De Balkenendenorm en andere naar politici vernoemde termen

In de in 2013 vastgelegde Balkenendenorm wordt bepleit dat openbare bestuurders in ons land niet meer mogen verdienen dan 130 procent van een ministerssalaris. De norm is vernoemd naar voormalig minister-president Jan-Peter Balkenende. De premier is niet de enige politicus in Nederland wiens naam gekoppeld is aan een norm, aan de naam van een arbeidsbaan of aan het benoemen van een probleemwijk. Onder meer de politici Lieftinck, Zalm, Kok, Melkert, Hillen en Vogelaar gingen hem hierin voor.

Naar politici vernoemde termen

Verschillende politici en ministers hebben tijdens hun ministerschap maatregelen doorgevoerd waaraan hun namen verbonden zijn geraakt. Met Vogelaarwijk wordt niet een broedplaats voor ornithologen bedoeld maar de term staat synoniem voor een achterstandswijk en verwijst naar minister Ella Vogelaar. De Zalmsnip is evenmin een vogel- of vissoort maar de aanduiding van een lastenverlichting.

Een aantal voorbeelden van politici, voor korte of lange tijd 'vereeuwigd' in de aanduiding van een norm, de naam van een gesubsidieerde baan, een deal of een starterskit om de Nederlanders kennis te laten maken met een nieuwe munt:

Tientje van Lieftinck

Piet Lieftinck was na de Tweede Wereldoorlog Minister van Financiën in vier achtereenvolgende kabinetten. Op 26 september 1945 kregen alle Nederlanders tien gulden, bedoeld om in de daaropvolgende week van rond te komen. In het kader van de grote geldzuivering werden in die week alle oude bankbiljetten en munten ingeleverd en omgeruild voor nieuw geld.

Het Tientje van Lieftinck was in werkelijkheid geen tientje want het bestond uit verschillende coupures. Om te voorkomen dat een tekort aan wisselgeld zou ontstaan, kregen de Nederlanders vijf biljetten van een gulden en twee van een rijksdaalder. Het tientje was geen gift; alleen degene die tien gulden aan oud geld kon inleveren kreeg tien gulden in nieuwe bankbiljetten terug.

Het Lieftincktientje

Het Lieftincktientje (niet hetzelfde als het Tientje van Lieftinck) was het eerste tienguldenbiljet dat na de geldzuivering werd uitgegeven. Het wellicht bekendste bankbiljet uit de Nederlandse naoorlogse geschiedenis werd vanaf oktober 1945 in omloop gebracht.

Kwartje van Kok

Als gevolg van economische stagnatie voerde het derde kabinet van Ruud Lubbers (1989-1994) een extra pakket aan maatregelen door. Met de invoering van de zogeheten Tussenbalans 1991 probeerde het kabinet de tekorten op de rijksbegroting terug te dringen. Eén van de maatregelen uit het pakket was het Kwartje van Kok, de accijnsverhoging op autobrandstof van 18,3 cent per liter op benzine en 7 cent per liter op diesel. De naar Minister Kok van Financiën vernoemde, als tijdelijk bedoelde, maatregel is nooit teruggedraaid.

Zalmnorm

Tijdens het eerste kabinet onder leiding van Wim Kok (‘Paars I’, 1994-1998) werd de Zalmnorm ingevoerd waarin de uitgaven van de overheid los werden gekoppeld van de inkomsten van de overheid. De norm is vernoemd naar Gerrit Zalm, in die jaren Minister van Financiën. Bij dit ‘trendmatig begrotingsbeleid’ mogen de uitgaven niet hoger zijn dan een vooraf afgesproken bedrag; de meevallers worden niet gebruikt voor extra uitgaven terwijl de tegenvallers niet automatisch door extra bezuinigingen worden opgevangen. De meevallers dienen voor het verminderen van de staatsschuld.

