Juan Perón en Getulio Vargas: een vergelijking

Juan Perón was president van Argentinië van 1945 tot 1955 en keerde in de jaren 70 nog een keer terug. Getulio Vargas was president van Brazilië van 1930 tot 1945 en keerde ook nog een keer terug in zijn oude ambt. Tijdens zijn presidentschap in 1954 pleegde hij zelfmoord. Regelmatig worden de voormalige presidenten Juan Perón en Getulio Vargas met elkaar vergeleken. In hoeverre gaat deze vergelijking op?

Getulio Vargas en Juan Perón

• Vooraf
• Getulio Vargas, een korte inleiding
• Juan Perón, een korte inleiding
• Het sociale en economische beleid van Vargas
• Het sociale en economische beleid van Perón
• De relatie tussen Vargas en het Braziliaanse volk
• De relatie tussen Perón en het Argentijnse volk
• De ideologische nalatenschap van Vargas
• De ideologische nalatenschap van Perón
• Conclusie

Vooraf

Getulio Vargas was een Braziliaanse president die veel kanten kende. Vraag een Braziliaan deze man te beschrijven en je zal verschillende beschrijvingen krijgen, afhankelijk van de leeftijd en de sociale klasse van de ondervraagde. De een zal positief zijn en hem beschrijven als een man die om zijn volk gaf, de ander zal negatief zijn en hem een populist noemen. Ook zal je uit de mond van de een het woord dictator horen, terwijl het in de ander niet op komt dit woord te gebruiken. Toch doet de naam Vargas niet erg veel stof opwaaien. Internationaal is er weinig aandacht voor hem, en in de hedendaagse Braziliaanse politiek speelt zijn ideologische nalatenschap niet tot nauwelijks een rol.

Hoe anders is dat als we het hebben over een man die in ongeveer hetzelfde tijdperk president was van een van de buurland van Brazilië. In Argentinië namelijk, was Juan Perón een president die kwam met een beleid dat door politicologen dikwijls wordt vergeleken met dat van Vargas. Ook over Perón zijn de meningen verdeeld, maar met een belangrijk verschil: de naam Perón is wereldwijd redelijk bekend. Zijn partij is anno 2017 nog de grootste van het land en de huidige president is een centrumlinkse peronist. Over zijn tweede vrouw Eva Perón is een musical en een film gemaakt en zijn miljoenen pagina’s volgeschreven.
In dat opzicht zou je kunnen zeggen dat er tussen deze politici een wereld van verschil zit. Maar hoe groot is dit verschil nu werkelijk? Hoe dicht bij elkaar liggen het beleid van Vargas en dat van Perón? Dat is een vraag die hier aan de hand van literatuur over beide beantwoord wordt.

Getulio Vargas, een korte inleiding

Getúlio Dornelles Vargas werd in 1883 geboren in Sao Borja, in de provincie Rio Grande do Sul. Hij kwam uit een invloedrijke familie voor die streek. Officieel heeft hij wel een militaire titel, maar hij koos ervoor om naar de universiteit te gaan en ging daar Rechten studeren. Na in 1907 gepromoveerd te zijn werd hij advocaat. In 1909 werd zijn voor zijn provincie gekozen in de Kamer van Afgevaardigden als lid van de Republikeinse Partij. Na een periode waarin hij als advocaat werkte werd hij in 1917 opnieuw gekozen. Onder president Washington Luís Pereira de Sousa diende hij van 1926 tot 1928 als minister van Financiën. Na deze periode als minister werd hij president van zijn deelstaat Rio Grande do Sul. In 1930 nam hij voor het eerst deel aan de presidentsverkiezingen voor de Liberale Alliantie, maar hij werd verslagen voor Júlio Prestes. Dat zelfde jaar brak er een revolutie uit tegen de regering. De arbeidersklasse was ontevreden over het parlement omdat het te bourgeois zou zijn en geen rekening zou houden met de behoeften van de middenklasse, en de boeren.

Na deze revolutie kwam het leger aan de macht, die Vargas als interim-president benoemden. In deze rol ontpopte hij zich al snel als populist. Ondanks zijn elitaire komaf werd hij snel geaccepteerd omdat hij wel iets deed voor het gewone volk. Onder zijn leiding werd een proces van industrialisatie ingezet. Maar als en regionale bestuurder tegen hem inging, werd deze zonder pardon direct vervangen.

