Licht verstandelijk gehandicapte jongeren

Een licht verstandelijk beperking of handicap bij jongeren (12-18 jaar) komt vaak voor. Wat is het precies, en hoe uit het zich? En nog belangrijker: hoe ga je er als volwassene mee om? Puberteit en een beperking zijn vaak een lastige combinatie, die soms kan zorgen voor problemen. Als je op de hoogte bent van wat een licht verstandelijke beperking is en het dus herkent, kun je er mee omgaan of de jongere sturen om problemen te voorkomen.

Licht verstandelijk gehandicapt, wat houdt dat in?

Jongeren met een licht verstandelijke beperking hebben een IQ tussen de 50 en 80. Hierdoor hebben ze een verminderd intelluctueel vermogen, sociale aanpassingsproblemen en soms ook gedrags- of psychiatrische problematiek. De ontwikkelingsleeftijd loopt ook niet gelijk met de kalenderleeftijd van de jongere. Meestal stagneert de ontwikkeling tussen de 6 en de 11 jaar. De maximaal bereikbare verstandelijke leeftijd is 12 jaar. Hier komen vaak problemen uit voort. Licht verstandelijk beperkte jongeren zijn vaak beïnvloedbaar en worden vaak misbruikt, zijn nog wat kinderlijk en naïef en kunnen hun emoties vaak niet goed uitleggen. Doordat de beperking meestal niet aan het uiterlijk te zien is, worden deze jongeren vaak overvraagd, mede doordat ze wel kunnen praten en dus verbaal sterk kunnen overkomen. Dit zorgt voor psychische klachten, agressie en faalervaringen. Het is ook een complexe doelgroep, mede doordat er niet op alle gebieden een achterstand hoeft te zijn; zo kan de ene LVB-jongere beschikken over een normaal schoolniveau wat betreft leren, maar toch een sociaal aanpassingsprobleem hebben of een ontwikkelingsniveau hebben van een 10-jarige, terwijl de jongere zelf bijvoorbeeld 16 is.

Kenmerken en problemen

Intellectuele vermogens, ook wel cognitieve vermogens, bijvoorbeeld het vermogen om informatie te verwerken, zijn minder goed ontwikkeld bij deze jongeren. Vaak begrijpen ze de uitleg niet, hebben ze moeite met rekenen en/of taal en motorische problemen. Dit houden ze liever verborgen voor de buitenwereld. Ze weten namelijk dat ze anders zijn dan andere jongeren, maar zijn meesters in het verbloemen van hun beperking. Ze kunnen doen alsof ze de afspraken onthouden hebben, dat ze het wel begrijpen of geen hulp nodig hebben, maar later blijkt dan toch het tegendeel waar. Het kinderlijke gedrag kan zich uiten in periodes van regressie (terugval in vroegkinderlijk gedrag), geen onderscheid maken tussen mensen met goede of slechte bedoelingen, goedgelovigheid en het toetrekken naar jongere kinderen. Veelal is er sprake van ernstige externaliserende problematiek, zoals agressie of criminaliteit.

Jongeren met LVB kunnen moeite hebben met het volhouden van school, waardoor er vaak sprake is van wisselvallige schoolgang en vroegtijdige schooluitval. Meestal gaan ze naar een school voor Zeer Moeilijk Lerende Kinderen of een praktijkschool, maar sommigen gaan ook gewoon naar het vmbo, al dan niet met extra begeleiding, omdat zij vaak niet genoeg structuur aan kunnen brengen in hun dagelijks leven of dit niet vol kunnen houden; vaak hebben ze daarnaast ook moeite met klokkijken en weinig besef van tijd.

Op sociaal gebied hebben ze vaak minder of de verkeerde vriendschappen. Zo kan een lvb-jongere zeggen veel vrienden te hebben, maar bij doorvragen kan de jongere vaak geen namen noemen. Er is vaak sprake van beinvloedbaarheid; ze worden snel op het verkeerde pad gebracht door andere jongeren, mede doordat zijzelf de gevolgen van het eigen handelen niet altijd overzien en impulsive beslissingen nemen. Ze weten ook vaak niet hoe ze moeten reageren op nieuwe situaties, en mede door overvraging komen ze daardoor soms in vreemde situaties terecht die veroorzaakt worden door hun beperking.

Lange- en korte termijn gevolgen voor de jongere en de omgeving

Een lvb-jongere heeft veel hulp en begeleiding nodig. Dit vraagt soms veel van hun omgeving, ook qua begrenzing, die zij vaak niet accepteren. Vaak zijn problemen die de jongere uit niet uit onwil, maar uit onvermogen. Ze hebben vaak moeite met structuur, zelfverzorging en het onthouden en begrijpen van afspraken en sociale regels. Zij leren langzamer op deze gebieden. Ouders en brusjes moeten soms veel aandacht geven aan een jongere met lvb en rekening houden met het lage ontwikkelingsniveau, wat niet altijd lukt. Hier is meestal begeleiding voor nodig.

Orthopedagogische behandeling

In ernstige gevallen moet een jongere opgenomen worden bij een orthopedagogisch behandelinstituut of verzorgingstehuis, speciaal voor jongeren met een licht verstandelijke beperking. Hier wonen ze, volgen ze een dagbesteding (school of anderzins), ontmoeten ze andere jongeren bij een jongerencentrum, op één terrein (3-milieuvoorziening) en leren zo omgaan met een dagstructuur, sociale contacten en het volhouden van school, vaak met intensieve begeleiding. Bedoeling is om de jongere zo zelfstandig mogelijk te maken.
Een bekend behandelinstituut is Groot Emaus van 's HeerenLoo, die in gesloten context 24 uurs-zorg, behandeling en begeleiding biedt aan jongeren met een licht verstandelijke beperking en ernstige gedragsproblemen.

Benadering van een licht verstandelijk gehandicapte jongere

Wees concreet en blijf altijd rustig, dus zeg niet ‘ik kom zo bij je’, maar geef duidelijk aan wanneer. Als je een vraag stelt, laat de jongere dan niet kiezen tussen twee of meerdere opties: dit kan de jongere mogelijke niet verwerken. Zeg dus niet: ‘Wil je naar school of weer de hele dag op je kamer zitten, of ga je nu mee ontbijten?’ Dit werkt zeer verwarrend voor een jongere met een lvb, omdat hier geen simpel ‘ja’ of ‘nee’ antwoord gegeven kan worden. Blijf rustig, ook in het geval van angst met regressie of agressie en probeer hierin bij te sturen of de jongere af te leiden. Boos worden of geïrriteerd raken werkt vaak averechts.

Jongeren met een licht verstandelijke beperking vragen niet snel om hulp. Als je dus ziet dat het niet goed gaat qua functioneren of gedrag, stuur dan direct bij om erger te voorkomen. Een simpel ‘ophouden’ of ‘gedraag je eens’ is vaak niet genoeg. Er moet uitgelegd worden wat zij verkeerd doen en hoe ze dit anders moeten doen. Vraag na het uitleggen altijd of de jongere je uitleg kan herhalen, want vaak zeggen zij het wel te begrijpen terwijl dit eigenlijk niet zo is.

Hou respect voor jongeren met een licht verstandelijke beperking, ook al doen ze soms rare dingen en gedragen zij zich soms impulsief, blijf altijd naar de persoon zelf kijken; dit wordt zeker gewaardeerd door een lvb-jongere.