Hugo Chávez: bevrijder, weldoener of dictator?

“Kameraden, helaas is het vooralsnog niet gelukt onze doelstellingen in de hoofdstad te verwezenlijken. Waar jullie ook mogen zijn, jullie hebben goed werk geleverd. Er zullen zich nieuwe mogelijkheden voordoen om het land in de richting van een betere toekomst te sturen”, aldus een onbekende Hugo Chávez op 4 februari 1992 voor de camera van Venezolaanse tv-stations over zijn mislukte staatsgreep. Venezuela zou de naam van deze luitenant-kolonel met de rode baret niet meer vergeten. Zeven jaar later, in februari 1999 kwam hij alsnog aan de macht. Hugo Rafael Cháves Frias werd geboren op 28 juli 1954 in Sabaneta, een dorpje in het westen van Venezuela. Zijn ouders waren allebei onderwijzer in een dorpje verderop en grootmoeder Rosa voedde Hugo en zijn oudere broer Adan op. Oma vertelde de jongens graag over de verzetsstrijd in de negentiende eeuw van de kleine boeren tegen de grootgrondbezitters. Kleine Cháves werd aangestoken door zijn grootmoeder en begon zich te verdiepen in de geschiedenis.

Militaire loopbaan

Na de middelbare school koos Chávez voor een loopbaan als militair. Hier zou hij met zijn Indiaanse, zwarte en blanke voorouders wel carrière kunnen maken in tegenstelling tot veel andere terreinen in de maatschappij. Voor Chávez die ambitieus was, was dit een belangrijke reden om voor het leger te kiezen. In juli 1975 verliet hij de militaire academie in de hoofdstad Caracas als een van de beste leerlingen.

Lezen

Chávez kreeg na zijn afstuderen een positie in zijn geboortestreek als officier die guerrillastrijders moest bestrijden. Aangezien er weinig guerrillas waren te bestrijden, had hij veel tijd om te lezen, uiteraard over geschiedenis. Hij verdiepte zich Simón Bolívar (1783 -1830). Deze man stond bekend als de bevrijder van de Spaanse overheersing over het noorden van Zuid-Amerika. Bolívar pleitte voor één sterke staat in noord Zuid-Amerika. Chávez zag dat ook wel zitten: Venezuela, Colombia en Peru samen verder als één natie.

Revolutionaire Bolivariaanse Beweging

Met een aantal kameraden richtte hij de Revolutionaire Bolivariaanse Beweging op. Dit geheime genootschap dacht na over de armoede, de corruptie en de politieke stagnatie in Venezuela. De militaire inlichtingendienst kwam achter het geheime genootschap en pakte Chávez op. De militaire leiding dacht er echter niet aan om hem te ontslaan omdat hij weliswaar opstandig was maar ook zeer gemotiveerd. Chávez werd verbannen naar een plattelandsplaatsje aan de grens van Colombia maar werd na drie jaar weer teruggehaald naar Caracas als leraar op de militaire academie.

Staatsgreep

Nu kon Chávez zijn gedachten overbrengen op zijn rekruten. In 1991 kreeg hij het bevel over zijn eenheden. Hij werd kolonel-luitenant en commandant over de paratroepen. In februari 1992 volgde de eerste poging tot een staatsgreep. Die liep door pech volstrekt mis. Echter, door zijn televisieoptreden die in de inleiding van dit artikel wordt aangehaald, krijgt Chávez een heldenstatus bij de Venezolaanse bevolking. Die was met name gecharmeerd van hem omdat hij in zijn tv-speech de verantwoordelijkheid nam voor de mislukking.

President

Toen Chávez na twee jaar door gratie vrij kwam, antwoordde hij tijdens een pers-conferentie op de vraag “wat gaat u nu doen” met het typerende “Aan de macht komen”. Nu via de politieke weg. Zijn genootschap, de Revolutionaire Bolivariaanse Beweging doopte hij om tot de Beweging van de Vijfde Republiek. De verkiezingen in december 1998 won hij met 56 procent, per 2 februari zou hij worden beëdigd tot president.

Olie

De olie in de bodem van Venezuela zorgt ervoor dat de bevolking het er iets beter heeft dan die van de omringende landen. Venezuela werd tot Chávez’ komst gedomineerd door twee partijen; de sociaaldemocratische AD en de christendemocratische COPEI. Zij kwamen vooral op voor de rijke blanke bovenlagen die alleen maar rijker werden van de export van olie. De bevolking merkte weinig van deze rijkdom aan olie. In 1989 was er wel een opstand maar die werd neergeslagen.

