Anti-Apartheidsorganisaties: Boycot Ouspan, Kairos en andere

In de tweede helft van de 20e eeuw hielden zich in Nederland tientallen organisaties en (plaatselijke) werkgroepen bezig met de bestrijding van onrecht in Zuidelijk Afrika. In ‘t bijzonder de apartheidspolitiek in Zuid-Afrika was daarbij object van actie, zeker na de omwentelingen in Angola (1975) en Zimbabwe (1980). Komitee Zuidelijk Afrika, Anti Apartheids Beweging Nederland (AABN), Boycot Outspan Aktie en de Werkgroep Kairos waren de belangrijkste actie-/werkgroepen. In 1997 vond er een fusie van een aantal groepen plaats waardoor het Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika (NIZA) ontstond.

Inhoud

• 1. Komitee Zuidelijk Afrika (KZA)
• 2. Anti Apartheids Beweging Nederland (AABN)
• 3. Boycot Outspan Aktie (BOA)
• 4. Werkgroep Kairos
• Overige
• Na 1994

We kunnen stellen dat er, zeker in de jaren 1970-1990, in Nederland geen solidariteitsbeweging zo omvangrijk was als de Zuidelijk Afrika beweging. Komitee Zuidelijk Afrika, Anti Apartheids Beweging Nederland, Boycot Outspan Aktie en Werkgroep Kairos waren dus de belangrijkste landelijke organisaties. Boycot Outspan, met het indringende affiche van de neger die letterlijk uitgeperst wordt, is misschien wel de bekendste

1. Komitee Zuidelijk Afrika (KZA)

Het KZA comité werd in 1961 opgericht onder de naam Angola Comité en had toen als doel: actie voeren tegen de westerse steun aan Portugal en het organiseren van hulp aan de bevrijdingsbewegingen in de Portugese koloniën Angola, Mozambique en Guinee-Bissao. Nadat deze koloniën in 1976 alle onafhankelijk waren, verlegde het comité de aandacht naar andere landen in Zuidelijk Afrika (Zuid-Afrika, Namibië en Zimbabwe). Tegelijkertijd werd de naam Angola Comité veranderd in Komitee Zuidelijk Afrika

Politiek pogressief

Om zich politiek en maatschappelijk niet te isoleren, stelde het KZA zich onafhankelijk op; ze wilde niet gebonden zijn aan een politieke partij of maatschappelijke organisatie. Wel richtte ze zich vooral op het progressieve en linkse deel van politieke spectrum. Voorman Sytze Bosgra formuleerde het doel al volgt: “Steun aan de bevrijdingsstrijd in Zuidelijk Afrika via materiële steun aan de bevrijdingsbewegingen en kampagnes tot isolering van het regime.” Dit trachtte men te bereiken door enerzijds het grote publiek in Nederland te informeren en te activeren en anderzijds de Nederlandse regering over te halen maatregelen te nemen (zie ook verderop)

2. Anti Apartheids Beweging Nederland (AABN)

De AABN werd opgericht in 1971. De doelstelling, geformuleerd in de statuten van de stichting, luidde:
“Direkt of indirekt bij te dragen tot afschaffing van maatschappelijke discriminatie op grond van raciale of andere verschillen, daarbij uitgaande van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, uitgegeven door de Verenigde Naties op 10 december 1948, zulks in het bijzonder met betrekking tot Zuidelijk Afrika.”

Meer uitgesproken links

Men trachtte dit te bereiken door de “mensen in Nederland aktief te betrekken bij het solidariteitswerk met de strijd van het ANC, SWAPO, en Patriottisch front” en “Nedederland een aktief beleid van totale isoliering van de apartheidsregiems te laten voeren”. De actievormen, taalgebruik en samenwerking met CPN en ANJV gaven de AABN een meer uitgesproken links imago dan bijvoorbeeld het KZA.

