Chili onder de militaire dictatuur van Pinochet

De Chilenen hebben zwaar geleden onder de dictatuur van Pinochet, die duurde van het begin van de jaren '70 tot het begin van de jaren '90. Als gevolg hiervan zijn diverse Chileense vluchtelingen naar Nederland gekomen. In deze lange periode zijn duidelijk verschillende fasen te onderscheiden. Welke impressie heeft dit achtergelaten op pets en cultuur in Chili?

Chili onder Pinochet

• Welke fasen zijn in het cultuurbeleid van de militaire junta te onderscheiden?
• Fase 1 tot 1977: de vernietigingsfase
• Fase 2 vanaf 1977: einde aan de blinde willekeur
• Fase 3: proces van liberalisering
• Waarom leidt willekeur tot de cultuur van angst?
• Welke gunstige neveneffecten heeft de censuur voor het culturele leven en de pers gehad?
• Waarom is het de oppositionele pers zo slecht vergaan na herstel van de democratie in Chili?

Welke fasen zijn in het cultuurbeleid van de militaire junta te onderscheiden?

Fase 1 tot 1977: de vernietigingsfase

Alles dat een link had met het Volksfront moest vernietigd worden. Een verklaring voor deze culturele vervolging moet gezocht worden in de ideologie van de militairen, de doctrine van nationale veiligheid. Daarbij wordt gedacht dat de wereld bestaat uit twee vijandige kampen. Sinds de Cubaanse revolutie bestaat daarbij het idee dat de vijand niet buiten maar binnen de landsgrenzen gezocht moet worden. Deze oorlog tegen het eigen volk werd vooral gevoerd op het vlak van de ideeën. Een terrorist zou niet alleen iemand met een pistool of een bom zijn, maar ook iemand die het volk injecteert met linkse of niet christelijke ideeën. Een verdedigingsmechanisme tegen deze ideeën was de censuur.

Fase 2 vanaf 1977: einde aan de blinde willekeur

De blinde willekeur had Chili ook in het buitenland een negatief stempel opgeleverd en men was zich dat bewust. Gepoogd werd een institutioneel kader te maken om hun project tot uitvoering te brengen. Er werd een instituut ingesteld dat nieuw te publiceren boeken moest toetsen. Publicaties waarvan de militairen niet wisten wat ze er mee aan moesten hoefden niet meer verboden te worden, de verzoeken bleven gewoon jaren lang liggen.

Fase 3: proces van liberalisering

Deze fase mondde uit in Pinochet’s verlies bij het referendum van 1988. Vele ballingen begonnen terug te keren. Schrijvers, kunstenaars en journalisten vergrootten de marges steeds meer waardoor ook steeds meer kon. Het culturele verzet nam vanaf 1988 een grote vlucht, de oppositie kreeg ook weer toegang tot de televisie.

Waarom leidt willekeur tot de cultuur van angst?

Duidelijk was dat er censuur was, maar de willekeur waarmee dit werd toegepast leidde tot angst. Vaak werden huizen of winkels doorzocht en als er dan ‘subversieve literatuur’ werd aangetroffen werd het ingenomen en werd je er vaak voor gearresteerd. Maar vanwege redenen als domheid en ongeletterdheid bij de mensen die deze controles uitvoerden werd bijvoorbeeld ook het boek Roodkapje ingenomen en andere boeken waar woorden als rood en links en Amerika in voorkwamen, ook boeken waar de dictatuur het na en goede analyse wel mee eens zou zijn. Om zeker te zijn dat je je nergens schuldig aan kon maken werden dus ook vaak dingen weggegooid of onthield men zich van dingen ‘die heel misschien wel fout zouden kunnen zijn’.

Welke gunstige neveneffecten heeft de censuur voor het culturele leven en de pers gehad?

De oppositie heeft dankbaar gebruik gemaakt van de contradicties en onduidelijkheden van de ideologie van de militairen. Vanuit de clandestiniteit en vanuit ballingschap kwam ook veel kunst en literatuur voort. Daar hoefde men natuurlijk geen rekening te houden met de censuur. Ook bankbiljetten werden beschreven met leuzen. Door het culturele verzet moesten de militairen steeds meer toelaten, dat heeft uiteindelijk geleidt tot het failliet van het project. Het culturele verzet werd ook gesteund door de internationale publieke opinie. Uit het voorbeeld over Don Nadie waarbij een tent in vlammen op ging blijkt dat de militairen de censuur met trucjes probeerde toe te passen en niet meer iets openlijk durfden te verbieden uit angst voor de internationale publieke opinie.

De dichter Lihn wees erop dat de dichters Pinochet wel dankbaar moesten zijn omdat het tijdens de dictatuur zo goed ging met de poëzie. Dit kwam omdat de dichters gedwongen werden steeds vindingrijker en slimmer te worden, hun werk werd steeds subtieler, alles om de censuur te ontwijken.

Waarom is het de oppositionele pers zo slecht vergaan na herstel van de democratie in Chili?

Veel kranten en tijdschriften hielden op te bestaan, werden minder vaak uitgegeven of werden overgenomen door een politieke partij. Veel meer media bericht nu over het nieuws, de noodzaak van de bladen die vroeger het enige medium waren voor veel mensen, was hiermee verdwenen. Ook verdween de financiële steun uit het buitenland. Bovendien kreeg je het wereldwijde fenomeen dat media geconcentreerd werd in grote concerns. Omdat alles nu weer mocht werd ook de kritische kunst en literatuur overbodig.