Probleem of stoornis: Conversiestoornis

De term 'conversiestoornis' is door Freud ingevoerd ter beschrijving van het optreden van een op zichzelf staand neurologisch symptoom dat op psychische in plaats van lichamelijke oorzaken berust.

Definitie en beschrijving

De meest geziene verschijnselen zijn verlammingen, zwakte, verlies van de tastzin, gevoelloosheid, bewusteloosheid, pseudo-toevallen, blindheid, doofheid of stemverlies. Freud was een neuroloog, geen psychiater, en zijn eerste klinische arbeid bestond voor een groot deel uit de bestudering en behandeling van patiënten met onverklaarde neurologische disfuncties.

Dit probleem kwam voldoende vaak voor in het Wenen van de jaren' 90 van de negentiende eeuw om een neurologische praktijk heel wat werk te verschaffen. Om niet geheel duidelijke redenen waren in de jaren' 90 van de twintigste eeuw conversiesymptomen in de ontwikkelde landen betrekkelijk zeldzaam, hoewel men ze in andere culturen veel vaker bleef zien.

De keuze van het woord 'conversie' is een afspiegeling van Freuds theorie. Hij geloofde dat uit innerlijke psychische conflicten voortkomende angst onbewust werd 'geconverteerd' ofwel omgezet in het neurologisch symptoom dat een symbolische oplossing voor het conflict bood.

Neem bijvoorbeeld de overbelaste moeder van een pasgeboren kind die een plotselinge en medisch onverklaarbare verlamming in haar rechterarm ontwikkelt. Na enig doorvragen blijkt dat zij voortdurend de neiging moet onderdrukken om haar voortdurend brullende en 'niet tevreden te krijgen' baby een klap te geven om hem eindelijk tot zwijgen te brengen. Freuds verklaring zou zijn dat de angst, voortkomend uit haar onbewuste moorddadige woede jegens het kind, is omgezet in een lichamelijke verlamming van haar arm, die haar belet haar agressieve impuls om te zetten

Aan dit psychologisch model, hoewel dikwijls geloofwaardig en altijd interessant, hebben we bij de behandeling gewoonlijk niet zo gek veel. Mensen die neigingen en psychische conflicten 'converteren' in lichamelijke symptomen staan, gewoonlijk niet te trappelen om inzicht in deze impulsen en conflicten te verkrijgen en zij reageren beter op een lichamelijke verklaring en een behandelingsplan dat wil zeggen, de stellige verzekering dat de verlamming gauw over zal gaan en een verwijsbriefje voor een kort revalidatieprogramma gericht op armoefeningen.

Het is belangrijk om behoedzaam te zijn bij het vaststellen van een conversiestoornis, vanwege het feit dat moeilijk met volle zekerheid valt te stellen dat er voor het 'neurologisch' symptoom geen onderliggende verklaring is in de vorm van een aandoening van het zenuwstelsel.

Een vrij groot deel van de mensen bij wie deze diagnose wordt gesteld (misschien 25%), blijkt vele jaren later een neurologische kwaal te hebben (zoals multiple sclerose) die zich in eerste instantie heeft gemanifesteerd in een atypische vorm die aanvankelijk niet door een onderzoek of tests als zodanig was te onderkennen. Er zijn verscheidene aanwijzingen voor de mogelijkheid van een conversiestoornis. Vanwege de voorspelbare loop van de zenuwbanen in de hersenen, doen de meeste neurologische symptomen zich volgens een vrij stereotiepe verdeling voor.

Een zenuwbeschadiging waardoor de tastzin uitvalt, veroorzaakt gevoelloosheid in bepaalde plekken in de huid, in een heel specifiek patroon dat de neuroloog zeer nauwkeurig met een speld kan aftasten. Als de patiënt klaagt over een gevoelloosheid die elk bekend patroon tart, rijst de vraag of het symptoom mogelijk niet beter als een uiting van emotioneel lijden te interpreteren valt.

Nog een aanwijzing vormt het moment van optreden van de symptomen. De plotselinge manifestatie van een neurologisch probleem midden in een crisis kan op een psychische oorzaak wijzen. Maar iemand met een 'conversiestoornis' kan ook een echte neurologische aandoening hebben. Veel patiënten met 'pseudo-toevallen' bijvoorbeeld hebben soms ook last van echte toevallen.

Diagnostiek volgens DSM IV

Er is sprake van een conversiestoornis als er sprake is van:

• Symptomen waarbij de motoriek of het gevoel worden aangetast (zoals verlies van coördinatievermogen, verlammingen, moeite met slikken, verlies van de tastzin, dubbel zien, doofheid, blindheid of toevallen) en die althans bij het begin een medische oorzaak lijken te hebben.