Gorbatsjov, glasnost, en perestrojka

Gorbatsjov werd geboren op 2 maart 1931 in Privolnoe (dorpje in het noorden van de Kaukasus). Zijn vader was daar monteur. Gorbatsjov was intelligent en mocht rechten studeren aan een universiteit in Moskou. In 1952 werd hij lid van de partij. Hij trouwde in 1953 met Raisa Maksimovna Titarenko, zij was een studente filosofie. Gorbatsjov klom op van de Komsomol tot het regionale partijsecretariaat en werd uiteindelijk partijsecretaris van de stad en vier jaar later van de provincie. Gorbatsjovs hervormingsplannen waren gericht op een verbetering van het maatschappelijk stelsel. Gorbatsjov liet een reeks van vernieuwingen zien die de machtspositie van de communistische partij op de proef stelden, in de tweede periode. Gorbatsjov stopte met de partij als voornaamste instrument van macht. Hij richtte zich op de staat als nieuwe basis voor zijn macht en mikte op de instelling van een sterk presidentschap. Hij zocht politiek steun bij de niet Russische nationaliteiten. Gorbatsjov voelde zich voldoende machtig om politieke taboes te doorbreken. De gebeurtenissen in 1988 vormden een veranderingsproces dat niet omkeerbaar was. In maart 1990 kwamen de besluiten tot stand die de leidende rol van de partij beëindigden. Gorbatsjov werd toen president nieuwe stijl. Vanaf toen tot de zomer van 1991 heerste het derde tijdperk, gekenmerkt door zichtbare en versnelde machtsverval van de Sovjetunie. Crisisverschijnselen grepen om zich heen. De maatschappelijke ontwikkelingen waren Gorbatsjov geheel uit de hand gelopen. De economie vertoonde een chaos. De deelrepublieken konden in hun soevereiniteitsstreven niet meer worden getemperd. Een wijziging in de grondwet veroorzaakte ook het stichten van nieuwe politieke partijen. Op een vergadering van het centraal comité in juli 1991 werd het marxismeleninisme losgelaten als partij-ideologie en de partij tot een soort sociaal-democratische partij te vormen. De mislukte staatsgreep van 19-21 augustus 1991 die door de conservatieven werd gepleegd was de genadeslag voor de communistische partij. Voor de coup hadden de meeste republieken zich onafhankelijk verklaard wat tot nog meer chaos leidde. De Sovjetrepubliek (Rusland) verklaarde zich onder leiding van Boris Jeltsin ook onafhankelijk. Gorbatsjov probeerde de unie nog te redden maar dit mislukte. Hij trad op 24 augustus 1991 af.

Wat waren glasnost en perestrojka?

(en wat was de bedoeling van Gorbatsjov met glasnost en perestrojka)

Glasnost is het Russische woord voor doorzichtigheid of openheid en het wordt gebruikt om culturele en politieke openheid in de Sovjet-Unie onder Gorbatsjov te beschrijven. Perestrojka betekent hervorming. Het wordt gebruikt om de Russische pogingen om het communistische systeem te hervormen, aan te duiden.

Gorbatsjov bekleedde de functie van eerste president van de Sovjet-Unie vanaf maart 1990. Zijn doel was economische en politieke hervorming onder de trefwoorden Glasnost en Perestrojka.

Wat waren de gevolgen van de glasnost en perestrojka van Gorbatsjov?

Op mondiaal niveau:

Gorbatsjovs glasnost zorgde ervoor dat de Sovjet-Unie werd ‘geopend’ met als gevolg dat het enorme land werd opgenomen in de wereld. Het resultaat werd zichtbaar in de buitenlandse politiek van Gorbatsjov, die werd uitgedragen door Edvard Sjevardnadze (minister van buitenlandse zaken). Het ‘Nieuwe Denken’ (de veranderende houding jegens het buitenland van de Sovjet-Unie, volgens Gorbatsjov) wierp zijn vruchten af. De relaties tot de Verenigde Staten verbeterden in hoog tempo, vooral toen een eerste wapenakkoord werd gesloten door Michail Sergeevitsj Gorbatsjov en Ronald Reagan. Er kwam een ontspanningspolitiek die werd overgenomen door de opvolger van Reagan, George Bush. Hoogtepunt van de ontspanning werd het gedenkwaardige jaar 1989; afschudding van het bewind van de communisten door Bulgarije, Hongarije, Oost-Duitsland, Polen, Roemenië en Tsjecho-Slowakije en het verdwijnen van de Berlijnse Muur.

Op nationaal niveau, in de Sovjet-Unie dus:

Het einde van de perestrojka? Gorbatsjov kreeg de Nobelprijs voor de vrede in 1990. Maar deze buitenlandse waardering werd niet gedeeld in het binnenland, veel Russen regeerden negatief op het bericht van de Nobelprijs voor Gorbatsjov. Dat is te verklaren met het feit dat het economisch slecht ging in de Sovjet-Unie; de economische hervorming om de Sovjet-Unie in het kielzog van de grote mogendheden te houden, was mislukt. De economische hervorming (een van de hoofddoelen van de perestrojka) is een serie van eindeloze discussies, onbezonnen en ondoordachte experimenten en onvoltooide plannen sinds de start in 1985. De investeringen gingen omlaag, het machinepark verouderde en het platteland liep leeg tegelijkertijd. De stemmen die wilden overgaan op een markteconomie, waarin de prijzen niet langer worden vastgesteld door de overheid maar worden bepaald door aanbod en vraag, klonken luider. Maar de regering aarzelde. Een aantal economen onder leiding van Stanislas Sjatalin, presenteerden het plan, waarin ze wilden overgaan op een vrijemarkteconomie binnen 500 dagen, in de zomer van 1990. De planeconomie verdedigers en andere economen boden veel weerstand. Zoveel dat Gorbatsjov besloot op 24 september 1990 om zijn presidentiële volmachten te gebruiken. Veel eigentijdse historici zijn van mening dat de perestrojka eindigde op deze dag. Het was het einde van de economische hervormingen en de presidentiële maatregelen die waren bedoeld om de leveranties aan de grote steden te waarborgen, werden gesaboteerd. Het gevolg was schaarste van voedsel in Leningrad, Moskou en veel Russische steden. Minister Sjevardnadze nam ontslag in december 1990, waarbij hij waarschuwde voor de dictatuur die naderde.

Het einde van de glasnost?

De allergrootste dreiging voor de Sovjet-Unie komt van de nationaliteiten. Verschillende volken zijn bereid om te strijden voor hun zelfstandigheid. De centrale regering kwam met een Unieverdrag dat de onderlinge verhouding en samenwerking tussen de 15 republieken moet regelen om het uiteenvallen van de Sovjet-Unie te voorkomen. Het is een voorstel dat de Sovjet-Unie wil veranderen in een gemenebest van republieken. Maar de nationalisten staan niet altijd achter deze plannen; het kwam tot botsingen tussen nationalisten en Sovjetmilitairen in januari 1991 in de hoofdstad van Letland Riga, en in de hoofdstad van Litouwen Vilnjoes. Er vielen doden aan de kant van de nationalisten. De gebeurtenissen in de Baltische steden hadden belangrijke gevolgen; tienduizenden gingen de straat op om te protesteren tegen het harde militaire optreden. Zij stelden Gorbatsjov als verantwoordelijke en sommigen vergeleken hem met Stalin en anderen eisten zijn aftreden. Gorbatsjov beklaagde zich over de ‘partijdigheid van de media’. En het gevolg was dat de vrijheid van drukpers werd afgeschaft.