Opvoeding van etnisch gemengde kinderen

Het aantal kinderen van ouders met gemengde etnische achtergronden neemt door de toename van relaties tussen verschillende bevolkingsgroepen en internationale adopties in Nederland steeds meer toe. In dit stuk wordt bewust afgezien van het gebruik van gehanteerde benamingen als "biraciaal", "multiraciaal", "mulatten", "halfbloedjes" en "dubbelbloedjes"; in plaats daarvan wordt er gekozen voor het begrip “gemengde kinderen”. Later in dit stuk volgt een uitleg voor deze keuze. Het opvoeden van gemengde kinderen brengt extra uitdagingen met zich mee, waar ouders zich van bewust moeten zijn. Dit wordt onder andere veroorzaakt omdat deze kinderen door hun omgeving worden gedwongen om vaker stil te staan bij hun afkomst dan blanke Nederlandse kinderen of kinderen van ouders met dezelfde etnische afkomst.

Inhoud

• Terminologie en statistieken
• Een stukje geschiedenis
• Het belang van identiteit
• Identiteit van gemengde kinderen
• Adviezen voor de opvoeding

Terminologie en statistieken

Het indelen van mensen in rassen is beladen. Een belangrijke oorzaak hiervan is dat deze indeling niet nauwkeurig is. Er zijn hele bevolkingsgroepen waarvan het volstrekt onduidelijk is waartoe ze gerekend zouden moeten worden. Dat het begrip “ras” in de geschiedenis veel is misbruikt voor diverse oneigenlijke, met name politieke doeleinden, is ook een reden om het door een andere term te vervangen. Afstamming of afkomst is een nauwkeurigere omschrijving.

Het woord ‘halfbloed’ stamt uit de koloniale tijd. Het is een term die ook gebruikt wordt in de dierenfokkerij. De term suggereert dat iemand ‘half’ is en dus niet ‘heel’. De later bedachte term ‘dubbelbloed’ is weliswaar iets beter, maar verdient ook niet de voorkeur omdat het toch refereert aan ‘bloedvermenging’.

Het is niet bekend hoeveel kinderen van gemengde afkomst er in Nederland wonen, omdat deze informatie hier - in tegenstelling tot de Verenigde Staten - niet wordt bijgehouden. Het CBS telt mensen van gemengde etnische afstamming niet als zodanig. Als één van de ouders in het buitenland is geboren wordt deze geregistreerd als (westerse of niet westerse) ‘allochtoon’. Het grootste deel van de gemengde mensen is jong en in de Randstad woonachtig.

Het bekendste kind van gemengde afkomst is natuurlijk Barack Obama, de 44e president van de Verenigde Staten. Zijn vader is afkomstig uit Kenia, zijn moeder is een blanke vrouw uit Kansas.

Een stukje geschiedenis

Mensen van gemengde afkomst zijn in de geschiedenis vrijwel altijd met wantrouwen bekeken. Men meende destijds dat in een gemengd kind de slechte eigenschappen van beide kanten werden verenigd. In Nederlands Indië, Suriname en de Nederlandse Antillen werd in de koloniale tijd een gemengd kind als ongewenst en soms onwettig gezien.

Nadat gemengde kinderen vanaf de jaren zeventig in plaats van "ongewenst" als "zielig" werden bestempeld (ze zouden vanwege het feit dat ze tussen twee culturen in zitten in een identiteitscrisis terecht komen), is de opvatting rond de laatste eeuwwisseling inmiddels weer veranderd. De nadruk is toen verlegd naar het cosmetischeaspect; een etnisch gemengd uiterlijk werd vanaf toen hip en daarom in de reclame vaak gebruikt. Kinderkleding wordt aan de man gebracht door foto’s waarop kinderen in alle kleuren van de (huidskleuren)regenboog poseren.

Het belang van identiteit

Onder identiteit wordt verstaan het beeld dat iemand van zichzelf heeft, ook wel zelfbeeld genoemd. Identiteit speelt bij gemengde kinderen een belangrijke rol omdat kinderen die de afkomst van zowel de moeder als de vader omarmen gelukkiger opgroeien dan kinderen die zich uitsluitend met de identiteit van één ouder kunnen identificeren. Kinderen voelen zich namelijk pas compleet als ze alle bestanddelen van hun afkomst kunnen uiten. Als je kind om wat voor reden dan ook wordt gedwongen om slechts de afkomst van één ouder uit te dragen dan heeft je kind het gevoel alsof het niet volledig zichzelf kan zijn.

Identiteit van gemengde kinderen

Het is mogelijk dat de kinderen binnen één gezin verschillende identiteiten ontwikkelen. De ontwikkeling van een identiteit komt namelijk tot stand onder invloed van het uiterlijk, hechtheid van het gezin en ervaringen met mensen van de afkomst van de ouders.

