Geweten, gewetensvol en gewetensvrijheid

Het geweten wordt in tekenfilms of stripverhalen vaak weerspiegeld als een engeltje: het is het stemmetje dat ons de goede dingen laat doen. Het geweten bevat de normen en de persoonlijkheidsstructuur en zorgt ervoor dat we de juiste beslissing nemen door goed en kwaad tegen elkaar af te wegen. In onze jeugd wordt de basis voor het geweten vastgelegd. Soms ontstaat er een te streng geweten met een neurose als gevolg. Daarnaast kennen we nog de benamingen gewetensvol en gewetensvrijheid.

Wat is het geweten?

Het geweten is niet tastbaar, het is een psychologisch aspect. In psychologische zin is het geweten het centrum waar de normen van de mens en de persoonlijkheid zich bevinden. De mens heeft voortdurend te maken met driften die op komen zetten. Het geweten zorgt ervoor dat we op een verantwoorde manier omgaan met deze driften. Uiteindelijk is het de eigen ik die beslist wat er met de opkomende driften gebeurt.

Vaak ervaren we het geweten als een stemmetje binnen in ons hoofd, of als een engeltje (en een duiveltje als tegenhanger) op onze schouders, zoals dit vaak in tekenfilms wordt afgebeeld. Het geweten laat ons juiste keuzes maken in het leven omdat we weten wat goed en slecht is. Dit is ons aangeleerd in onze jonge jaren. Wanneer tijdens de jeugd het bijbrengen van normen en waarden ontbreekt, is het geweten vaak aangetast. Hierdoor kan de persoon uiteindelijk verkeerde keuzes gaan maken in het leven. Ook bij bepaalde psychische aandoeningen kan de eigen persoonlijkheid niet goed afgegrensd zijn, waardoor het geweten niet goed werkt. De stem die wij als geweten ervaren kan daardoor van buiten het lichaam lijken te komen. De patiënt hoort dan stemmen.

Te streng geweten

Een zeer strenge opvoeding of bepaalde opvoedingsmethoden kunnen ervoor zorgen dat het jonge kind een te streng geweten opbouwt. Normale driften kunnen daardoor door het geweten als fout worden beoordeeld. Hierdoor kunnen er angsten bij het kind of de jong volwassene ontstaan. Als gevolg hiervan zien we vaak dat er een afweer ontstaat tegen de opkomende driften met een neurose als gevolg. Er ontstaan dwangmatige handelingen en rituelen in het dagelijkse leven (dwangneurose), separatieangst, hypochondrie of andere neurosen. De patiënt is bang, radeloos, onzeker of overdreven emotioneel. Een combinatie van voorgaande vier komt vaak voor.

Het is belangrijk voor de ontwikkeling van het kind om een gedegen opvoeding te geven. Te strenge normen en waarden dragen bij aan een verstoord geweten. Op alle gebieden mag de ontwikkeling niet geblokkeerd worden. Het kind behoort te weten wat goed en slecht is, maar ook daar zijn zeer grote verschillen in te bemerken. Stiekem een koekje uit de trommel pakken mag niet, maar staat niet in verhouding tot het stelen uit een winkel of het plegen van inbraken. Toch moet het kind direct bijgebracht worden dat het ongevraagd pakken van het koekje uit de trommel fout is, om te voorkomen dat het kind steeds verder gaat hierin. Daarnaast behoren kinderen gehoor te kunnen geven aan hun behoeften, of dit nou voedsel, liefde, aandacht of iets anders is. Ook dit behoort op een verantwoorden en gedoseerde manier gedaan te worden. Het is de taak van de ouders of de opvoeders om dit in goede banen te leiden. Bij opvoedkundige problemen kan er hulp ingeschakeld worden. Echter, geen enkele ouder kan het perfect doen en ieder kind loopt in meer of mindere mate soms schade op. Dit hoeft niet gelijk van invloed te zijn op het geweten.

Gewetensvol

Gewetensvolle mensen zijn mensen die bewust met hun geweten omgaan. Dit soort mensen hebben veel zelfdiscipline: ze gaan gericht en correct te werk. Ze weten van doorzetten en bereiken vaak hun doel of hun droom. Mensen die niet gewetensvol zijn gaan vaker de fout in, komen op het verkeerde pad terecht en bereiken minder vaak hun doel of droom. Over het algemeen leven mensen die gewetensvol zijn ook langer, doordat ze de plicht voelen om gezond te leven. Dit is terug te zien in een gezonde leefstijl met de juiste voeding en voldoende beweging.

Gewetensvrijheid

Het woord gewetensvrijheid heeft te maken met de godsdienst. Dit moet niet verward worden met godsdienstvrijheid. Met godsdienstvrijheid wordt bedoeld dat iedereen vrij is om te kiezen voor een bepaalde godsdienst. Gewetensvrijheid gaat een stapje verder: je kan kiezen voor een bepaalde godsdienst maar er ook voor kiezen om niet aanhangig te zijn aan een godsdienst. Je bent dan atheïst: er is geen geloof. De meeste godsdiensten erkennen de gewetensvrijheid niet: zij vinden dat iedereen moet geloven en moet leven naar een bepaalde godsdienst. Gewetensvrijheid heeft in algemene zin weinig te maken met het geweten zelf. Overeenkomstig is dat het geloof of het ontbreken hiervan net als normen en waarden al in de jeugd wordt aangeleerd.