Psycho-organische stoornissen

Psycho-organische stoornissen zijn gedragsstoornissen. Bij deze stoornissen is er sprake van een niet-functionerend gedeelte van de hersenen. Er is dus in ieder geval een hersendisfunctie aantoonbaar of aannemelijk. Echter spelen er meestal ook andere somatische, psychologische of sociale factoren een rol.

Delier

Een delier is bij de meeste mensen bekend als het 'ijlen' bij hoge koorts. Het treedt vaak op bij dementie. Een delier is een veel voorkomende stoornis: in ziekenhuizen bij tien procent van de patiënten en misschien wel bij dertig procent van de bejaarde patiënten. Vermoedelijk wordt een delier elders dikwijls niet onderkend.

Kenmerken

Tijdens een delier kan er sprake zijn van:

• een verlaagd bewustzijn;
• concentratiestoornissen;
• desoriëntatie in tijd, plaats en persoon (dit betekent dat de patiënt moeite heeft met het bepalen van de tijd (welke dag is het?) en ruimte (waar ben ik?). Tevens heeft de patiënt moeite met het herkennen van andere mensen);
• snel geïrriteerd zijn;
• voornamelijk 's nachts onrustig zijn;
• (visuele) hallucinaties en waanideeën;
• er kunnen gevoelens van angst, woede, depressiviteit maar ook euforie optreden.

De symptomen treden plotseling en met wisselende intensiteit op.

Oorzaken

Een delier kan optreden door:

• het gebruik van bepaalde medicijnen;
• bij intoxicatie of adrupt stoppen met verslavende middelen;
• lichamelijke kwalen zoals hersenaandoeningen (dementie, tumor), hart- en vaatziekten, hormonale aandoeningen (diabetes) en infectieziekten (longonsteking).

Een delier kan bij ouderen ook optreden bij een lichte aandoening. Dit komt omdat er bij hen ook andere factoren een rol spelen die een delier tot stand kunnen brengen. Denk hierbij aan de inname van allerlei soorten medicijnen in combinatie met dementie en/of bepaalde ziekten. Tevens kunnen angst, stress, slaapproblemen of een slechte voedingstoestand kunnen het ontstaan van een delier in de hand werken.

Alcohol

Overmatig gebruik van alcohol kan leiden tot een delirium tremens. Een delirium tremens is een ernstig onthoudingsverschijnsel. Het kan optreden bij mensen die tien tot vijftien jaar lang zeer veel gedronken hebben. Het treedt zes tot 48 uur na het laatste drankje op. Hierbij treden er hallucinaties op. De patiënt ziet beweeglijke (fantasie)diertjes die tevens gevoeld kunnen worden. Er treedt een verhoogde lichaamstemperatuur op. De patiënt ziet vuurrood en zweet veel. Er is sprake van een verlaagd bewustzijn en extreme angst. Er zijn tremors en de patiënt is erg onrustig. Een delier kan 72 uur duren. Tijdens het delier kan er sprake zijn van totale slapeloosheid. Er kunnen insulten optreden. Een delier kan behandeld worden met benzodiazepinen. Dit heeft meteen een gunstig effect op de onrust en de hallucinaties. Bij een delirium is een indicatie voor een spoedopname. Onbehandeld volgt er uitputting in drie tot tien dagen.

Dementie

Dementie komt vrij vaak voor. Door de vergrijzing van de samenleving neemt de aandoening toe. Dementie kan op iedere leeftijd voorkomen. Het komt echter het meest voor bij ouderen.