Juan Perón, een korte inleiding

Juan Domingo Perón Sosa werd in 1895 geboren in Lobos, in het zuidelijke Patagonië. Zijn vader kwam uit een familie van artsen maar had zelf een leven als boer gekozen en was de verschoppeling van de familie geworden door met een halfbloedvrouw te trouwen. Ze trokken steeds verder het onherbergzame zuiden in, waarna Perón op jonge leeftijd naar zijn tante in Buenos Aires werd gestuurd. Omdat hij geen geld had voor een andere opleiding en het leger een groot avontuur leek werd hij op 15-jarige leeftijd soldaat. Hij bleek erg talentvol en doorliep een lange opleiding binnen het leger. Uiteindelijk ging hij lesgeven op de militaire academie en schreef verschillende boeken over militaire strategie.

In 1943 was hij het brein achter een militaire interventie. De ernstig zieke president Castillo weigerde afstand te doen van de regering terwijl corruptie hoogtij vierde, en ingrepen bleek noodzakelijk. In de daaropvolgende militaire regering werd Perón minister van Oorlog en Arbeid. Vanuit deze laatstgenoemde functie had hij veel contact met de arbeiders. Zij kwamen naar hem met verzoeken en Perón deed zijn best voor hen, waardoor zijn populariteit sterk toenam. Het leger wilde dit niet zomaar laten gebeuren en Perón werd in 1945, enkele dagen na zijn 50ste verjaardag gevangen gezet. De vakbonden zagen hun belangrijkste bondgenoot verdwijnen en dit was reden om een landelijk staking uit te roepen. Enkele dagen voor dat deze staking gepland stond echter, stroomde Buenos Aires al vol met woedende mensen. Op 17 oktober 1945 zwichtte het leger voor de massa en liet Perón vrij. In 1946 nam hij deel aan de verkiezingen die hij met glans won. Pas na deze verkiezen heeft hij zijn eigen partij (Partida Justicialista) opgericht.

Het sociale en economische beleid van Vargas

Velen kunnen er maar niet over uit wat de motivatie was voor Vargas om zo’n gecompliceerde politiek te voeren. “Een klein mannetje geobsedeerd door macht. Onvermoeibaar en van goede aard, geslepen maar flauw, zag Vargas het presidentschap als een voertuig voor autoritaire heerschappij maar niet voor zelfverrijking […] Pas toen zijn vermogen om situaties in te schatten, macht vast te houden en andere te controleren hem in de steek liet, moet dat voor hem gevoeld hebben als het ultieme falen, wat er toe leidde dat hij zo abrupt z’n eigen leven nam.” (Levine 35-36)

Sommige politici zijn goed in staat om eigenlijk nooit een kant, links of rechts, te kiezen en zo dus erg veel stof voor discussie achterlaten. Dit was bij Vargas niet het geval. In 1937 hakte hij de knoop door en koos hij voor de rechter kant. Hij ontbond het parlement, zette duizenden communisten, waaronder voorzitter van de communistische partij Prestes gevangen en kondigde de Estado Novo (Sterke Staat) aan, welke door historici vaak wordt getypeerd als een tropische variant op Mussolini’s fascisme. Vargas was echter slim genoeg om de macht niet in handen te geven van de echte overtuigde fascisten. Hierdoor werd zijn politieke beweegruimte niet beperkt door ideologische dogma’s. Met autoritaire middelen wilde hij een eigen Braziliaanse industrie ontwikkelen, waarbij hij er wel zorg voor droeg de belangen van de machtigste klasse van het land, de koffieplanters, niet te schaden. (Levine 138-158)

Zijn droom was Brazilië tot ontwikkeling te laten komen, het neer te zetten als een land van belang in de wereld. Hij wilde Brazilië moderniseren. Toen hij president werd had hij al zo veel politieke ervaring dat hij precies wist wat hij moest doen om voor elkaar te krijgen wat hij wilde. Een groot gedeelte van zijn presidentschap regeerde hij zonder aanwezigheid van een congres. Hij zelf niet religieus, maar respecteerde de Katholieke Kerk binnen zijn politiek. (Levine 16-17)