Chávez in 1999 president werd zei hij het een ‘wiskundig mysterie’ te vinden dat in een land met zoveel natuurlijke rijkdommen, 80 procent van de bevolking in armoede leeft.Enkele weken later werd hij onsterfelijk populair met zijn plan Bolivar 2000. Hij stuurde het leger de straat op om wegen te repareren, vuilnis op te halen en voedsel te verkopen tegen zeer lage prijzen. Chávez wilde zo de olierijkdom eerlijker verdelen.

Ook bood hij omringende landen goedkope olie. Met Cuba ruilde hij olie voor medici. In de sloppenwijken van Caracas schoten de klinieken met Cubaanse artsen als paddestoelen uit de grond. Er kwamen volkssupermarkten en investeringen in de straatarme landbouwsector. Maar liefst een vijfde van de gehele begroting werd gereserveerd voor onderwijs en ook in de infrastructuur en woningbouw werd veel geld gepompt.

Verenigde Staten

Met de Verenigde Staten heeft Chávez altijd een zeer moeizame verhouding gehad. Het land is zijn grootste afnemer van olie. Tegelijkertijd noemt hij het land consequent ‘het Imperium’. De invloed van de VS wilde Chávez terugbrengen door meer samen te werken met omringende landen. Op zijn lijstje stond daarom een Latijns-Amerikaanse NAVO, één munteenheid en een eigen CNN. Dit alles ademde uiteraard de Bolivariaanse gedachte van één staat.

Dictatuur

De armen van Venezuela steunden Chávez inmiddels door dik en dun. Door zijn vaste en fanatieke aanhang won hij tot 2010 alle verkiezingen op zijn sloffen. Na alle jaren aan de macht kan wel worden getwijfeld aan het democratisch gehalte van zijn regime. Chávisten zitten inmiddels op allerlei belangrijke posten en ook zijn kameraden uit het leger hebben mooie posities gekregen. En Chávez zelf krijgt ook autoritaire trekjes: “ Ik ga niet wachten tot iedereen het met mij eens is. De leider is nu eenmaal de leider”. Volgens critici begint de Bolivariaanse Republiek Venezuela, zo heet het land sinds 1999 officieel, steeds meer op een dictatuur te lijken.

Afnemende steun

De blanke elitie háát hem, maar daarvan zal Chávez niet wakker liggen. Dat ook de middenklasse hem steeds meer de rug toekeert, is voor hem zorgwekkender. Stakingen, arbeidsconflicten met management van het Staatsoliebedrijf en ten slotte een poging van een aantal legerofficieren hem af te zetten hebben de laatste jaren barsten in Chávez’ populariteit verraden.

Ook zijn gezondheid werkte niet meer mee. Op 30 juni 2011 bevestigde Chávez op tv dat hij er een tumor bij hem is verwijderd. Hij zou de macht officieel niet overdragen aan de vicepresident Elías Jaua. Chávez zou lijden aan dikkedarmkanker. Op 17 juli 2011 melde het Venezuelaans journaal dat de kanker was teruggekeerd. Inmiddels is hij wederom behandeld in Cuba.

Al bleek zijn ziekte hem aanvankelijk milder te stemmen, Chávez is door de jaren radicaler geworden. Zijn voormalige medestanders haken af omdat hij te links en autoritair is geworden. Journalisten die kritiek hadden op zijn plannen, worden keihard aangepakt. Verder beginnen inmiddels ook de armen zich af te vragen of ze de succesvolle bestrijding van armoede en analfabetisme alleen aan Chávez te danken hebben. In de omringende landen zien ze immers dezelfde ontwikkelingen. Ondertussen is er onder Chávez wel sprake van toenemende politieke onverdraagzaamheid en een van boven geleide economie. Bovendien is de corruptie nog steeds even erg als in 1999 en geldt Venezuela als een van de onveiligste landen in Zuid-Amerika.

Verkiezing 2012

De trouwe aanhang van Chávez slonk in 2012. De verkiezingen van 2010 raakte hij zijn absolute meerderheid al kwijt in het parlement. De laatste verkiezing in 2012 won hij met een krappe meerderheid (55%). Zijn uitdager Capriles (44%) zat hem op de hielen. De afnemende basis van zijn macht dwingt hem tot meer bescheidenheid en meer aandacht voor de belangen van de middenklasse en wellicht zelfs de elite van Venezuela.

Overlijden

Kort na zijn overwinning in 2012 bleek Chávez weer ernstig ziek en vertrok hij voor behandeling naar Cuba. De officiële inauguratie in januari 2013 kon hij niet meer bijwonen. Zijn aanhangers vreesden terecht voor zijn leven. 5 maart 2013 overleed Chavez aan de gevolgen van kanker. Hij werd 58 jaar.