De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer. De ziekte van Alzheimer kan zowel voor als na het 65ste levensjaar optreden. Er zijn, naast de ziekte van Alzheimer, verschillende andere vormen van dementie. Hiervan is de meest voorkomende de vasculaire vorm dementie. Dit wordt veroorzaakt door een verminderde doorbloeding van de hersenen. Daarnaast bestaat er een vorm van dementie die veroorzaakt wordt door lichamelijke aandoening als AIDS, schildklierafwijkingen, diabetes en ernstige lever- of nierstoornissen. Hersentumoren en hersenbeschadigingen (hersentrauma) ten gevolge van een ongeluk kunnen ook tevens tot dementie leiden. Ook zijn er bepaalde stoffen die dementie kunnen veroorzaken. Dit zijn stoffen zoals lood, bepaalde chemicaliën, medicatie en drugs. Pas wanneer al deze vormen van dementie na intensief medisch, neurologisch en psychiatrisch onderzoek zijn uitgesloten, kan vastgesteld worden dat het om de ziekte van Alzheimer gaat.

Het is opvallend dat dementerende bejaarden voortdurend aandacht hebben voor hun ouders. Ondanks hun hoge leeftijd gedragen dementerende bejaarden zich alsof hun ouders nog leven. Hierbij keert vooral de moeder terug in de belevingswereld van deze ouderen. Volgens Miesen (1990) creëert het dementeringsproces een onveilige situatie bij de ouderen. Het verlangen naar de ouders is hiervan een uiting.

Als een oudere zich in het beginstadia van het dementeringsproces bevindt, weet hij/zij wel dat de ouders overleden zijn, maar denkt hij/zij wel veel aan hen. Het denken aan de ouders biedt hen kennelijk emotionele steun. Naast het veel aan de ouders denken, vertonen dementerende bejaarden in het beginstadia hechtingsgedrag ten opzichte van het personeel en op bezoek komende familieleden. Dit hechtingsgedrag komt overeen met het gedrag van kinderen. Ze klampen zich vast aan het personeel en familie, ze volgen hen met hun ogen, ze huilen en roepen familie na als ze vertrekken. Gedurende het dementeringsproces neemt dit gedrag af.

Kenmerken van de ziekte van Alzheimer

• vergeetachtigheid en lichte veranderingen in de persoonlijkheid (begin stadia);
• geleidelijke achteruitgang van de cognitieve functies: taal, abstract denken en vooral geheugen;
• bepaalde handelingen zoals zich aankleden of de tanden poetsen verlopen moeizamer, terwijl de motoriek nog wel intact is;
• desoriëntatie in plaats, tijd en persoon (zie uitgebreidere uitleg bij bovenstaande kenmerken van een delier)
• steeds slechter onthouden wat kort geleden gebeurd is. In een later stadia vergeet men ook persoonlijke gegevens en algemeen bekende feiten (zoals wie er staatshoofd is). Herinneringen uit hun jeugd kan men vaak nog wel oproepen;
• de leemten in het geheugen probeert men te vullen met verzinsels;
• dramatische veranderingen in de persoonlijkheid;
• verwarring;
• taalstoornissen;
• depressiviteit;
• agressie;
• apathie;
• In het eindstadium treedt er decorumverlies op. Men plast dan bijvoorbeeld in de kamer of loopt in ondergoed op de gang;
• In het eindstadium krijgt men een houterige motoriek;
• Patiënten worden sterk hulpbehoevend;
• Incontinentie treedt op in het eindstadium;
• Familie en vrienden worden in het eindstadium niet meer herkend.

Oorzaken van de ziekte van Alzheimer

• De ziekte van Alzheimer komt veel bij ouderen voor. Veroudering lijkt een factor van betekenis. De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een extreem verouderingsproces. Er spelen, bij het normale verouderingsproces, dezelfde processen in de hersenen af maar bij Alzheimer-patiënten verlopen deze processen sneller;
• Erfelijke factoren spelen een rol bij de ziekte van Alzheimer. Familieleden van een patiënt met Alzheimer hebben een twee keer zo grote kans op de ziekte als anderen.

Korsakovsyndroom

Het Korsakovsyndroom is een vorm van dementie. Het wordt meestal veroorzaakt door te veel alcoholgebruik. Patiënten met deze vorm van dementie kunnen informatie, die ze hebben opgeslagen vóórdat ze aan het syndroom gingen lijden, zich nog wel herinneren, maar kunnen geen nieuwe informatie meer opslaan.