Ondanks dat hij bekend stond als iemand met veel respect voor zijn medewerkers van alle ministeries, is bekend dat hij hen regelmatig informeerde over nieuwe wetten en regels, zonder hen daarbij om hun mening te vragen, ook al hadden zij meer kennis van zaken op dat gebied. Toch kan niet gezegd worden dat hij enkel uit was op macht en rijkdom. Macht zou wel een motief geweest kunnen zijn voor het neerzetten van een soort dictatuur, maar bewijs dat hij zichzelf verrijkt heeft of dat dit de bedoeling was is er nooit geweest. (Levine 38)

Vargas vond dat de instabiele positie van Brazilië te wijten was aan het feit dat het land niet echt een eenheid was. Een van zijn eerste maatregelen als president was dan ook om de staten meer te verenigen. Hiervoor verving hij alle op één na alle gouverneurs. Zo zette hij een sterk gecentraliseerde macht neer. Dit werd samengevat in de nieuwe grondwet, waar onder andere instond dat staten niet meer zelf belasting mochten opleggen en dat hun legers niet groter mochten zijn dan het regeringsleger. (Smith 1-2)

Ook het stimuleren van de economie kreeg zijn aandacht. Hij wist dat iedereen eigenlijk een economische hervorming wilde. Wat nieuw was, was dat hij bij het plannen hiervan ook keek naar de positie van de arbeiders. Hij was voorstander van een soort klassencollaboratie en wilde zorgen dat de verschillende klassen in de samenleving geen reden meer hadden om elkaar tegen te werken, en zouden gaan samenwerken voor een gemeenschappelijk doel. Met betrekking tot de handel die hier uit voortvloeide, was hij ook vernieuwend. Hij heeft de internationale relaties goed gedaan, en voer een pro-Amerikaanse koers.

Het sociale en economische beleid van Perón

Het sociale beleid dat Perón propagandeerde is het wat hem in 1946 het presidentschap heeft opgeleverd. Als Minister van Arbeid stond hij er om bekend een politiek te voeren die veel positieve gevolgen had voor de Argentijnse arbeider. Als president waren een aantal van zijn maatregelen het verhogen van de lonen, het nationaliseren van veel bedrijven in Europese handen en het vergroten van de macht van de door de staat gecontroleerde vakbonden. De grootste vakbond de CGT ( Confederación General del Trabjo), nam eigenlijk de taken van het Ministerie van Arbeid over. Arbeiders wisten ook dat ze hier moesten aankloppen met hun problemen en het aantal georganiseerde arbeiders nam met het presidentschap van Perón dan ook explosief toe.

Een ander orgaan dat een belangrijke macht kreeg binnen de regering van Perón was de Fundacion Eva Perón, de stichting ter bevordering van sociale hulp die werd geleidt door zijn vrouw Eva. Een klein percentage van de belastinginkomsten ging hier zelfs naar toe. (Dujovne Ortiz 317 -328)

De doelstellingen van Perón zijn buitengewoon goed vastgelegd in het boek Perón expone su doctrina (Peron verklaart zijn doctrine). Het bevat een uitvouwbare pagina met daarop exact aangegeven in een ingewikkeld schema hoe de regering georganiseerd moet worden en hoe alle lijnen van communicatie moet lopen. Opvallend hierin is hoe de peronistische partij hierin centraal staat ondanks de in een democratie altijd aanwezige andere partijen. Met het maken van het schema lijkt Perón uit te gaan van de absolute soevereiniteit van zijn partij, niet rekening houdende met een eventuele verkiezingsnederlaag. In feite is het schema waardeloos als de peronistische partij niet de grootste partij van het land is. Dit is ook de reden dat er na het wegvallen van Perón als president zo veel onenigheid is ontstaan over de interpretatie van de doctrine van Perón. De doctrine gaat er namelijk altijd van uit dat de eigen partij de grootste is. Het bevat opvallend weinig basisprincipes die voor aanhangers altijd gelden zoals bijvoorbeeld binnen het fascisme een sterkte rassenleer wordt aangehangen en het geweld niet veroordeeld.

