Medisch microbiologisch analist: een beroep voor jou?

Regelmatig halen ze het nieuws: de berichten over bijvoorbeeld MRSA, Legionella, ziekte van Lyme, Q-koorts en natuurlijk de Mexicaanse griep. Ze worden veroorzaakt door micro-organismen. Het onderzoek hiernaar vindt plaats in laboratoria, vaak verbonden aan een ziekenhuis. De mensen die hiervan hun werk hebben gemaakt zijn medisch microbiologisch analisten. Een impressie van dit beroep: wat houdt het werk in en wat voor opleiding heb je hiervoor nodig? Iedereen heeft er wel eens mee te maken bij ziekte en zeer: je gaat naar de dokter en die besluit een onderzoek aan te vragen bij het microbiologisch laboratorium. Dat kan zijn om een ziekteverwekker uit te sluiten, of om een gestelde diagnose bevestigd te krijgen.

Wat is microbiologie?

In de microbiologie wordt onderzoek gedaan naar micro-organismen; hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen:

• bacteriën (bacteriologie)
• virussen (virologie)
• schimmels (mycologie)
• parasieten (parasitologie)

Het kan bijvoorbeeld gaan om een urineonderzoek op bacteriën bij het vermoeden van blaasontsteking, of een bloedonderzoek als de arts denkt aan een virusinfectie, zoals de griep. Op allerlei materialen afkomstig van de patiënt kan onderzoek verricht worden: behalve genoemde urine en bloed kan het ook gaan om bijvoorbeeld ontlasting, pus, sputum, weefsel, enzovoort.

Bacteriologie: het onderzoek naar bacteriën, een nadere toelichting

In de bacteriologie kan het onderzoek zich richten op het opsporen van schadelijke bacteriën die de oorzaak zijn van infectieziekten, dit zijn besmettelijke aandoeningen. Voorbeelden hiervan zijn de tuberkelbacterie die de boosdoener is in geval van tuberculose of Salmonella, een bacterie die een ontsteking in de darm veroorzaakt.

Het kan ook zijn dat een "gewone" bacterie op de verkeerde plaats terecht is gekomen en daar problemen geeft. Mensen hebben normaal gesproken "goede" bacteriën bij zich, zoals in de darm (darmflora). Urine in de blaas is normaal gesproken steriel: er zitten geen bacteriën in.

Als er iets fout gaat

Een probleem kan ontstaan als er darmbacteriën, zoals E.coli, in de blaas terechtkomen. Als die zich daar gaan vermeerderen kunnen zich in de blaas binnen korte tijd zo'n honderdduizend tot meer dan een miljoen bacteriën per ml. urine bevinden. Die veroorzaken een blaasontsteking en geven dan meestal klachten zoals pijn en een branderig gevoel bij het plassen, vaak koorts en een gevoel van ziek zijn. De behandeling is tegenwoordig eenvoudig: een paar dagen antibiotica en het leed is weer geleden.

Het laboratorium

Om een adequate behandeling te kunnen geven vragen artsen vaak eerst laboratoriumonderzoek aan: binnen een paar dagen weten zij dan welke antibiotica zij het beste kunnen voorschrijven aan de patiënt. Niet ieder middel is namelijk geschikt voor de bestrijding van elke soort bacterie. Bacteriën worden ook nogal eens resistent, vooral als er langdurig behandeld moet worden: ze passen zich aan en zijn dan ongevoelig geworden voor bepaalde middelen. Het is dus belangrijk dat dit goed in de gaten gehouden wordt.

Hoe gaat zo'n onderzoek dan in zijn werk? Een voorbeeld

Om bij het voorbeeld van de blaasontsteking te blijven: op aanvraag van de arts komt de urine met aanvraagformulier op het laboratorium. Op het formulier staan behalve de gegevens van de patiënt ook een beschrijving van de klachten en het gewenste onderzoek vermeld, in dit geval de aanvraag voor een kweek.

De analist gaat aan het werk

De analist bepaalt het aantal bacteriën in de urine: met een speciaal ent-oog wordt een kleine, van tevoren bepaalde hoeveelheid urine op een voedingsbodem gespateld. Deze voedingsbodem - een plastic schaaltje met agar-agar erin - wordt in een broedstoof bij 36,5 graden een nacht weggezet.

Als er bacteriën in de urine zitten gaan die zich vermeerderen en zijn na ongeveer 18 uur in de broedstoof zichtbaar voor het blote oog. Elke bacterie groeit uit tot een rond hoopje, die een kolonie wordt genoemd. Na terugrekenen weet de analist om hoeveel bacteriën het gaat in de urine, dit is belangrijk voor de interpretatie van de kweek.

Met deze kolonies kan de analist de volgende dag verder werken om te bepalen om welke soort bacterie het gaat. Hiervoor is het nodig te onderzoeken welke chemische en biologische eigenschappen de bacterie heeft. Dit gebeurt door middel van testen die hiervoor zijn ontwikkeld door gespecialiseerde bedrijven. De analist weet welke soorten er verwacht kunnen worden en heeft de nodige kennis van de eigenschappen van de verschillende soorten bacteriën.
Voor een voorbeeld: Bacteriën nader bekeken: Stafylococcus aureus

Dan is er nog de microscoop

Er kan ook nog aanvullend microscopisch onderzoek gedaan worden; ook dit geeft meer informatie over welke soort bacterie er te verwachten is uit de kweek, en in welke hoeveelheid. Ook kan er dan worden gekeken naar de aanwezigheid van ontstekingscellen (witte bloedlichaampjes), die geven ook een aanwijzing voor een ontsteking. Zie hiervoor ook:

Bacteriën nader bekeken: de Gramkleuring
Bacteriën nader bekeken: morfologie onder de microscoop

Vervolgens kan dan onderzocht worden voor welke antibiotica de bacterie gevoelig is: dit gebeurt door testen van de bacterie met verschillende soorten antibiotica.

Het resultaat is de uitslag van de kweek: een aanwijzing over het aantal bacteriën, om welke soort het gaat en welke antibiotica geschikt zijn om voor te schrijven. Deze gaat naar de behandelend arts.

Hoe word je microbiologisch analist?

Om medisch microbiologisch analist te worden heb je een opleiding aan het Hoger Laboratorium Onderwijs (HLO) nodig:
een vierjarige HBO opleiding waarin deze specialisatie voorkomt. Deze opleiding wordt gegeven bij verschillende Hogescholen in Nederland.

Om toegelaten te worden in het eerste jaar heb je een HAVO diploma nodig met profiel Natuur/Techniek of Natuur/Gezondheid. Je kunt ook met een MBO niveau 4 opleiding worden toegelaten.

Verder is het belangrijk dat je nauwkeurig en geconcentreerd kunt werken, een fout is zo gemaakt en het gaat in dit werk wel om de gezondheid van mensen! Qua werkgelegenheid zit je goed in deze richting; medisch microbiologisch analisten vinden meestal snel een baan.

Breed opgeleid

In het bovenstaande voorbeeld van het urineonderzoek gaat het om het "ambachtelijke" werk zoals dit al jaren gedaan wordt. De ontwikkelingen in dit vak staan echter niet stil: er wordt tegenwoordig veel geautomatiseerd en ook wordt er steeds meer gebruik gemaakt van moleculaire technieken. Op de opleidingen wordt hier uiteraard rekening mee gehouden en uitgebreid aandacht aan besteed. Het vak blijft in beweging, en vergeleken met vroeger worden analisten "breder" opgeleid, om kennis te nemen van alle nieuwe ontwikkelingen.