3. Boycot Outspan Aktie (BOA)

In de eerste jaren van haar bestaan – de BOA dateerde van 1972 – stelde deze organisatie zich tamelijk beperkt op: boycot in Nederland van Outspancitrusvruchten. Men wilde “Bij een zo breed mogelijk publiek daadwerkelijke solidariteit wekken met de onderdrukte meerderheid van de Zuid-Afrikaanse bevolking”. Later richtte de BOA zich meer in het algemeen tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Dat deed de organisatie door het “informeren en mobiliseren van het publiek”. Ze verspreidde daartoe “aktie- en informatiemateriaal, nam initiatief tot akties en bood waar mogelijk ondersteuning aan akties van anderen”.

4. Werkgroep Kairos

Vrienden van het Christelijk Instituut voor Zuidelijk Afrika (van ds. Beyers Naudé) die al jarenlang in Nederland actief waren bij de bestrijding van racisme en apartheid, richtten in 1970 de Werkgroep Kairos op. Als belangrijkste taak zag de werkgroep: ondersteuning van het Christelijk Instituut, dat het in die tijd steeds moeilijker kreeg. Ze deed dit onder andere door informatie te geven over verschillende aspecten van de apartheidspolitiek via haar blad Kairos Berichten.

Met name actief op kerkelijk terrein

Kairos bewoog zich voornamelijk op kerkelijk terrein en vormde daarmee een schakel tussen de actie- en werkgroepen enerzijds en de kerken anderzijds. Samen met KZA en BOA werd het blad Amandla uitgegeven.Een belangrijk thema voor de Werkgroep Kairos, later Stichting Kairos, was de rol van het bedrijfsleven in Zuidelijk Afrika, in het bijzonder die van Shell bij de oliewinning. Na het einde van het apartheidsregime in Zuid-Afrika en de eerste vrije verkiezingen in 1994 richtte Kairos zich vooral op verzoening en wederopbouw.

Overige

Naast genoemde landelijke anti-apartheidsorganisaties waren er, vaak plaatselijk, nog tientallen groepen actief, vaak aangeduid als Werkgroep Zuidelijk Afrika; bij voorbeeld de WZA- Groningen.

Nog wat voorbeelden van organisaties: Komitee Shell uit Zuid-Afrika (SuZA), Defence and Aid Fund Nederland (DAFN), Lagere Overheden tegen Apartheid (LOTA), de Eduardo Mondlane Stichting (EMS) en het Azania Komité (voortgekomen uit de ‘Kommunistiese Organisatie Rotterdam en Omstreken’)

Na 1994

Bij verkiezingen in 1994 in Zuid-Afrika behaalde het African National Congress (ANC) 63 procent van de stemmen. Het ANC kreeg zo de absolute macht in het land en haar leider Nelson Mandela werd de eerste zwarte president. Dat luidde meteen het einde in van de anti-apartheidsbewegingen in Nederland. Opvolger van de AABN werd het Instituut voor Zuidelijk Afrika, dat in maart 1995 een principeakkoord sloot met het KZA en de EMS. De groepen zouden uiteindelijk in 1997 fuseren tot het Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika (NIZA). Er werd veel geschreven en gepubliceerd door de groepen, getuige het feit dat in 2008 het NIZA 140 meter archief overdroeg aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis.

In 1992 stopte de BOA.
Kairos bleef als onafhankelijk informatie- en documentatiecentrum bestaan en bleef wederopbouw-projecten in Zuid-Afrika steunen. In 2001 werd door het algemeen bestuur besloten de activiteiten te staken en uiteindelijk werd de Stichting Kairos per 1 juli 2004 opgeheven.

Van de overige comités en groepen waren in 1991 DAF Nederland en SuZA al gestopt. Het werk van LOTA, vanaf 1993 Gemeentelijk Platform Zuidelijk Afrika, werd overgenomen door de Vereniging Nederlandse Gemeenten.

Lees verder

• De apartheid in Zuid-Afrika en de kerken, 2e helft 20e eeuw
• Boerenoorlogen en imperialisme in Zuid-Afrika