Zalmsnip

De lastenverlichting die het kabinet van minister-president Wim Kok op 1 januari 1998 doorvoerde werd Zalmsnip genoemd, een samentrekking van de naam van minister Zalm en de benaming in de volksmond voor het bankbiljet van honderd gulden, de snip.
Als gevolg van een begrotingsoverschot besloot de minister een korting van honderd gulden (ruim € 45) door te voeren op de lokale lasten. De gemeenten, verantwoordelijk voor de uitvoering van deze korting, hebben de Zalmsnip met name toegepast op de aanslagen onroerendezaakbelasting. De Zalmsnip is in februari 2005 afgeschaft.

Zalmkit

In de maand vóór de omschakeling van de gulden naar de euro op 1 januari 2002 kreeg iedere Nederlander ouder dan zes jaar een set met daarin alle acht euromunten. Deze starterskit, zoals de naam officieel luidt, kreeg in navolging van de Zalmsnip in de wandelgangen al gauw de naam Zalmkit. De bedoeling van de Zalmkit, waarvoor De Nederlandsche Bank de onkosten heeft gedekt, was Nederland kort voor de invoering van de euro kennis te laten maken met de nieuwe munt.

Melkertbaan

De Melkertbaan die in 1994 werd ingevoerd was bedoeld om mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt werkervaring op te laten doen via gesubsidieerde arbeid waarna herintegratie op de reguliere arbeidsmarkt mogelijk zou worden. De Melkertbaan dankte zijn naam aan Ad Melkert, toenmalig Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Het salaris voor dit soort banen, gefinancierd uit het Europees Sociaal Fonds, bedroeg maximaal 1,2 maal het minimumloon.

Bolkesteinmaatregel en -richtlijn

VVD-politicus Frits Bolkestein is in de jaren tachtig staatssecretaris van Economische Zaken en Minister van Defensie. In de jaren negentig is hij politiek leider van zijn partij. Na zijn werkzame leven in de binnenlandse politiek is hij vanaf 1999 een aantal jaren Eurocommissaris voor Interne Markt, Douane Unie en Belastingen. In die functie vaardigt hij een richtlijn uit met als doel het vereenvoudigen van het betalingsverkeer binnen het gebied van de eurolanden. De maatregel die op 1 juli 2003 is ingegaan wordt de Bolkesteinmaatregel genoemd. De Europese Dienstenrichtlijn uit februari 2006 die de EU-lidstaten verplicht tot het vrijgeven van hun dienstenmarkt ten gunste van aanbieders in andere lidstaten staat ook bekend als de Bolkesteinrichtlijn.

Wet Rietkerk-uitkering

De Wet Rietkerk-uitkering geldt als een bijzondere uitkering. De uitkering moet worden gezien als een verzoenend gebaar van de Nederlandse regering aan de Molukkers die in 1951 naar ons land waren gebracht. De wet is vernoemd naar Koos Rietkerk, toenmalig Minister van Binnenlandse Zaken en in die hoedanigheid verantwoordelijk voor het minderhedenbeleid.
De jaarlijkse uitkering voor de eerste generatie Molukkers is in 1988 vastgesteld op 2000 gulden, nu 900 euro.

Wet Hillen / Hillenaftrek

De Hillenaftrek bepaalt dat als de betaalde hypotheekrente lager is dan het eigenwoningforfait, een extra aftrek mag worden geclaimd ter grootte van het verschil. De Wet Hillen (2005) ter bevordering van de financiering van de eigen woning met eigen middelen is vernoemd naar Hans Hillen, invloedrijk Tweede Kamerlid namens het CDA in de periode 1990-2002. De Wet Hillen is door het kabinet-Rutte III in 2018 ingetrokken met een overgangstermijn van dertig jaar.

Vogelaarwijk

Minister Ella Vogelaar van Wonen, Wijken en Integratie presenteerde in maart 2007 een lijst met de veertig grootste probleemwijken. Voor deze wijken met sociale, fysieke en economische achterstand werden tijdens de kabinetsperiode van Balkenende-IV extra investeringen gedaan. De economische crisis zorgde omstreeks 2009 voor vertraging in de aanpak van een groot aantal van de naar de minister vernoemde Vogelaarwijken.

Balkenendenorm

De Wet normering topinkomens legt sinds januari 2013 beperkingen op aan de salarissen van topfunctionarissen in de publieke en semipublieke sector. De wet komt voort uit de Balkenendenorm waarin wordt bepleit dat openbare bestuurders in ons land niet meer mogen verdienen dan 130 procent van het salaris van een minister (op het moment van invoering in 2013 ongeveer € 229.000).