De relatie tussen Vargas en het Braziliaanse volk

Politici moeten hun aandacht goed kunnen verdelen over alle sectoren van de samenleving, en Vargas kon dat als geen ander. "Voor de armen, was hij een soort paternalistische beschermer; voor de middenklasse, was hij degene die stabiliteit bracht, en voor de rijken respecteerde hij de status quo". (Rose 1-2)

Getulio Vargas staat bekend als een populist, en populisten hebben gewoonlijk een goede band met hun volk. Volk is dan wel een mooi eenduidig woord, maar dat ligt in de werkelijkheid natuurlijk wel anders. Een volk bestaat uit meerdere klassen, en het bleek voor Vargas, zoals voor de meeste politici die een poging doen onmogelijk deze verschillende klassen te verenigen. Geprobeerd heeft hij het zeker wel. Het model dat hij daarvoor hanteerde staat bekend onder de naam corporatisme. Corporatisme is een model waarbij werkgevers en werknemers worden verenigd in raden. Deze raden moeten dan gezamenlijk tot een oplossing komen voor bestaande problemen. Het enige andere Latijns-Amerikaanse land waar een poging is gedaan om een dergelijk systeem in te voeren is Argentinië.

Vargas richtte het Ministerie van de Arbeid op, welke hij zelf revolutionair noemde en dat een aantal arbeidersrechten wettelijk vastlegde, maar tegelijkertijd ook de klassieke klassenstrijd verbood. Nieuw was ook het oprichten van een Pers- en Propaganda instelling dat instond voor het stimuleren van de Braziliaanse nationale identiteit en bewustwording. Hoewel hij goed wist te zorgen voor arbeidersrechten en ook een minimumloon invoeren, waren stakingen verboden en mochten ongeletterden niet stemmen. Samenvattend hervormde hij het leger, richtte hij zich op internationale handel, stimuleerde de economie, en verbeterde hij de buitenlandse relaties.

De relatie tussen Perón en het Argentijnse volk

De relatie die er bestond tussen Juan Perón en het Argentijnse volk is vrij uniek, zeker voor iemand met een militair verleden. Het verhaal van Peron past mooi in dat van de Zuid-Amerikaanse caudillo-traditie. Peron stak zijn bewondering voor de vroegere Argentijnse caudillo Juan Manuel de Rosas dan ook niet onder stoelen of banken, en was een grote fan van een van de bekendste boeken uit de Argentijnse geschiedenis Martin Fierro van Jose Hernandez.

Deze relatie begint in 1943, als Peron het brein is achter een. Alhoewel het misschien logisch zou lijken dat Peron president zou worden na deze machtsovername, gebeurde dit niet. Na wat wisselingen werd Edelmiro Farrell president en Peron werd minister van Arbeid en Minister van Oorlog. Kort hierna werd hij ook nog vice-president, maar het is deze eerste positie die van groot belang is voor het verdere verloop van de Argentijnse geschiedenis. Als verantwoordelijke voor de arbeiders was Peron de eerste minister die de fabrieken bezocht, arbeiders uithoorde over hoe de omstandigheden op de werkvloer waren en dit alles bijhield. Niet lang hierna begon hij met het invoeren van een minimumloon, een minimumprijs voor de producten van boeren, een arbeidsinspectie en vrije dagen. Bij de gewone man werd hij hierom geliefd, maar voor het leger werd hij gevaarlijk. Zo belande hij in 1945 in de gevangenis. Zoals al eerder beschreven werd hij hier op 17 oktober 1945 door een grote volksmassa uit bevrijdt en werd hij bij de verkiezingen van 1946 gekozen tot president. Het invoeren van maatregelen die leidden tot bijna zijn aanbidding gingen door. Er kwamen rechtbanken waarin werknemers hun werkgevers aan konden klagen, grote vakantieoorden aan de kust werden gebouwd en scholen en ziekenhuizen schoten uit de grond.

