Seksuele voorlichting aan verstandelijk gehandicapten
Mensen met een verstandelijke handicap hebben net als mensen zonder handicap seksuele gevoelens. Zij willen deze gevoelens ook uiten. Hoewel een verstandelijk gehandicapte lichamelijk gezien hetzelfde is als een mens zonder handicap verschillen zij wel op cogntief niveau van elkaar.Er zijn globaal gezien twee verschillende groepen in de discussie over de seksualiteit van kinderen. De ene groep denkt dat kinderen nog geen seksuele gevoelens voor zichzelf en anderen hebben en de andere groep denkt dat seksuele gevoelens al vroeg aanwezig zijn.
De eerste wetenschapper die seksualiteit onder de aandacht bracht was Sigmund Freud. Volgens Freud doorlopen kinderen 5 stadia van psychoseksuele ontwikkeling:
[OLIST]Orale fase: de primaire bron van bevrediging is de mond; het kind stopt vanalles in zijn mond zoals speelgoed, vingers en dingen die hij op de grond vind
Anale fase: de primaire bron van bevrediging is de anus, welke het kind haalt uit ontlasten
Fallische fase: de primaire bron van bevrediging zijn de genitaliën
Latentie fase: de seksuele energie vormt zich om naar sociaal geaccepteerde vormen
Genitale fase: begint in de adolescentie, seksueel contact wordt een verlangen[/OLIST]
Normale seksuele ontwikkeling bij kinderen
- 0-4 jaar: het kind gaat op genitale verkenning, eerst bij zichzelf maar later ook bij andere kinderen. Als het kind tussen de 2 en 4 jaar oud is begint het met 'vieze woorden' veelvuldig gebruiken en erom lachen.
- 4-6 jaar: seksuele ontdekkingstocht gaat door maar wel minder opvallend omdat kinderen merken dat veel ouders dit gedrag afkeuren en proberen te voorkomen.
- 6-8 jaar: kinderen worden voor het eerst verliefd
- 8-10 jaar: de behoefte aan lichamelijk contact met degene op wie ze verliefd zijn ontstaat. In plaats van het 'doktertje spelen' op eerdere leeftijd gaan kinderen elkaars lichaam uitgebreid bekijken en betasten en soms vindt er al masturbatie plaats.
- 10-12 jaar: de seksuele voorkeur ontwikkelt zich. De puberteit doet zijn intrede welke gepaard gaat met seksuele veranderingen van het lichaam zoals de afscheiding van vaginaal vocht en zaadlozingen.
- 12-16 jaar: de eerste fysieke seksuele contacten vinden plaats. Eerst in de vorm van (tong)zoenen wat zich uitbouwt naar penetratie.
Volwassenen
De seksuele ontwikkeling stopt niet tijdens de adolescentie maar gaat de rest van het leven door. Seksuele problemen waar volwassenen tegenaan kunnen lopen zijn onder andere belevingsproblemen ("ben ik tevreden met mijn voorkeur voor SM?"), vaardigheidsproblemen (bijvoorbeeld erectieproblemen) en houdingsproblemen (schaamte en andere remmingen).Deze problemen hebben een interactief karakter omdat ze elkaar beïnvloeden.
Ouderen
Ouderen lopen weer tegen andere problemen en situaties aan dan volwassenen en kinderen. Oudere mensen kunnen bijvoorbeeld een ouderwetse opvatting over seks hebben en uit principe geen seks meer hebben ("seks is alleen voor voortplanting" bijvoorbeeld).Naast de geestelijke belemmeringen kunnen er ook lichamelijke belemmeringen zijn. Het krijgen en behouden van een erectie bij de man en het vochtig worden van de vagina bij de vrouw kan verminderen.
Seksuele ontwikkeling van verstandelijk gehandicapten
De lichamelijke ontwikkeling van seksualiteit verloopt hetzelfde bij verstandelijk gehandicapten als bij mensen zonder handicap. De verstandelijke beperking uit zich voornamelijk in twee aspecten:[OLIST]Verstandelijk gehandicapten hebben minder mogelijkheden en vaardigheden om effectief te communiceren.
Er is sprake van decorumverlies. Dit houdt in dat men niet goed weet wat wel en niet hoort.[/OLIST]
Wanneer voorlichten?
Het is lastig om van buitenaf te beoordelen wanneer iemand toe is aan seksualiteit en behoefte heeft aan seksuele voorlichting. Het is het verstandigst om bij twijfel de seksuele voorlichting altijd te geven, beter te vroeg dan te laat.Seksuele voorlichting aan verstandelijk gehandicapten
Seksualiteit bij mensen en vooral bij verstandelijk gehandicapten ligt nog steeds in de taboesfeer. Toch kan men tegenwoordig openlijker over seksualiteit praten en dit is ook erg belangrijk. Verstandelijk gehandicapten weten vaak niet goed hoe om te gaan met seksuele verlangens en dit kan resulteren in grensoverschrijdend gedrag en aanranding van medebewoners en begeleiders. Daarnaast kan een gebrek aan kennis over seksualiteit leiden tot zelfverwonding omdat men de penis bijvoorbeeld veel te stevig vast houdt.De Rutgersstichting, KLOS-tv en de Groesbeekse tehuizen hebben een methode ontwikkeld om seksuele voorlichting te geven aan verstandelijk gehandicapten. Deze methoden hebben een aantal didactische aanpassingen:
- Een verfijnde stapsgewijze opbouw: de voorlichting begint met het leren kennen van het eigen lichaam door middel van opdrachten. Met behulp van tekeningen en videomateriaal komen het vrouwelijke en mannelijke lichaam aan bod. Vervolgens worden video's getoond over de mogelijkheden met elkaars lichaam.
- Concretisering en visualisering: het materiaal is extreem concreet. Door expliciete afbeeldingen en videobanden worden misverstanden vermeden.
- Aangepast taalgebruik: begrippen als oraal en genitaa contactl komen lastig of niet over. Daarom wordt gebruik gemaakt van expliciete en beeldende begrippen als beffen en pijpen.
- Herhaling van de boodschap: de voorlichting wordt regelmatig herhaald
- Aangepaste begeleiding: de begeleiders kunnen een video laten zien en daarna in gesprek gaan met de mensen over hun ervaringen en meningen over wat zij zojuist gezien hebben.