De norm is vernoemd naar minister-president Jan-Peter Balkenende en een gevolg van de maatschappelijke verontwaardiging over de hoge salarissen van diverse openbare bestuurders, zelfs bij niet goed functionerende bestuurders en de niet zelden daaruit voortvloeiende hoge ontslagvergoedingen.

Teevendeal

De Teevendeal,de deels geheime schikking tussen het Openbaar Ministerie en een drugshandelaar, is vernoemd naar toenmalig officier van justitie Fred Teeven die daarna van 2010 tot 2015 staatssecretaris van Veiligheid en Justitie is. De details van de schikking waarin de drugshandelaar in beslag genomen geld terug ontving gingen buiten de Belastingdienst en de FIOD om. De geheimhouding leidt tot de zogeheten bonnetjesaffaire waardoor meerdere bewindspersonen moeten aftreden.

Blokhypotheek

De duohypotheek, de combinatie van een annuïteitenhypotheek en een aanvullende krediethypotheek, wordt ook wel Blokhypotheek genoemd. Naamgever aan deze ingewikkelde manier om voor starters een woning betaalbaar te houden is Minister Blok van Wonen en Rijksdienst die de hypotheekvorm in het voorjaar van 2013 presenteerde.

Als nadeel van de Blokhypotheek wordt gezien de extra lening die moet worden afgesloten waarbij in feite een schuld met een schuld moet worden afbetaald; een voordeel op de korte termijn geeft een schuld op de lange termijn. Aangezien geen enkele bank het product aanbiedt is de Blokhypotheek geen succes geworden. Wel kunnen starters sinds 1 januari 2017 bij het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten (Svn) een starterslening bij hun gemeente aanvragen.

Kwartje van Rutte

In navolging van het Kwartje van Kok is in 2018 in de volksmond sprake van het Kwartje van Rutte, alhoewel de aanleiding een geheel andere is. Het kabinet Rutte-III schaft de dividendbelasting af; globaal kost de afschaffing hiervan iedere Nederlander ongeveer 25 cent; deze blijvende inkomstenderving zal door andere belastingen moeten worden gecompenseerd.

Andere voorbeelden genoemd naar politici

Naast de voorbeelden van ministers die hun naam terugzagen in een norm, een betaalmiddel of een hypotheekvorm zijn er tevens politici waarvan de naam gekoppeld is aan een gebeurtenis, een manier van presenteren of verdoezelend taalgebruik. Enkele voorbeelden hiervan zijn:

• Willem Drees ('Trekken van Drees'; in 1947 loodst Willem Drees de Noodwet Ouderdomsvoorziening, de voorloper van de AOW, door het parlement; in de volksmond werd gezegd dat de mensen die recht hadden op dit staatspensioen ‘van Drees trokken’);
• Norbert Schmelzer (De Nacht van Schmelzer in oktober 1966 waarin het kabinet-Cals valt);
• Ruud Lubbers (het voor premier Ruud Lubbers kenmerkende wollige taalgebruik wordt aangeduid met het woord lubberiaans terwijl het door PvdA-Kamerlid Marcel van Dam bedachte belubberen synoniem is voor bedonderen);
• Elco Brinkman (voor de Tweede Kamerverkiezingen van 1994 bedenkt voorlichter Frits Wester voor fractievoorzitter Elco Brinkman de lopende presentatie, de zogenaamde Brinkman shuffle);
• Hans Wiegel (De Nacht van Wiegel in mei 1999 waarin het kabinet-Kok II aanvankelijk valt maar na enkele weken de draad weer oppakt).

Bosbelasting

Bijna had Wouter Bos (Minister van Financiën in het vierde kabinet van Jan Peter Balkenende) opgenomen kunnen worden in het rijtje met bovenstaande voorbeelden. De zogeheten Houdbaarheidsbijdrage die een onderscheid maakt tussen belastingplichtigen die zijn geboren vóór 1946 en na 1945 leek in eerste instantie de naam Bosbelasting te krijgen.