Een belangrijke persoon in dit offensief was zijn tweede vrouw Eva, door het volk liefkozend Evita genoemd. In 1947 richtte zij haar Fundacion Ayuda Social Eva Peron op. Vanuit een kantoor en diverse pakhuizen in de stad begon zij met de distributie van goederen voor de arme bevolking (humildes), en konden mensen haar verzoeken sturen voor bijvoorbeeld een trouwjurk of behandeling in het ziekenhuis. Evita overleed op 26 juli 1952 aan kanker, haar dood werd versneld doordat zij weigerde zich te laten behandelen voor haar ziekte omdat ze de armen voor wie ze gemiddeld 19 uur per dag in touw was, niet in de steek wilde laten. (Dujovne Ortiz 319-320)

Natuurlijk waren Peron en zijn vrouw niet alleen maar geliefd. Grootgrondbezitters en rijke families kregen het er flink van langs in toespraken en lieten geen gelegenheid onbenut om zich uit te spreken tegen Peron. Toen Evita overleed is zelfs een muur van hun huis bekladt met de de zin “Viva el cáncer” (“Leve de kanker”).

Sommige mensen keerden zich ook tegen Peron vanwege zijn vijandige houding ten opzichte van de Katholieke Kerk, waaronder een deel van het machtige leger (Owen 221-226). Vanuit anti-peronistische hoek kwamen ook beschuldigingen dat Perón een nazi zou zijn en zich zou hebben verrijkt door na de Tweede Wereldoorlog nazi’s toegang te verschaffen tot Argentinië, maar echte bewijzen zijn hier nooit voor aangevoerd (Goñi 20).

De ideologische nalatenschap van Vargas

Volgens sommigen is er geen politicus uit de 20ste eeuw die de geschiedenis van Brazilië politiek gezien zo veel heeft beïnvloed als Vargas. Toch levert de term ‘Varguïsme’, of iets dat daar op lijkt niet heel veel hits op in een zoekmachine op internet. Wat Vargas op schrift heeft nagelaten zijn zijn memoires en zijn speeches, maar niet meer dan dat. Geen boeken vol waarin hij zijn ideologie nader verklaart. Bekend is natuurlijk wel zijn dramatische ‘carta testamento’, de brief die hij achterliet voor hij zelfmoord pleegde, waarvan de laatste zin luidt “Zachtjes, zet ik mijn eerste stap op het pad van de eeuwigheid en verlaat ik het leven om de geschiedenis binnen te treden”.

Uiteraard moet je hierbij bedenken dat hij zelfmoord pleegde tijdens zijn presidentschap, en niet een pensioen heeft gehad met alle tijd en ruimte om aan een boek te beginnen. Maar dan nog, er was ook tijdens zijn presidentschap geen distributie van boekjes of iets dergelijks dat nu nog in bibliotheken ligt, zoals dat bij veel populisten wel het geval is geweest. Wie vandaag de dag de naam Vargas op straat noemt hoeft niet bang te zijn voor vreemde reacties, zoals het noemen van de naam van bijvoorbeeld Franco in Spanje wel tot heftige discussies zou leiden. Geconcludeerd kan worden dat Vargas vandaag de dag simpelweg geen controversiële persoon is.

Nog een reden kan de rol die Brazilië indertijd op het internationale toneel speelde zijn. Brazilië speelde geen controversiële rol in de Tweede Wereldoorlog. Waar dit bij sommige Zuid-Amerikaanse landen nog wel eens onduidelijk was, had Vargas duidelijk een pro-Amerikaanse visie, en dus kwam er van Amerikaanse zijde geen kritiek. Bij de nasleep van de Tweede Wereldoorlog was Vargas niet meer als president betrokken.

De ideologische nalatenschap van Perón

Peron werd in 1955 afgezet door het leger in wat nu bekend staat als de Revolucion Libertadora. Eduardo Lonardi werd president en Peron vluchtte naar Spanje. Met het presidentschap van Lonardi brak een gewelddadige tijd aan in Argentinie. De peronistische partij werd verboden en peronisten werden vervolgd. Het bekendste voorbeeld hiervan is de episode die Rodolfo Walsh verwoord in zijn boek Operatie Bloedbad uit 1973. Hierin beschrijft hij hoe in juni 1956 een groep peronisten werd ontvoerd door het leger en op een vuilnisbelt even buiten Buenos Aires werd geëxecuteerd. Rodolfo Walsh is tijdens de later dictatuur die bekend staat als de Vuile Oorlog (1976 – 1983) mede vanwege dit boek vermoord. (Walsh)

Er zijn altijd pogingen geweest om ondergronds het peronisme voort te zetten. Dit leidde tot de oprichting van verschillende (semi)-guerrilla organisaties waarvan de ultra-linkse Montoneros de bekendste was. Jarenlang hebben zij een bloedige strijd gevoerd, onder andere met het leger. Ze pleegden bomaanslagen, ontvoerde rijke mensen voor losgeld en waren verantwoordelijk voor de moord op de anti-peronistische oud-president Aramburu.

