordenaars. Dit ter onderscheiding van reactieve moordenaars. (5) De laatsten moorden uit impulsiviteit. Proactieve moordenaars daarentegen plannen en houden rekening met omstandigheden die hun pakkans verkleinen. Ontmoeten ze tegenslag dan weten ze die te omzeilen, vaak door het bedenken van fantasieverhalen die ze als waar gebeurd weten te brengen. Niet alleen weten ze met deze verhalen de slachtoffers te verleiden maar vaak ook de politie.

De Amerikaan Ted Bundy (1946-1989) vermoordde vermoedelijk honderd vrouwen en meisjes. Hij had zijn arm in een mitella. Hij vroeg beleefd aan een jonge vrouw of ze hem wilde helpen om iets naar zijn auto te dragen. Hij lokte ze naar een veilige plek en vergreep zich aan hen om ze daarna beestachtig te vermoorden. Ondanks dat het niet bij alle vrouwen lukte was zijn drang zo groot dat hij meisjes en vrouwen bleef benaderen waarbij het wel lukte. Ook aan een arrestatie wist hij te ontsnappen om vervolgens verder te moorden tot hij weer werd gepakt en geëxecuteerd.

Hoe werken hersenen bij moorden als passie?

Het moorden vanuit passie speelt zich af in de hersenen. Bepaalde hersenstofjes werken anders dan normaal, wat ook geldt voor bepaalde hersengebieden. Hoewel er veel van hersenstofjes en hersengebieden bij afwijkend gedrag actief zijn, worden een aantal als belangrijk gezien.

Belangrijke hersenstofjes:

• dopamine
• serotonine

Dopamine versterkt de motivatie, het is een hersenstofje dat belonend werkt. Seriemoordenaars krijgen een prettig (lust)gevoel als ze een slachtoffer hebben verkracht en vermoord. Het is verslavend geworden. Een ander hersenstofje zou dit gevoel moeten afremmen. Maar van dit stofje, serotonine, blijkt bij agressiviteit te weinig aanwezig zodat afremmen nauwelijks plaatsvindt. Onderzoek toonde aan dat agressie samenhangt met een laag serotoninegehalte. (6, 7)

We mogen veronderstellen dat Ted Bundy een hoog dopaminegehalte had, anders zou hij niet het lustgevoel bij het voorbereiden en moorden hebben gehad. Het dopamineniveau is wel onderzocht bij James Filiaggi, bekend als Jimmy de Lont, die zoals zijn bijnaam al laat zien, een opvliegend karakter had. Hoewel geen seriemoordenaar viel hij veel mensen aan en vermoordde hij zijn vrouw. Uit onderzoek bleek dat hij een hoog dopaminegehalte had en een erg laag serotoninegehalte.

Belangrijke hersengebieden:

• amygdala
• hippocampus
• prefrontale cortex

Onderzoek toont aan dat het hersengebied waar het emotiecentrum huist, de amygdala, niet goed werkt. (8) Angstgevoel komt weinig of niet voor. Agressie en/of lustgevoelens daarentegen kunnen wel sterk zijn. Als er van jongs af aan weinig angst is dan blijkt ook het geweten, dat veelal door angst voor straf wordt gevormd, niet goed functioneert. Wat wel en niet mag, het geweten dus, wordt via de hippocampus opgeslagen in de hersenen. Ook via de hippocampus wordt het weer teruggehaald om actief te worden. Als dit hersengebied niet goed werkt dan wordt het niet goed opgeslagen en ook niet (goed) teruggehaald. We zeggen dan dat de persoon geen geweten heeft.
Bij sterke agressie en lustgevoelens heeft de prefrontale cortex de taak om ze af te remmen. Maar als de prefrontale cortex beschadigd is dan gebeurt het niet of onvoldoende. Opvallend is wel dat een deel van de prefrontale cortex, het planningsdeel, vaak wel goed werkt bij seriemoordenaars in tegenstelling tot het remmingsdeel. Werken de hersenstofjes en hersengebieden nu anders dan normaal, dan zijn de ingrediënten aanwezig om te gaan moorden, vooral als het gepaard gaat met lust.

Worden seriemoordenaars als zodanig geboren?

Genen en omgeving spelen beide een rol. Uit tweelingenonderzoek blijkt het belang van genen. Hoewel vele genen een rol kunnen spelen wordt het MAOA gen genoemd als een gen dat ervoor zorgt dat o.a. dopamine en serotonine goed werken. (9,10) Mensen met een variant van dit gen hebben een grotere kans dat die stofjes dan niet goed werken. Dat wil echter nog niet zeggen dat ze crimineel worden. Die kans is echter groter als er ongunstige omgevingsinvloeden bij komen zoals verwaarlozing, mishandeling en vernedering.

Dat genen toch kunnen overheersen ondanks het milieu, blijkt bij Gerald Stano en Jeffrey Landrigan. Beiden werden kort na hun geboorte door prima gezinnen geadopteerd. Toch werden het moordenaars. Stano beging zelfs 41 moorden. Raine ziet de verhouding tussen genen en omgeving als 50-50.

Zijn seriemoordenaars te herprogrammeren?

Zoals beschreven werken hersenstofjes, hersengebieden en verbindingen daartussen bij seriemoordenaars anders. De neuronenverbindingen tussen de hersengebieden waarlangs de stofjes gaan zijn dusdanig sterk waardoor ze steeds weer tot dezelfde gedachten en daden gaan.

Herprogrammering richt zich op het veranderen van de neuronenverbindingen, werking van de hersengebieden en werking van de hersenstofjes. Het gebruik van medicijnen kan de werking van hersenstofjes veranderen. Gedragstherapie probeert de werking van hersengebieden te veranderen bijvoorbeeld door het remmingssysteem van de prefrontale cortex te vergroten. Door therapiesessies wordt geprobeerd om de neuronenverbindingen zo om te buigen zodat normaal, acceptabel gedrag wordt verkregen. Maar dat het niet altijd werkt blijkt uit het verhaal van Willem van Eijk, bijgenaamd het beest van Harkstede. (11)

Willem van Eijk vermoordde in het begin van de jaren 70 een 15 jarig meisje en een 44 jarige vrouw. Hij werd hiervoor in 1975 veroordeeld tot een gevangenisstraf van 18 jaar met tbs. Na behandeling kwam hij in 1990 vrij. Niet veel lang daarna doodde hij nog drie vrouwen.