Je ziet wat je wilt zien

“Zien wat je wilt zien” geldt dat niet voor alles. Mensen nemen selectief waar ofwel met vertekening. Dat is al sinds de mensheid bestaat en heeft te maken met hoe de hersenen hetgeen er binnenkomt, interpreteren. Dat levert bij ieder mens weer even net iets anders op. Dit gaat in feite de hele dag zo door en hoewel je er niet bij stil staat, is dat wat zich er in je hoofd afspeelt. Hoe werkt dit en kan je dit beïnvloeden?

Selectieve waarneming, hoe werkt dat

Onze hersenen doen het automatisch, want de hoeveelheid prikkels die ons dagelijks bereikt is enorm en om uit die wirwar van informatie nog wijs te worden, selecteren de hersenen als het ware voor ons uit (de hersenen zijn te beperkt qua capaciteit om alles op te slaan). Zaken waar onze aandacht, volgens de hersenen, naar uit moet gaan. Je moet er dus bewust mee bezig zijn om patronen te onderscheiden.

Enkele voorbeelden:

• Denk aan de lente die zich erg vroeg aandient. We zijn ingesteld op winter en na enige tijd blijkt de temperatuur helemaal niet zo winters te zijn en beginnen onze hersenen zich te vormen naar een mogelijke vroege lente. Dit, terwijl als je meteen alert zou zijn geweest, al eerder had opgemerkt dat er al weer lentebloeiers beginnen te groeien, er al weer meer vogels fluiten etc.
• Maar ook de zwangere vrouw die plots opmerkt dat er toch wel heel veel vrouwen zwanger zijn en dit voor haar zwangerschap niet deed. Natuurlijk zijn er gemiddeld niet meer vrouwen zwanger dan anders. Maar je eigen focus ligt op dit onderwerp en dus vult je brein het als zodanig in. Pas op het moment dat iemand het relativeert, ga je zien dat het allemaal in perspectief is.

Dit maakt ook dat we kunnen stellen dat we ingesteld zijn op in patronen denken en onze hersenen passen patronen soms automatisch aan, als je daar dreigt buiten te vallen. Soms is dat goed, bijvoorbeeld twee maal hetzelfde woord achter elkaar typen, wordt door veel mensen als vanuit een automatisme gecorrigeerd. Op het moment dat je het (ogenschijnlijk) onbewust waarneemt, vindt deze actie al plaats.

Voor- en nadelen

Het heeft als nadeel dat je dus niet alles waarneemt (als dat al mogelijk is) en mogelijk belangrijke zaken over het hoofd ziet, tenzij je er bewust mee aan de slag gaat. Bovendien kan je te snel tot een conclusie (oordelen of zelfs veroordelen) komen, neem het voorbeeld van de lente maar weer eens voor de geest.
Als voordeel heeft het dat je de selectieve informatie – omdat deze netjes gestroomlijnd binnenkomt – beter en sneller kunt verwerken. Maar dit alles maakt wel dat je bewust waarnemen, wat nog steeds niet allesomvattend is en kan zijn, misschien nog iets beter toe moet passen. Zo merk je zaken eerder op en kan je buiten je referentiekader treden. Dit laatste is voor de man of vrouw die beslissingen moeten nemen, zeker geen overbodige luxe.

Hoe geef je er invulling aan?

Alle voor- en nadelen afwegende kan je niet anders stellen dan dat selectieve waarneming bijna een must is om, in een maatschappij waar continu zoveel prikkels op je afkomen, te functioneren. Dit laat onverlet dat je en aantal maatregelen in acht moet nemen om niet teveel vanuit tunnelvisie te reageren of waar blinde vlekken het beeld vertroebelen. Daar komt nog bij dat ervaring de kans op tunnelvisie vergroot. Denk maar aan de jonge medewerker die nog overal mogelijkheden ziet, versus de man of vrouw die er al jaren zit. Die heeft alles wel gezien … en is mogelijk dus een beetje blasé. Toch kan die jonge medewerker zonder ervaring met zijn/haar open blik nog zaken zien, die jij niet meer ziet. Je scope is dus zo anders geworden, dat je die mogelijkheden niet meer ziet.

Naast deze subjectieve waarneming kan het geen kwaad om in je besluitvorming ook wat objectieve data mee te nemen over datgene waar je een besluit over moet nemen. Check minimaal je besluit in spe nog even op objectieve data. Dit kan je blik desgewenst weer wat verruimen.

Het spreekt ten slotte voor zich dat je bij waarneming, zomaar of waar concreet een besluit genomen moet worden, je niet op de automatische piloot gaat, maar heel bewust in het proces zit.

Tot slot

Enerzijds dus goed dat het er is, je zou anders niet al die prikkels invulling kunnen geven en je hersenen zouden overuren maken. Anderzijds het spel om niet teveel in tunnelvisie en blinde vlekken terecht te komen als je – gestoeld op je ontstane beeld – een besluit neemt.