De militairen bleken er niet in te slagen een politiek te voeren zonder hierin het peronisme toe te staan. De wat meer gematigde president Frondizi opende dan ook de onderhandelingen met Peron in Madrid. Na een aantal mislukte pogingen lukte het Peron dan toch om in terug te keren en in 1973 werd hij voor een derde maal tot president verkozen. Peron was echter ziek en er zijn aanwijzingen dat hij al dementerend was. In de hier op volgende anderhalf jaar gebeurde er veel waar hij geen grip op had. Op 1 juli 1974 overleed hij.

In een wrede poging het peronisme en het communisme te onderdrukken heeft Argentinië tussen 1976 en 1983 geleden onder een brute dictatuur die ten minste 30.000 verdwijningen tot gevolg heeft gehad.

Na het herstel van de democratie is de peronistische partij nog lang de grootste van het land gebleven. Wel is er altijd erg veel verdeeldheid binnen de partij geweest en zijn er meerdere afsplitsingen ontstaan vanwege discussies over het gedachtegoed van Peron. Regeren zonder peronisme is onmogelijk gebleken in de tweede helft van de twintigste eeuw en de herinnering aan het presidentschap van Peron doet nog veel peronistische harten sneller kloppen.

Conclusie

Een vergelijking maken tussen Vargas en Perón is niet heel makkelijk gebleken. De moeilijkheid zit ook in het onderscheid tussen uiterlijk en innerlijk. Dat wil zeggen, populisme heeft eigenlijk maar één echte verschijningsvorm, en alleen daar naar kijken zal leiden tot oppervlakkige conclusies. Voor de conclusie wil ik daarom onderscheid maken tussen het uiterlijk vertoon en het politieke beleid.

Qua uiterlijk vertoon zie ik veel overeenkomsten tussen Vargas en Peron. De gebaren, de toespraken, de manier van schrijven, bevatten allemaal kenmerken van het Zuid-Amerikaanse caudillisme. Dit was ook de reden voor mij op aan een werkstuk over dit onderwerp te beginnen. Ik wist al veel over Perón en toen ik over Vargas begon te lezen zag ik opvallend veel gelijkenis.

Geconcludeerd moet worden dat veel van de gelijkenis van buiten zit. De opvallendste politieke gelijkenissen zijn dat ze beiden een nieuwe grondwet hebben ingevoerd, zijn teruggekeerd als president en vaak gezien worden als geestverwanten van Mussolini (alhoewel dat uiteraard te betwisten valt). Gelijkenissen wat betreft beleid zijn er uiteraard ook, zo hadden beide een anticommunistische instellingen, waren ze voorstander van een corporatistisch systeem en hadden ze de lagere klasse als machtsbasis. Toch kan gesteld worden dat dit niet genoeg overeenkomsten zijn om te kunnen zeggen dat Vargas en Perón echt op elkaar lijken als president.

Er zijn namelijk ook veel verschillen. Zo was Perón antiklerikaal en had Vargas een buitengewoon goede band met de Katholieke Kerk. Perón had een nederige en militaire achtergrond, waar Vargas een elitaire achtergrond had en een universitaire opleiding had genoten. Zulke verschillen werken uiteraard ook door in het politieke beleid en de fundering voor de band het volk. Een laatste belangrijke verschil dat ik heb behandeld is waar het uiteindelijk allemaal toe heeft geleidt. De nalatenschap van Vargas lijkt behoorlijk kleiner. Hij speelt vandaag de dag niet echt meer een rol in de politiek, waar in Argentinië geen belangrijkere oud-politicus lijk te bestaan dan Juan Perón.