Als voorbeeld neem ik een gezin dat bestaat uit een Surinaamse vader, een Nederlandse moeder en twee kinderen, waarvan het ene kind meer fysieke trekken van de vader heeft en het andere kind een vrij blanke huid en lichte haren. De kans is groot dat het kind met de getinte huid en krullen zich eerder Surinaams zal voelen, en het lichtere kind Nederlands. Als het lichtere kind echter veel leuke contacten heeft met Surinaamse mensen binnen en buiten de familie, dan is het mogelijk dat het zich ondanks zijn autochtone uiterlijk meer Surinaams voelt.

Hoe dan ook, voor de ouders de schone taak om hun kinderen te leren dat identiteit gecompliceerder is en meer inhoudt dan hoe iemand er aan de buitenkant uitziet.

Gemengde kinderen kunnen hun identiteit ook ontlenen aan de ouder met wie zij de meeste tijd doorbrengen. Dit zal vaak het geval zijn als de ouders gescheiden zijn, en de kinderen de ene ouder vaker zien. Dit kan worden voorkomen door de kinderen de cultuur van de meer afwezige ouder bij te brengen. Daarvoor dienen de ouders ook de gewoonten, geloof en talen die een rol spelen in de achtergrond van de meer afwezige ouder aan hun kinderen bij te brengen.

Ouders die hun eigen culturele erfgoed niet kennen, maar het toch op hun kinderen willen overdragen kunnen dit doen door oudere familieleden te raadplegen of met hun kinderen musea en hun geboorteland te bezoeken. Op deze manier kan de ouder toch zijn tradities aan zijn kinderen doorgeven.

Het uiterlijk maakt ook deel uit van de identiteit van een kind. Gemengde kinderen hebben veelal gekruld of kroeshaar; kennis van de verzorging van dit haartype van je kind is dan ook erg belangrijk.

Adviezen voor de opvoeding

Weerbaarheid

Een van de doelen van de opvoeding moet zijn het weerbaar maken van je kinderen. Maak je kinderen weerbaar door ze te leren hoe ze om moeten gaan met vragen over of vooroordelen over hun afkomst. Het belangrijk dat je je kinderen met racisme leert omgaan, zonder dat je je persoonlijk aangevallen voelt.

Voorbereiding

Het is belangrijk om thuis met je kinderen te bespreken welke uitdagingen zij zullen tegenkomen. Bespreek bijvoorbeeld hoe ze het beste op vragen als "Wat ben je?" kunnen antwoorden. Je kinderen kunnen ook de vraag krijgen of ze geadopteerd zijn. Je kind kan op een heel andere etnische groep lijken dan zijn die van jou of je partner. Bereid je kinderen dus voor op deze vragen en reacties en leer hun om hun afkomst nooit te verloochenen om bij andere autochtone Nederlandse kinderen te horen.

Schuldgevoel

Heb er begrip voor als je kinderen zich schuldig voelen of vinden dat ze een ouder verraden indien zij ervoor kiezen om de culturele identiteit van de andere partner aan te nemen. Wees je er ook van bewust dat je kinderen "om erbij te horen" zich in verschillende fasen van hun ontwikkeling of in verschillende situaties met verschillende delen van hun erfgoed kunnen identificeren.

Schoolkeuze

Omdat kinderen thuis even veel tijd doorbrengen als op school, is het belangrijk om ze naar een school te sturen die culturele diversiteit ondersteunt. Daarnaast kun je met leraren praten over de studieboeken; komen daar ook multi-etnische figuren in voor? Informeer ook hoe de school om gaat met racisme in de klas.

Rolmodellen

Geef je kinderen een goed gevoel over zichzelf door hen boeken te laten lezen of films te laten bekijken waarin mensen van hun afkomst als positieve rolmodellen worden geportretteerd. Lees met hen ook boeken over het leven van multiculturele gezinnen, opdat ze zien dat zulke gezinnen veel voorkomen.

Netwerken

Het kan ook behulpzaam zijn om een ondersteunend netwerk voor je kinderen op te bouwen. Zoek steun bij de school, grootouders, familieleden en je buurt. Voor de meeste gemengde kinderen is het verrijkend om op te groeien in een multiculturele en multi-etnische omgeving. Zulke kinderen zijn als volwassen vaak beter bestand een stootje. Als je kinderen zich echter ongemakkelijk voelen met hun verschillende afkomsten, kan het nodig zijn om professionele hulp in te schakelen. Als je kind echt emotionele en gedragsproblemen heeft, neem dan tijdig een psycholoog of psychiater in de arm.

Woonomgeving

Als je de keuze hebt, verdient het de voorkeur om te wonen in een gebied waar culturele diversiteit de norm is. Het wonen in een multiculturele buurt is natuurlijk geen garantie dat je kinderen nooit problemen zullen krijgen met hun afkomst, wel verkleint het de kans dat je kinderen worden gezien als een afwijking en dat je gezin op straat wordt nagestaard. In Nederland komt dit erop neer dat je je als gemengd gezin het beste in een multiculturele buurt in de Randstad kunt vestigen.